General Hüseyin Kanani Moghadam, Kasım Süleymani'nin yılın başındaki ölüm haberinden birkaç saat sonra, ABD'nin İran Devrim Muhafızları komutanına düzenlediği suikastın intikamı için birçok teklif geldiğini söylemişti.

Süleymani'nin Devrim Muhafızları'ndaki selefi, cinayetten bir ay sonra bu yıl Tahran'daki evinde bana "Birçok ülkeden gruplar benimle temasa geçti. İran, Suriye, Yemen, Afganistan, Kuzey Afrika ve Asya'nın diğer bölgelerinden. Hepsi şehit Süleymani'yi onurlandırmak için ölümünün intikamını almak istediklerini söylüyordu" demişti.

"Ama onlara hiçbir şey yapmamalarını, olacakları ve siyasi sonuçları görmek için beklemelerini söyledim. Ayrıca, askeri düzeyde ABD kuvvetleri yüksek alarm seviyesindeydi. Düşmanınız tamamen hazırlıklıyken ve bir saldırı beklerken onunla savaşmazsın. Düşmanın oyununu onun kurallarıyla oynamak istemezsin, beklersin" diye eklemişti.

Süleymani'nin ve beraberinde İran'ın uzun süredir müttefiki konumundaki Iraklı milis gücü Halk Seferberlik Güçleri'ne (Haşdi Şabi -çn.) bağlı Kataib Hizbullah'ın lideri Ebu Mehdi el Mühendis'in öldürülmesini, İran liderliğinin tekrarlanan intikam yeminleri izledi.

Bilinen tek büyük misilleme eylemi, Irak'ta Anbar'daki Ayn el Esad hava üssüne düzenlenen füze saldırısı oldu. İran'ın saldırı gerçekleşmeden önce Irak hükümetini uyardığına, Iraklıların da bu bilgiyi Washington'a aktardığına inanılıyor. Hiçbir ABD hizmet personeli ölmezken, bir kısmının çeşitli derecelerde beyin hasarı aldığı söyleniyor.

Moghadam, ülkenin askeri ve siyasi hiyerarşisiyle bağları olan ve o dönem ihtiyat çağrısı yapan tek üst düzey kişi değildi. Konuştuğum birkaç başka kişi de, gördükleri üzere Donald Trump'ın istediği çatışmanın tırmandırılması tuzağına düşülmemesinin acil ihtiyaç olduğunu vurgulamıştı.

Sokaklarda İran'ın karşılık vermesini talep eden devasa yürüyüşler vardı. Ancak yetkililerin söylediğine göre, Devrim Muhafızları yaklaşan füze zannederek bir Ukrayna yolcu uçağını düşürdüğünde, bu yürüyüşleri yaygın sokak gösterileri takip etti. Tahran'da konuştuğum sıradan insanlar karşı karşıya oldukları tüm sıkıntıların yanına bir de savaş istemezken, intikam çağrıları da zayıfladı.

Büyük ölçekte bir askeri eyleme karşı görüş bildirenler için zaman çok önemli bir faktördü. Süleymani ocakta öldürülmüştü, ABD başkanlık seçimleriyse kasımda gerçekleşecekti. Bazı üst düzey yetkililerin işaret ettiği üzere mantıklı olan beklemek ve Trump'ın kaybetmesini ummaktı. O zaman İsrailliler ve Suudiler adına oluşturduğu mevcut tehdit ortadan kalkacaktı.

İran'ın İsraillilerce öldürüldüğünü iddia ettiği nükleer bilimci Muhsin Fahrizade cinayeti sonrasında, aynı yetkililerin bazılarıyla konuştum. Trump'ın ayrılıp Joe Biden'ın görevi devralacağı zamana kadar bir süre daha sabır gösterilmesi için ısrar etmekle meşgullerdi.

Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney cinayetin arkasında olanların "koşulsuz olarak cezalandırılması" gerektiğini ilan ederken, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani "İran ulusu ve ülkede görevli yetkililer cinayete zamanında yanıt verme noktasında cesur ve kararlı" dedi. Ancak Ruhani "İran ulusunun Siyonistlerin tuzağına düşmeyecek kadar akıllı olduğunu ve kaos yaratacaklarını düşündüklerini" de sözlerine ekledi.

Fahrizade cinayeti, Mike Pompeo'nun İsrail ve Suudi Arabistan duraklarını da içeren Ortadoğu ziyaretinden kısa bir süre sonra gerçekleşti. Görüşmelerin ana konularından biri İran'la mücadeleydi.

Görevden ayrılacak ABD Dışişleri Bakanının herhangi bir suikast planına ortak olduğuna dair hiçbir kanıt yok. Ancak Trump'ın İran'a saldırmak istediğini ve Pompeo, Mike Pence ve Genelkurmay Başkanı General Mark Milley tarafından vazgeçirildiğini biliyoruz. Görevden alınan Savunma Bakanı Mark Esper'in yerine şahin bir isim olarak getirilen Christopher Miller bile buna karşı çıktı. Trump'ın İran'ı nükleer programını "gizlediği" için hâlâ cezalandırmaya çalıştığı ve diğer seçenekleri sorduğu anlaşılıyor: Fahrizade suikastı kesinlikle böyle bir seçenek olurdu.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  11 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'nde çocuklar, enkaz yığınlarının arasında su taşıyor. İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik saldırıları 14 aydan fazla süredir devam ederken, son 15 günde 556 Filistinli hayatını kaybetti, 1511 kişi yaralandı (Ömer el-Kette/AFP)

• 2/30

  10 Aralık 2024 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinin Malibu kentinde çıkan yangın büyüyor. Rüzgarın şiddetlendirdiği yangın, Hollywood elitlerinin ikamet ettiği kıyı topluluğundaki evleri ve işyerlerini tehdit ediyor (David Swanson/AFP)

• 3/30

  9 Aralık 2024 - Suriyeli kurtarma ekipleri Şam'daki Sednaya hapishanesinde gizli bodrum katlarını ararken insanlar hapishanenin çatısında duruyor. Beşar Esad yönetiminin pazar günü düşmesinden beri, yakınlarından haber almayı uman Suriyeli siviller ülkenin en gizli ve en kötü şöhretli hapishanesi Sednaya'ya akın ediyor. İnsan hakları kuruluşlarınca "insan mezbahası" adıyla anılan Sednaya çok sıkı saklanan bir sırdı ve şu ana dek hapishanenin içinden hiç görüntü hiç alınamamıştı (Abdülaziz Ketaz/AFP)

• 4/30

  8 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'daki Emevi Camii. Heyetu Tahriru'ş Şam (HTŞ) öncülüğündeki silahlı örgütler başkent Şam'ın kontrolünü ele geçirdi. BM Genel Sekreteri'nin Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, ülkenin bir dönüm noktasında olduğunu söyledi. Suriyeli muhalifler, bugün 16.00'dan yarın 05.00'e kadar Şam'da sokağa çıkma yasağı ilan etti. Kutlama amacıyla da olsa kalabalık meydanlarda ateş açılmaması için çağrı yapıldı (Aref Tammawi/AFP)

• 5/30

  7 Aralık 2024 - İtfaiyeciler, Hollanda'nın Lahey kentindeki bir mahallede meydana gelen patlamanın etkisiyle yıkılan bir binanın önünde duruyor. Sabah erken saatlerde yaşanan patlamada 5 daire yerle bir oldu. Yetkililer en az bir kişinin hayatını kaybettiğini ve 3 kişinin yaralı olduğunu bildirdi. Enkaz altında kalanların sayısıysa net değil. Patlamanın nedeni henüz bilinmiyor fakat polis olay yerinden hızla ayrılan bir arabayı aradıklarını belirtti (Phil Nijhuis/AP)

• 6/30

  6 Aralık 2024 - Güney Kore Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol'un görevden alınmasını talep eden protestocular, başkent Seul'deki Ulusal Meclis önünde toplandı. Yoon, hem muhalefetten hem de kendi partisinden aldığı tepkilerle 3 Aralık'taki sıkıyönetim kararından yaklaşık 6 saat sonra geri adım atmak zorunda kalmıştı. Muhalefet partileri, başkanın azledilmesi için önerge verirken sivil toplum kuruluşları da lideri istifaya çağırıyor (Kim Hong-ji/Reuters)

• 7/30

  5 Aralık 2024 - İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus yakınlarındaki Mevasi kampına hava saldırısı düzenledi. İsrail hava saldırıları çarşamba günü Gazze'nin güneyinde yerlerinden edilmiş Filistinlilerin kaldığı kampı vurdu ve yakındaki bir hastanenin yöneticisine göre en az 21 kişi hayatını kaybetti. Cenevre merkezli sivil toplum kuruluşu Avrupa-Akdeniz İnsani Hakları İzleme Örgütü (Euro-Med), İsrail'in dün düzenlediği saldırıda Filistinlileri "diri diri yaktığını" belirtti (Abdel Kareem Hana/AP)

• 8/30

  4 Aralık 2024 - ABD'nin New York kentinin Manhattan bölgesinde polis, Hilton Otel'in önünde gerçekleşen saldırının ardından olay yerindeki mermi kovanlarını işaretliyor. ABD'nin en büyük sağlık sigorta şirketlerinden UnitedHealthcare'in CEO'su Brian Thompson, silahlı saldırıda öldürüldü. Saldırganın olay yerinden bisikletle kaçıp Central Park'a gittiği açıklandı. Polis, sokak ortasında 50 yaşındaki Thompson’ı öldüren katili hâlâ arıyor (Stefan Jeremiah/AP)

• 9/30

  3 Aralık 2024 - Eski Gana Devlet Başkanı ve Ulusal Demokratik Kongre'nin (NDC) başkan adayı John Mahama'nın destekçileri Akra'da, 7 Aralık'ta yapılacak başkanlık seçimi öncesinde seçim konvoyunda NDC siyasi partisinin bayraklarını kaldırıyor. Gana'da iki dönem görev yaptıktan sonra istifa eden Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo'nun yerine geçecek isim için yapılacak oylamada ekonominin yönetimi kilit rol oynayacak. Oylama, Akufo-Addo'nun iktidardaki Yeni Yurtsever Parti'nin (NPP) adayı ve mevcut Başkan Yardımcısı Mahamudu Bawumia'yla eski başkan ve NDC partisinin adayı John Mahama arasında sıkı bir yarışa dönüştü. Akufo-Addo'nun ikinci dönemine ekonomik kriz, enflasyon ve Gana'nın borç yükünü yönetmek için Uluslararası Para Fonu'yla 3 milyar dolarlık bir anlaşma yapmak zorunda bırakan zayıf para birimi damgasını vurmuştu (Olympia De Maismont/AFP)

• 10/30

  2 Aralık 2024 - Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Avrupa Birliği (AB) kararının ardından başlayan protestolar sürüyor. Hükümet, AB'ye katılım müzakerelerinin 2028'e kadar askıya alınmasına karar vermişti. İçişleri Bakanlığı protestolarda 113 polisin yaralandığını ve 224 göstericinin de gözaltına alındığını duyurdu (Zurab Tsertsvadze/AP)

• 11/30

  1 Aralık 2024 - Şili'nin başkenti Santiago'da dev Örümcek-Adam balonu, Noel festivalinde sokaklardan geçti. Noel sezonunun başlangıcına işaret eden geleneksel Disney geçidinde Oyuncak Hikayesi'nden Buzz Lightyear ve ikonik Mickey Mouse'un yanı sıra birçok çizgi film karakteri vardı (Esteban Felix/AP)

• 12/30

  30 Kasım 2024 - Kosova'nın kuzeyinde, ülkenin elektriğinin neredeyse tamamını üreten iki termik santrale su sağlayan hasarlı kanalda bir polis devriye geziyor. Polis, cuma günü Varage köyünde meydana gelen patlamanın ardından kanalın çevresinde güvenlik önlemlerini artırdı. Patlama sonrasında güç kaynaklarının büyük ölçüde sağlam olduğu görülmüş ancak bazı bölgelere içme suyu tedarikinde sıkıntı yaşanmıştı. Gece boyunca yapılan çalışmalarla, sabah saatlerinde geçici bir çözümle tekrar su verilmeye başlandı. Komşu ülke Sırbistan, önemli kanaldaki patlamadan sorumlu olduğu suçlamalarını reddetmişti (Valdrin Xhemaj/Reuters)

• 13/30

  29 Kasım 2024 - Notre-Dame Katedrali'nin restorasyonunda çalışan işçiler de dahil olmak üzere katılımcılar, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un konuşması için katedralin nefinde toplandı. Macron, katedrali ziyaret ederek restorasyonda görev alanlara teşekkür etti. Fransa'nın en ünlü anıtlarından Notre Dame Katedrali, 2019'da çıkan yangında kullanılmaz hale gelmişti. Katedral yangından 5 yıl sonra, 7 ve 8 Aralık 2024'te düzenlenecek törenlerle yeniden açılacak (Sarah Meyssonnier/AFP)

• 14/30

  28 Kasım 2024 - Ukrayna'nın Lviv kentinde uygulanan elektrik kesintisi sırasında, jeneratörle aydınlatılan güzellik salonu faaliyet göstermeyi sürdürüyor. Bugün Ukrayna'nın enerji altyapısına devasa bir saldırı başlatan Rusya, dondurucu soğukların görüldüğü ülkeyi acil elektrik kesintileri uygulamaya zorluyor. Rusya-Ukrayna Savaşı'nda bin gün eşiği geçen hafta geçilmişti (Yuriy Dyachyshyn/AFP)

• 15/30

  27 Kasım 2024 - Lübnan'da yerinden edilmiş yurttaşlar, Beyrut'un Dahiye bölgesindeki evlerine dönüyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki ateşkes bugün devreye girdi. Lübnan'la İsrail hükümetleri arasında ateşkes antlaşmasına varıldığını ABD Başkanı Joe Biden duyurdu. ABD ve Fransa'nın başını çektiği bir uluslararası koalisyonun ateşkes antlaşmasının uygulanmasına ilişkin destek sunacak (Bilal Hussein/AP)

• 16/30

  26 Kasım 2024 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da Pakistan Ordusu'ndan askerler, meclise çıkan yolu kapatmak için yerleştirilen konteynırın üzerinde nöbette. İmran Han'ın partisi Pakistan Adalet Hareketi'nin destekçileri, eski başbakanın hapishaneden çıkartılması talebiyle hükümet karşıtı protesto düzenledi. Eylemcilerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada ölü ve yaralılar var (Akhtar Soomro/Reuters)

• 17/30

  26 Ekim 2024 - Gürcistan'da parlamento ilk oturumunu gerçekleştirirken başkent Tiflis'te bir kadın geçen ayki genel seçimin sonuçlarına yönelik protestoda böyle görüntülendi. Parlamento önünde çadırlar kurarak eylem yapan muhalefet partililer ve destekçileri, meclise giren milletvekilleri protesto etti. Hükümeti seçimlerde hile yapmakla suçlayan göstericiler, yeniden seçime gidilmesini talep ediyor (Vano Shlamov/AFP)

• 18/30

  24 Kasım 2024 - Filistinliler, bir yardım kuruluşunun mutfağından yemek almak için toplanıyor. Gazze'deki ailelerin, yardım ekiplerinin nispeten daha fazla erişimi olduğu bölgelerde bile genelde günde sadece bir kez yemek yiyebildiği bildiriliyor. Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı, Gazze'de devam eden insani krize önlem alınmazsa bu durumun yakında kıtlığa dönüşebileceğini aktarıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin, İsrail Başbakanı Netanyahu ve eski Savunma Bakanı hakkında bu hafta çıkardığı tutuklama emri gerekçeleri arasında "bir savaş yöntemi olarak aç bırakma" suçu da vardı (Mohammed Salem/Reuters)

• 19/30

  23 Kasım - Birleşmiş Milletler'in belirlediği 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü öncesinde İtalya'da binlerce kişi sokağa döküldü. Birleşmiş Milletler'e göre, kadınlara ve kızlara yönelik şiddet dünyadaki en yaygın insan hakları ihlallerinden biri. Dünya çapında, neredeyse üç kadından biri hayatında en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalıyor. İtalyda'da "Non Una di Meno (Bir Kadın Daha Eksilmesin)" adlı sivil inisiyatifin girişimiyle gerçekleştirilen yürüyüşte kadınlar "Ataerkilliği silahsızlandıralım" yazılı pankart taşıdı (Yara Nardi/Reuters)

• 20/30

  22 Kasım 2024 - Sırbistan'ın Novi Sad kentindeki bir tren istasyonunun çatısının çökmesiyle 15 kişinin hayatını kaybetmesinden üç hafta sonra, göstericiler Belgrad'ın merkezinde sessiz bir protesto düzenliyor. Tren istasyonundaki büyük beton çatı, 1 Kasım'da aniden çökmüştü. Yetkililer geniş kapsamlı bir soruşturma sözü vermiş ve Sırbistan İnşaat, Ulaşım ve Altyapı Bakanı Goran Vesic istifa etmişti. Eylemciler, ölümcül kazanın sorumlularının tutuklanmasını talep ediyor (Andrej Isakovic/AFP)

• 21/30

  21 Kasım 2024 - Lübnan'da itfaiye, başkent Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik mahallesine İsrail'in düzenlediği hava saldırısı sonucu çıkan yangınlara müdahale ediyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki çatışmalar sürerken bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi, Gazze'de savaş suçu işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkardı. (Lahey'deki mahkeme, açıklamasında Hamas lideri Muhammed Deif hakkında da tutuklama emri çıkardığını duyurdu (AFP)

• 22/30

  20 Kasım 2024 - Yunanistan'da ekonomik koşulların iyileştirilmesi çağrısıyla ülke genelinde işçiler 24 saatlik genel greve gitti. Grev ülke genelinde toplu taşımayı aksattı ve hayatı durma noktasına getirdi. Yunanistan Genel İşçi Konfederasyonu açıklamasında "Fiyatlar ve kiralar fırladı, maaşlarsa düşük kaldı" ifadelerini kullandı (Aris Messinis/AFP)

• 23/30

  19 Kasım 2024 - Birleşik Krallık'ta çiftçiler başkent Londra'da protesto düzenledi. Sokaklara dökülen binlerce çiftçi, veraset vergisinin değiştirilme planının geri çekilmesi talep etti. Protestocular arasında ünlü Top Gear programının sunucusu Jeremy Clarkson da yer aldı (Ben Stansall/AFP)

• 24/30

  18 Kasım 2024 - Gazze'nin merkezindeki El-Cela Caddesi caddesinde halk, İsrail saldırısı sonrasında yıkılan evin başında toplanıp enkaz altında kalanları kurtarmaya çalışıyor. Hamas kontrolündeki Gazze'de Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucunda 76 kişinin öldüğünü ve 158 de yaralı olduğunu açıkladı. İsrail, Lübnan'ın başkenti Beyrut'a da saldırılar düzenledi (Ömer El-Kattaa/AFP)

• 25/30

  18 Kasım 2024 - Brezilya yerlileri Rio de Janerio'daki G20 zirvesi öncesinde düzenlediği protestoda ABD Başkanı Joe Biden, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Japonya Başbakanı İşiba Şigeru'nun figürlerini suya gömdü. Protesto, dünyanın en zengin ülkelerinin gezegendeki iklim ve biyolojik çeşitlilik sorunlarının çözümüne liderlik etmedikleri söylemiyle düzenlendi (Pablo Porciuncula/AFP)

• 26/30

  16 Kasım 2024 - Ölen bir kambur balina, Güney Afrika'nın yasama başkenti Cape Town'da Ulusal Deniz Kurtarma Enstitüsü (NSRI) tarafından çekiliyor. Avcılık, geçmişte kambur balina sayısında ciddi bir düşüşe yol açmıştı. ABD, 1973'te tüm kambur balinaları nesli tehlikede kategorisine almıştı. 1985'te ticari balina avcılığına getirilen moratoryum, kambur balina popülasyonunun artışında önemli bir rol oynadı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi, halihazırda 14 farklı popülasyonun 4'ünün neslinin tehlikede, birininse tehdit altında olduğunu bildiriyor (Nic Bothma/Reuters)

• 27/30

  15 Kasım 2024 - Bangkok'ta bir kadın, Loy Krathong festivali sırasında nehir tanrıçasına şükranlarını sunmak için yaprak ve çiçeklerden yapılmış Krathong'u parktaki bir lagüne yerleştiriyor. Festival her yıl, Tayland Ay takviminin 12. ayında, dolunayda kutlanıyor. Ülkedeki en büyük festivallerden biri olan Loy Krathong'da Taylandlılar, su tanrıçasına şükranlarını temsil eden adakları küçük teknelerle yüzdürüyor. Bununla kirlilik veya israf gibi davranışları için af da diliyorlar (Chalinee Thirasupa/Reuters)

• 28/30

  14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP)

• 29/30

  13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP)

• 30/30

  12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters)

Cinayetin sadece İran'in nükleer programının durdurulmasıyla ilgili olduğuna inanmak için çok az neden var. Amaç, şiddetli bir misillemeyi kışkırtmak ve devamında Biden yönetiminin Amerika'yı yeninden Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) nükleer anlaşmasına çekmek için İran'la görüşmelere başlamasını zorlaştırmak umuduyla askeri bir yanıt verilmesi olabilir.

Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü (IISS) mensubu eski ABD'li diplomat Mark Fitzpatrick'in yazdığı üzere, "ABD Başkanı Donald Trump, 2015 İran nükleer anlaşmasını sonlandırma sözünü 4 yıl önce vermişti... Şimdi görevdeki son haftalarında, İsrail'in 27 Kasım'da nükleer bilimci Muhsin Fahrizade'ye yönelik suikastı üzerinden öldürücü darbe indirilmiş olabilir. Gelecek Joe Biden yönetiminde JCPOA'nun yeniden tesisi olasılığı daha da endişe verici hale geldi".

Peki bu cinayet, JCPOA'ya gerçekten son darbeyi indirdi mi? Ya da bu hususta İran'ın nükleer programına büyük bir darbe mi vurdu?

Öncelikle nükleer programı ele alalım. Trump, geniş Mossad bağlantıları olan İsrailli gazeteci Yossi Melman'ın, Fahrizade'nin ölümünün "İran açısından büyük bir psikolojik ve profesyonel darbe" olduğunu belirttiği yazısını retweetledi. Ancak Melman, alıntılanan Haaretz makalesine, "Moraline vurulan darbeye karşın İran, suikasta uğrayan Fahrizade kadar yetenekli bir nükleer bilimci bulacaktır" diye devam ediyordu.

Bu, İran'ın nükleer programına dahil olanların şiddetli ölümlerle karşılaştığı ilk olay değil. Sadece iki yıllık bir süreçte, 2010 ve 2012 arasında, Mesud Alimuhammedi, Mecid Şaihirani, Dariuş Rızainecad ve Mustafa Roşan olmak üzere 4 bilim insanı öldürülürken, bir diğer bilim insanı Feridun Abbasi de cinayet girişiminden kurtulmuştu. Tüm saldırılar İsraillilere atfedildi. İsrail, bu tür iddialar hakkında yorum yapmama yönünde bir siyaset izliyor.

Ancak bu cinayetler İran'ın nükleer programını sona erdirmedi. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'ya göre, İranlıların tüm suikastlara karşın nükleer cephanelik edinme yolunda olması nedeniyle İran'a karşı eyleme geçilmesi bir zorunluluk.

JCPOA, tam olarak İran'ın bomba edinmesini engellemek için uzatmalı müzakereler sonrasında titizlikle oluşturulmuştu. Fahrizade suikastı, nükleer anlaşmaya itiraz eden İran'daki şahinlere anlaşmada kalmaya karşı daha çok koz sunabilir. Ancak Trump'ın eylemleri şahinleri çoktan güçlendirdi.

4 yıl önce reformcuların ezici zafer kazandığı İran'daki meclis, yani parlamento seçimlerinin haberlerini, bir yıl sonra da JCPOA'yı imzalayan Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin tekrar seçildiği haberini yaptım. Bu büyük destek, nükleer anlaşmanın getireceği dış dünyaya açılma yönündeki ekonomik ve toplumsal umuda ve beklentilere dayanıyordu.

Trump'ın ABD'yi JCPOA'dan çıkardıktan sonra sert yaptırımlar uygulamasıyla bunların hepsi yıkıldı. Şahinler bu yıl şubattaki son meclis seçimlerinde ezici bir zafer elde ederek Tahran'daki tüm sandalyeleri ve ülke genelinde çoğunluğu kazandı. Geçmişte reformcuları destekleyen konuştuğum çok sayıda insan, bu sefer oy verme zahmetine girmedi.

Bir önceki seçimdeki yüzde 62'ye kıyasla sadece yüzde 42 civarında kalan seçime katılım, 1979 devriminden bu yana kaydedilen en düşük orandaydı. Bu oran, seçmenlerin daha önce reformcuların iktidara gelmesini sağladığı şehirlerde yüzde 25'e kadar düştü.

Biden yönetiminin gelişi, ABD'nin JCPOA'ya derhal yeniden girmesi anlamına gelmeyecek. İran'ın uranyum stoku gibi hususlarda yapılması gereken çok fazla görüşme olacak ancak anlaşmanın tekrar rayına oturması muhtemel.

Eski Birleşik Krallık Ortadoğu Bakanı Alistair Burt, eski İsveç Başbakanı Carl Bildt, Almanya'nın eski ABD Büyükelçisi Wolfgang Ischinger, Fransa'nın eski ABD Büyükelçisi Jean-David Levitte, eski NATO Genel Sekreteri Javier Solana ve eski Polonya Dışişleri Bakanı Andrzej Olechowski'yi içeren önde gelen Avrupalı diplomatlar grubu, hem İran hem de yeni ABD yönetimi için bir yol haritası çağrısında bulundu. Bu, önemli ve çok faydalı bir adım olacaktır.

Grup, Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nin koordinasyonunda hazırlanan bir bildiride JCPOA imzacıları Britanya, Fransa ve Almanya'nın Biden göreve başlamadan önce kurulacak bir ortak komisyon üzerinde çalışmasını ve Biden'ın Beyaz Saray'daki görevine başlamasıyla birlikte Washington ile Tahran'ın uyum sağlayacağı bir yol çizilmesine yardımcı olmasını öneriyor.

Muhsin Fahrizade'nin öldürülmesi ABD ve İran arasındaki uzlaşma şansını yok etmeyecek. Ancak iki ülkenin müzakere masasına dönmesini istemeyenlerce nasıl ölümcül eylemler gerçekleştirildiğini ortaya koyuyor. Ayrıca Süleymani'nin intikamını almak isteyen İran müttefiki bazı grupların bu kez kontrol edilemeyebileceği tehlikesi de söz konusu.

Yaşananlar gösteriyor ki, Trump'ın gitmesine ve yerini Biden'ın devralmasına 7 hafta kalmışken zaman artık hayati öneme sahip.

* Kim Sengupta'nın makalesinin tasarımdan kaynaklanan nedenlerle kısalttığımız başlığının tamamı şöyledir: Muhsin Fahrizade cinayeti ABD-İran ilişkilerinde yumuşama ihtimalini yok etmeyecek ama zaman çok önemli

independent.co.uk/voices

Independent Türkçe için çeviren: Kerim Çelik