Her yıl özellikle LGBTİ'nin öncülüğünde gerçekleşen "Onur Haftası"nda Türkiye7nin gündemine gelen İstanbul Sözleşmesi yine tartışılan gündem maddelerinden biri. 

Geçtiğimiz aylarda Ankara Barosu ile Diyanet İşleri Başkanlığı arasındaki "eşcinsellik" polemiğinin gölgesinde konuşulan İstanbul Sözleşmesi'ne karşı olanlar kadar sözleşmeyi destekleyenler de var. 

Hürriyet gazetesi, Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın partisinin MYK ve il başkanları toplantısında sözleşme için "Gözden geçirin, Halk istiyorsa kaldırın. Halkın talebi kaldırılma yönündeyse buna göre bir karar verilsin. Halk ne derse o olur" dediğini aktardı.

Erdoğan'ın daha önce de "İstanbul Sözleşmesi nas değildir, feshedilebilir" dediği öne sürülmüştü.

Geçtiğimiz günlerde bir açıklama yapan AK Parti Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş da "Nasıl imzalanmışsa, usulünü yerine getirilerek sözleşmeden çıkılır" açıklaması yaptı.

1- İstanbul Sözleşmesi Nedir?

2011 yılında İstanbul’da yapılan Avrupa Konseyi toplantısıda imzaya açılan bu sözleşmenin tam adı "Kadınlara Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadele Hakkındaki Avrupa Konseyi Sözleşmesi". Türkiye, sözleşmeyi imzalayan ilk devlet.

2- Sözleşme TBMM’den ne zaman geçti?

İstanbul Sözleşmesi imzalandıktan sonra 24 Kasım 2011 günü TBMM’ye getirildi. Gece 22:50’de başlayan bir oturumun ardından kabul edildi.

3- Parlamento İstanbul Sözleşmesi’yle ilgili nasıl bir tutum takındı? 

Sözleşme, AK Parti grubu tarafından TBMM gündemine taşındı. Sözleşmeyle ilgili CHP grubu adına Ayşe Gülsün Bilgehan, BDP grubu adına Pervin Buldan, MHP grubu adına Mehmet Şandır, AK Parti grubu adına ise Nurettin Canikli konuştu. Sözleşme, bütün partilerin oyuyla parlamentodan geçti. Muhalefet partileri, bu sözleşmeyi TBMM gündemine getirdiği için AK Parti’ye teşekkür etti. 

4- Türkiye sözleşmeyi ne zaman onayladı?

Bu sözleşme 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün onayının ardından 1 Ağustos 2014’te resmen yürürlüğü girdi.

5- İstanbul Sözleşmesi’nin ardından Türkiye’de neler yapıldı?

Sözleşme imzalandıktan sonra 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun çıkarıldı ve şiddet mağdurlarının korunmasına yönelik hukuki altyapı oluşturuldu. 81 şehrin tamamında ise Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri (ŞÖNİM) kuruldu. Sözleşmeyle ilgili çalışmaların etkin yürütülmesi için ise TBMM Kadın-Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’na bağlı İstanbul Sözleşmesi’nin Etkin Uygulanması ve İzlenmesi Konulu Alt Komisyon Kuruldu.

6- Sözleşme başka hangi ülkeler tarafından onaylandı

Sözleşmeyi Türkiye dışında Hollanda, İspanya, Polonya, Fransa da dahil olmak üzere 34 Avrupa ülkesi tarafından onaylandı.

7- Sözleşme aile kurumuna karşı mı?

Sözleşmenin ana çerçevesini kadına ve ev içi şiddete karşı mücadele oluşturuyor. Sözleşenin amacını ifade eden 1. Maddenin ilk bendinde amaç şu ifadelerle anlatılıyor: Kadınları her türlü şiddetten korumak, kadınlara yönelik şiddet ve aile içi şiddeti önlemek, kovuşturmak ve ortadan kaldırmak. Sözleşmenin herhangi bir maddesinde aile kurumuna yönelik bir ifade geçmiyor.

8- Sözleşme eşcinselliği özendiriyor mu?

Sözleşmede “cinsel yönelim” ifadesi sadece bir kez geçiyor. O da sözleşmeyi kabul eden tarafların mağdurların haklarını korumaya yönelik tedbirlerin, “Cinsiyet, toplumsal cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasi veya başka tür görüş, ulusal veya sosyal köken, bir ulusal azınlıkla bağlantılı olma, mülk, doğum, cinsel yönelim, toplumsal cinsiyet kimliği, sağlık durumu, engellilik, medeni hal, göçmen veya mülteci statüsü veya başka bir statü gibi, herhangi bir temele dayalı olarak ayrımcılık yapılmaksızın uygulanmasını temin edeceklerinin” belirtildiği 4. maddenin 3. fıkrasında.

9- İstanbul Sözleşmesi “Cinsiyetsizleştirilmiş bir toplum” mu istiyor?

Sözleşmenin tartışmalı kısmı toplumsal cinsiyete yönelik ifadelerin geçtiği bölümler. Toplumsal Cinsiyet kavramı İstanbul Sözleşmesi metninde 24 kez geçiriliyor. Sözleşmenin giriş bölümünde kadına karşı şiddetin yapısal özelliğinin toplumsal cinsiyete dayandığı vurgulanarak devam eden bölümlerde tarafların sözleşme hükümlerinin uygulanmasında toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin kadın mağdurlarına özel olarak dikkat edeceğini ifade ediyor.

Sözleşmede "Toplumsal Cinsiyet" kavramı şu ifadelerle tarif ediliyor: Herhangi bir toplumun, kadınlar ve erkekler için uygun olduğunu düşündüğü sosyal anlamda oluşturulmuş roller, davranışlar, faaliyetler ve özellikler. 

İngiliz toplumbilimci Antony Giddens ise kavramı şu şekilde açıklıyor: "Her bir cinsiyet üyesi için uygun görülen davranış hakkındaki toplumsal beklentiler." Bu tanımlar, toplumsal cinsiyet kavramının cinsellik parantezinde okunmaması gerektiğini gösteriyor.

10- Sözleşmeden nasıl çıkılabilir?  

İstanbul Sözleşmesi’nden çıkış sanılanın aksine çok zor değil. Zaten sözleşmede feshi şartları net bir şekilde ortaya konulmuş durumda. Sözleşmenin 80. maddesine göre taraflardan herhangi birinin Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne yapacağı bir bildirimle herhangi bir zamanda bu sözleşmeyi feshedebileceği belirtiliyor. Fesih, bildirimin genel sekreterliğe ulaştırıldığı tarihten 3 ay sonra yürürlüğe giriyor. 

11- Sözleşmeyi kimler savunuyor?

Kadın örgütleri, barolar, insan hakları kuruluşları ve bazı siyasi partiler İstanbul Sözleşmesi’ni gerekli buluyor ve sözleşme hükümlerinin uygulanmasını istiyor.

12- Sözleşmeyi kimler istemiyor?

Muhafazakar sivil toplum örgütleri ve bazı medya kuruluşları  sözleşmeye şiddetle karşı çıkıyor.