Hava kirliliğinden her yıl global ölçekte yaklaşık 8 milyon insanı erken ölmektedir (DSÖ, 2014). Hava kirliliğinin küresel maliyeti yıllık 1,7 trilyon dolardır.
Dünya Sağlık Örgütü, şehir merkezlerinde solunum yolu hastalıklarını önlemek ve iyi bir yaşam kalitesini sürdürmek için kişi başına düşen yeşil alanın en az 9 metrekare yeşil olmasını önermektedir.
Bu yüzden şehir içinde yeşil alanlar mutlaka artırılmalı.
İstanbul'da kişi başına düşen yeşil alan 5,2 metrekare iken dünya kentleri arasında kişi başına düşen yeşil alan Montreal'de 21,6 metrekare, New York'ta 23,1 metrekare , Berlin'de 27,1 metrekare , Stockholm'de 87 metrekare, Roma'da 11,9 metrekare ve Paris'te 10,1 metrekare olduğu görülmektedir.
Kısaca, İstanbul, yeşil alan fakiri bir şehir.
Betona boğulmuş yeterli yeşil alanı olmana şehirlerde yeşil alanları artırmak için;
- Dere yatakları, cadde ve sokaklar yeşil koridorlara dönüştürülür (dere yatakları beton içine hapsedilmez).
- Yağmur bahçeleri yapılır.
- Okulların ve camilerin bahçeleri yeşillendirilir.
- Tüm açık otoparklar ağaçlandırılır ve su geçiren beton haline dönüştürülür.
- Trafik ve insan yoğun bölgelerde dikey bahçeler yapılır.
- İnsan trafiğinin yoğun olduğu penceresiz duvarlara sanat eseri dikey bahçeler yapılır.
- Otobüs duraklarının, tren istasyonlarının ve binaların çatıları yeşil alanlara dönüştürülür.
Hollanda'da Utrecht şehrinde 316 otobüs durakları arı duraklarına dönüştürüldü.
Arı durakları sadece bal arılarını ve bombus arılarını çekerek şehrin biyolojik çeşitliliğini desteklemekle kalmaz, aynı zamanda PM10, PM2.5 ve ince tozların filtre edilmesine ve yağmur suyunun depolanmasına da yardımcı olur.
Çekici bitki türlerini dikkatlice seçilir ve dikilirse yeşil duvarlar ve çatılar, kuşlar, arılar ve kelebekler ve diğer yaban hayatı için konaklama yerleridir.
Temel prensip kişi başına düşen yeşil alanları artırmaktır.
Yeşil koridorlar ve dikey duvarlar;
- Şehrin serinletilmesi,
- Yüzey sularının yönetimi,
- Hava kalitesi iyileştirilmesi,
- Sağlıklı yaşamın sağlanması,
- Gürültünün azaltılması,
- Karbon tutma potansiyeli artırılması,
- Bioçeşitliliği katkıda bulunması,
şeklinde faydalı katkıda bulunur.
Yeşil alandan yoksun şehirler, özellikle sokak ve caddeler, birer ısı adalarıdır. Yazın sıcaklıktan insanlar kavrulur.
Dereler, caddeler ve yollarda yapılacak yeşil koridorlar ve dikey bahçeler için;
- Klorofil içeriği,
- Askorbik asit içeriği,
- Bağıl nem içeriği,
- Yaprak özütü pH'ı gibi yaprak parametreleri,
- Hava Kirliliği Tolerans İndeksi'ni (APTI),
Hesaplaması yapılır ve trafiğin yoğun olduğu yerlerde hava kirliliğine toleranslı bitki türleri seçebilir. Bitki ve ağaç türleri seçilirken VOC üretmeyen türler tercih edilir.
Şehirlerde ulaşım kaynaklı hava kirliliğini filtre etmek için;
- Derelerin, meydanların, caddelerin ve yolların yeşil koridorlara dönüştürülmesi,
- Açık otoparkların, tüm durak çatılarının yeşillendirilmesi,
- Dikey yeşillendirme çalışmalarının yapılması,
- Özellikle tüm okul bahçelerinin ve ibadethane bahçelerinin yeşillendirilmesi,
ile sağlık için ölümcül etki yapan NOx, yüzde 40 ve PM2.5, yüzde 60 oranında filtre edilir. Bu tür yeşillendirmeler, pasif hava kirliliği kontrol önlemi etkisi yapar.
PM2.5 ve ultra ince partiküller, solunum yoluyla ciğerlere kadar ulaşır ve sağlık üzerinde çok ciddi olumsuz etkiler meydana getirir.
Dikey bahçelerde bitkiler büyüdükçe atmosferdeki sera gazlarını emer, dokularında depolarlar ve temelde karbon süngeri görevi görürler.
Örneğin 20 metrekarelik bir dikey bahçe, orta büyüklükteki bir ağaç kadar sera gazı karbonu emme ve depolama kapasitesine sahiptir.
Yeşil duvarlar, enerji talebini ve sera gazı emisyonlarını azaltan pasif bir sistem görevi görmektedir.
Şehirlerde yeşil alanlar arttıkça binaların soğutma yükü ve kentsel ısı stresi azalır.
Şehirleri iklim değişikliğine dirençli hale getirmek gerekir.
Yeşil alanlardan yoksun bölgelere kıyasla yeşil bölgelerde yaşayan insanlarda;
- Psikolojik ve fizyolojik stres azaltması,
- Daha olumlu tonda ruh halleri,
- Dikkati yeniden odaklamak için artan yetenek,
- Zihinsel restorasyon ve azaltılmış zihinsel yorgunluk,
- Bilişsel görevlerde geliştirilmiş performans,
- Sağlık hizmeti ortamlarında azaltılmış ağrı algıları,
tespit edilmiştir.
Yeşillendirilme çalışması yapılmış şehirlerde yaşayanlarda;
- Nöro-psikolojik semptomlar, yüzde 23,
- Yorgunluk, yüzde 30,
- Stres,
- Bitkiler varken mukoza zarı semptomları genel olarak, yüzde 24,
- Öksürük, yüzde 37 ve kuru boğaz ağrısı, yüzde 25,
- Kuru veya kızarmış cilt, yüzde 23,
azalır.
Dikey bahçeler/yaşayan duvarlar/yeşil duvarlar, kuşların, arıların ve kelebeklerin yaşaması için ideal ortamlardır.
Meksika şehri, ulaşım kaynaklı hava kirliliğini filtre etmek için dikey bahçe uygulaması gibi güzel bir yol çalışması yapmıştır.
Farklı bitki türleri olan ve olmayan bir caddedeki akış ve kirletici yayılma modellerinin tanımı:
- Bitki örtüsü olmayan sokak,
- Ağaçlandırılmış sokak yeşil koridoru,
- Çitlerle çevrili sokak koridoru,
- Yeşil çatı ve yeşil duvarlarla çevreli sokak duvarı.
Dikey bahçelerde sulama, gübreleme ve ilaçlama
Dikey bahçeler;
- Metal çerçeve,
- PVC tabaka,
- Tabaka keçe.
gibi üç parçadan oluşur.
Bitkiler, keçe tabakasına tohum, çelik veya yetiştirilmiş bitkiler olarak yerleştirilebilir. Canlı bitkiler ve çerçeve dahil dikey bir bahçenin toplam ağırlığı, metrekare başına yaklaşık 30 kilogramdan daha azdır.
Böylelikle bu bahçeler herhangi bir boyut ve yükseklik sınırlaması olmaksızın herhangi bir duvara uygulanabilir.
Dikey bahçelerin en büyük faydalarından biri suyun tekniğine uygun, israf edilmeden yönetilmesi ve kullanılmasıdır.
Arıtılmış ve dezenfekte edilmiş atıksu, dikey bahçenin dibinde, tahliye edildiği özel bir yapıda toplanır. Alternatif olarak, geri dönüştürülebilir ve bahçeye geri verilebilir.
Bu, neredeyse tüm suyun bitkiler tarafından kullanıldığı ve çok az atıksu olduğu anlamına gelmektedir.
Yağmur suyu sistemlerinde akış yoktur, bu nedenle doğal su yolları yağmur suyundan veya atık suda bulunabilen kirleticilerden etkilenmez.
Yeni başlayanlar için, damla sulama sistemi veya hidroponik sistem kullanılarak yapıldığından sulama çok verimli olmaktadır.
Dikey bahçeler için doğru sulama sistemi altyapısı kurulursa şebeke suyunu kullanmaya gerek yoktur.
Örnek dikey bahçe uygulaması yapan şehirler
Meksika Şehri
Meksika şehri, ulaşım kaynaklı hava kirliliğini filtre etmek için yollarda örnek dikey bahçe uygulama çalışması yaptı.
Farklı bitki türleri olan ve olmayan bir caddedeki akış ve kirleticilerin yayılma modellerinin tanımı:
- Bitki örtüsü olmayan sokak,
- Ağaçlandırılmış sokak yeşil koridoru,
- Çitlerle çevrili sokak koridoru,
- Yeşil çatı ve yeşil duvarlarla çevreli sokak duvarı.
Meksika şehrinde 40 bin metrekare fazla dikey bahçe 700 beton klonu kaplayacaktır.
Çalışma tamamlandığında yılda 27 bin ton zararlı kirletici gaz ve 10 tondan fazla ağır metal kirleticisi filtre edilecek ve 25 bin insan için taze oksijen üretecektir.
Meksika şehrinin birkaç caddesinin griyi canlı yeşile çevirmesi ile;
- "Yeşillendirilme", özellikle sürücüleri daha moralli hale getirecek.
- Araçların egzozundan salımlanan kirleticiler filtre edilecek.
- Sulama için yağmur suyu ve gri su kullanılacak.
- Karbon dioksit yutak alanı oluşacaktır.
Meksika şehrinde dikey bahçelerdeki bitkilerin sulanması, gübrelenmesi ve izlenmesi uzaktan kumanda edilebilir bir 'mikro püskürtme' sistemiyle yapılmaktadır.
Sistemde, yalnızca arıtılmış ve geri kazanılmış yağmur suyunu kullanmaktadır. Bu da içme suyunun israf edilmesini önlemektedir.
Santalaia - Bogotá, Columbia
Dünyanın en büyük dikey bahçeleri şu anda Bogota, Columbia'dadır. Santalaia konut binası Rosales Barrio'da bulunabilir ve 3,117 metrekare bitki barındırmaktadır.
Bu yaşayan bina, 16 aylık planlama ve inşaatın ardından Aralık 2015'te tamamlanmıştır.
- 8 aylık planlama ve 8 aylık kurulum.
- 115.000 tesis - 700 kişinin karbon ayak izi tazminatı.
- 3 bin metrekare bitki örtüsü, her yıl 3.100 kişiye taze oksijen üretmektedir.
- Bitkiler, Isı Adası etkisini azaltmaktadır.
- 745 arabadan salımlanan PM10 ve PM2.5 emisyonları filtre edebilir kapasitedir.
Bu büyüklükteki dikey bir bahçe, 775 kilogram ağır metali, 2 bin tondan fazla zararlı gazı ve her yıl 400 kilogramdan fazla tozu filtre etmektedir.
Devasa dikey bahçe, diğerleri arasında biberiye, cüce Hebe, kuşkonmaz eğreltiotu, vincas ve spathiphyllum çiçekli bitkiler gibi bitkilerden oluşur.
Santalaia binası dikey bahçesini sulamada, dairelerin duşlarından gelen gri suyu kullanılmaktadır. Su tüketimini optimize etmek için nem ve radyasyon sensörleri ve filtrasyon ünitesi kurulmuştur.
CaixaForum Madrid, İspanya
2008 yılında açılan dikey bahçe, şehrin yeşil ciğerlerinden biri haline gelmiştir.
Yeşil duvar, bitişikteki binanın koyu turuncusuyla güzel bir tezat oluşturuyor. Mimari, sanat ve botaniğin büyüleyici bir birleşimidir.
Ziyaretçiler, yoğun Madrid sıcağında serinlemek için duvarın altında oturmanın tadını çıkartıyor. Sıcaklıklar duvarın çevresinde 2-3 derece daha soğuk oluyor.
Dikey bahçe 4951 metrekaredir. 24 metre yüksekliğindeki duvarda hidroponik (topraksız bitki yetiştirme yöntemi) yöntemi sayesinde Madrid'in sıcak yazları ve soğuk kışlarında 250 farklı türden 15 binden fazla bitki türüne sahiptir.
Bu duvarın hidroponik yapısı, bitkileri sulamak ve her zaman yeterince sulanmasını sağlamak için duvarın arkasına yerleştirilmiş otomatik bir boru ağıyla karmaşıktır.
Duvara yosunlardan begonyalara kadar bir dizi bitki dikilerek şehrin sokaklarına canlı renkler katılıyor.
Quai Branly Müzesi - Paris
Paris'teki Musée du quai Branly-Jacques Chirac, Paris'in 7. Bölgesi'nde, Eyfel kulesine yakın Seine'nin sol kıyısında yer alan, Afrika, Asya, Okyanusya ve Amerika'nın yerli sanat ve kültürlerini sergileyen bir müzedir. Japonya, Çin, Amerika ve Orta Avrupa'dan getirilen 150 farklı türden 15 bin bitki barındırır.
Dikey bahçelerin yüksek binalar arasındaki koridorları olan "sokak kanyonlarında" önemli miktarda hava kirleticilerini azalttığı tespit edilmiştir.
Bir cadde kanyonundaki dikey bahçe, insanlar için zararlı olan azot oksitler ve partikül maddeyi (PM2.5 ve PM10) gibi kirleticileri büyük miktarlar filtre eder.
Dikey bahçe yüzeyleri, bulunduğu çevreyi sadece güzelleştirmiyor blokları soğutmak, yüksek sesleri (gürültü kirliliğini) azaltmak ve binanın enerji verimliliğini artırmak gibi başka faydalar da göstermektedir.
Dahası, yakın zamanda yapılan bir modelleme çalışması, yeşil duvarların "sokak kanyonu" denen yerde veya yüksek binalar arasındaki koridorda büyük miktarlarda hava kirleticileri potansiyel olarak azaltabileceğini gösteriyor.
Sor Juana Manastırı Üniversitesi, Meksika Şehri
Sor Juana Manastırı Üniversitesi, Meksika şehrinin en büyük üniversitelerinden biri. Bu yeşil duvar şehrin tarihi merkezinde bir sanat, göze çarpan bir iştir.
Tuhaf tasarımına yakından baktığınızda, yer çekimine meydan okuyarak duvarın kenarına tutturulmuş bir bisiklet ve bir çocuk üç tekerlekli bisikletini de fark edeceksiniz.
Bu yeşil duvarlar, gürültü kirliliği filtreler ve doğal hava temizler. Yoldan geçen herkesin yaşam kalitesini artırır.
Il Fiordaliso alışveriş merkezi (Rozzano), Milano: Toplam 1262 metrekare ile bu dikey bahçe Avrupa'nın en büyüklerindendir.
Milano yakınlarındaki bir alışveriş merkezinin cephesinde bulunan, 200 farklı türden 44 binden fazla bitkiden oluşmaktadır.
Edmonton Uluslararası Havalimanı (Kanada): Kanada'nın Edmonton Uluslararası Havaalanı'ndaki yolcular için daha serin bir iklim oluşturan ve iç mekanın atmosferini temizleyen 8 binden fazla bitkiye ev sahipliği yapan 1420 metrekarelik güzel bir iç mekan dikey bahçedir.
Kanada'nın en büyük dikey bahçelerinden biri olan duvar, kısmen bozkırlarda sıklıkla görülen bulut oluşumlarından ilham alıyor.
Bitkiler toprağa yerleştirilmez ve bunun yerine duvarda hidroponik yoluyla beslenmektedir.
İstanbul'da dikey bahçeler
Önceki dönem park-bahçe daire başkanlığı uzmanları, İstanbul'da 55 bin metrekare ve mevcut yönetim ise 45 bin metrekare dikey bahçe olduğunu ifade etmektedirler.
Farklı verilerin konuşulması, hafızanın (verilerin) yeterli ve güvenli tutulmadığını göstermektedir. Geçmişi olamayan çalışmalar üzerine güvenli işler yapılmaz.
Dikey bahçeler, trafiğin yoğun olduğu yerlerde gri ve çirkin görsel kirliliğin ortadan kaldırılması, şehrin estetik değerlerinin ekosistemle öne çıkarılması, yeşil alanların artırılması gerektiğinin vurgulanması, gürültü kirliliği ve sera gazı CO2 için yutak alanları oluşturulması, hava kirleticilerin filtre edilebilmesi, ekosistemler güçlendirilmesi ve geliştirilmesi, biyoçeşitliliğin artırılması, mikro-iklimler oluşturulması ve ısı verimliliği üzerindeki müspet etki yapması amacıyla yapılır.
Bir metrekare dikey bahçe yılda;
- Yaklaşık 675 kilogram zararlı kirletici gazları (İstanbul'da 45 bin metrekare dikey bahçe, 30 bin 375 ton kirletici gazları),
- 250 kilogram havadaki ağır metal kirleticileri (İstanbul'da 45 bin metrekare dikey bahçe, 11 bin 250 ton ağır metalleri),
filtre eder. Dikey bahçeler sökülüp boyanan duvarlar, zararlı gaz kirleticileri, ağır metalleri filtre etmez ve gürültü kirliliğini azaltmaz. Canlıyı kaldırıp cansıza dönülmez.
Yine 1 metrekare dikey bahçe;
- 2,3 kg sera gazı CO2 emer ve depolar.
45 bin metrekare dikey bahçe, orta büyüklükte 2.250 adet ağaç (veya 55 bin metrekare dikey bahçe ise 2 bin 750 adet ağaç) kadar sera gazı karbonu emer ve depolar.
45 bin metrekare dikey bahçe, 46 bin 500 kişiye taze ve temiz oksijen üretir, 10 bin 755 aracın egzozundan salımlanan PM10 ve PM2.5 kirleticileri filtre etme kapasitesine sahiptir.
Boyanan betonlar, sera gazı CO2 için yutak alanı değildir. Boyanan duvarlar kış aylarında yağmur ve çamur ile kirlendiği ve yaz aylarında güneş ışığı ile solduğu zaman görsek kirlilik oluşabilir.
İstanbul için dikey bahçenin kişi başına oluşturduğu yeşil alan katkısı;
- Dikey bahçe 55 bin metrekare ise 37 cm2/kişi (toplam yeşil alan içindeki payı (yüzde 0,071).
- Dikey bahçe 45 bin metrekare ise 30 cm2/kişi (toplam yeşil alan içindeki payı (yüzde 0,058).
Mevcut park-bahçeler birimi 45 bin metrekare dikey bahçe bakımı (sulama, ilaçlama, gübreleme ve yenileme) bedeli ile 400 bin metrekare aktif yeni yeşil alan yapacağını ifade etmektedir.
Ve buna göre yılda 12 milyon TL tasarruf edeceğini belirtmektedirler.
Mevcut park-bahçelerin bakımı (sulama, ilaçlama, gübrelere, yaban otu ile mücadele vb.) için bir birim bedel harcanıyorsa dikey bahçeler için 4 birim bedel harcandığını önceki yönetimdeki uzmanlar ifade etmektedir.
Yani önceki yönetim uzmanları, 55 bin metrekare alan için ayda yaklaşık 720 bin TL (8 milyon 640 bin TL) harcama yapıldığını ifade etmektedirler.
Mevcut yönetimdeki uzmanların bildirdiği veriler ile önceki yönetimdeki uzmanların bildirdiği rakamlar arasında 2,5 kat fark var. O zaman soru şu, kim doğru söylüyor ve hangi veri güvenli?
Her iki çalışmada da çevresel ve sağlık fayda maliyetlerinin hesaba katılmaması çok acı. Unutulmasın ki yeşil alan doğası, insan morali üzerinde pozitif etki yapmaktadır.
Dikey bahçeler candır, canlara can verir. Kirli havayı temizler. Dikey bahçelerin sağlık fayda maliyeti hesaplanmalı.
Mevcut park bahçe yönetimi, yapılan dikey bahçeleri kaldırma kararı vermeden önce, ekonomik ve pratik bakımı, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi için gelişmiş ülke iyi uygulamalarını incelemeliydi ve buna göre kendi pratiğini geliştirmeliydi.
Ve hemen bitişiğinde toprağın olduğu dikey duvarlarda sarmaşıklarla dikey veya düşey bahçeler oluşturmalı. Örnek YTÜ binası. Buda çok ekonomik ve pratik bir uygulamadır.
Türkiye, dünyada gelişen dikey bahçe teknolojisi konusunda iyi uygulama örnekleri ile uzmanlaşmalı.
Hele park bahçeler biriminin işi, dikey bahçeleri söküp geriye kalan beton yığınlarını boyamak olmamalı.
Dikey bahçeler canlara can olur, görsel kirliliği izale eder. Betonu boyamak ise sadece geçici görsel güzellik verir ve sonra görsel kirliliğe dönüşür.
Hele görevi şehri yeşillendirme olan birimden kişilerin boyalı beton yığını önünde açıklama yapmaları ilgili birimde çalışanların yeşile olan saygısını zedeler.
Dikey bahçelerin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla sponsorlar bulunabilir ve belediye bütçesinden masraf çıkmayabilir. Yurt dışında birçok dikey bahçeler, sponsor desteği ile yürütülmektedir.
Dikey bahçeler önemli istihdam ve teknoloji alanıdır. Bu teknoloji yerel yönetimler tarafından geliştirilebilir.
İki önemli kirletici, biri azat oksit ve diğeri PM2.5.
Bu iki kirletici artarsa o şehirde ölüm ve hastalık oranları da artar. Bu kirleticileri filtre etmek için cadde ve yol güzergâhında yeşil koridorları ve yeşil duvarları artırmak gerek.
Yeşil alan candır, kelebektir, kuştur, arıdır, börtü böcektir.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
