- Su stresi
- Arıtılmış atık su güvenli su kaynağı mı?
- Arıtılmış atık sular nerelerde kullanılır?
- Arıtılmış atık sular içme suyu olarak kullanılır mı?
Yeryüzünde doğal su döngüsü, akarsulardan, göllerden ve yeraltından temin edilen su, içme suyu, tarım alanlarda sulama suyu ve endüstriyel alanlarda kullanma suyu olarak kullandıktan sonra oluşan atık sular, alıcı ortam standartlarında arıtılmakta, deşarj edilmekte veya yeniden kullanımı gerçekleştirilmektedir.
İsrafı önlemek, verimliliği artırmak, güvenli su temin etmek, atık suları arıtmak, arıtılmış atık suların tekrar kullanımını sağlamak için il bazında entegre içme suyu, atık su ve arıtma çamuru yönetim sistemi altyapısı oluşturulmalıdır.
Su kaynağı stresi, azlığı veya kıtlığı yaşayan ülkeler, yüzeysel ve yeraltı su kaynaklarına olan baskıların azaltılması, suların tekniğine uygun ve verimli kullanılması ve ileri kademe arıtılmış atık suların saha yerleşim planına uygun olarak entegre edip, israf edilmeden, yeniden kullanılması çalışmaları yapmaktadırlar.
Su stresi veya kıtlığı durumu tayininde yıllık kişi başına düşen su miktarı açısından;
- 1,700 metreküpten fazla ise su sorunu olmayan,
- 1,000-1,700 metreküp arasında ise su sıkıntısı olan,
- 500-1,000 metreküp arasında ise su kıtlığı veya stresi olan,
- 500 metreküpten az ise mutlak su kıtlığı çeken,
ülkeler veya bölgeler olarak tanımlanmaktadır.
Şekil 1 seçilen ülkelerin su stresi endeksine karşı suyun yeniden kullanımı uygulamalarının derecesini göstermektedir.
Bugün dünya nüfusunun 4'te 1'inin yaşadığı 17 ülke, aşırı su stresi ile karşı karşıyadır. Arz ve talep arasındaki bu kadar fark var.
Aşırı su stresi, insanların yaşamına, geçim kaynaklarına ve iş istikrarına ciddi tehditler oluşturmaktadır. İklim değişikliği su stresini tetiklemektedir.
World Resource Institute (WRI) 2014 yılı raporuna göre, dünyadaki su kıtlığı artmakta, 167 ülkeden 33'ünün 2040 yılına kadar yüksek düzeyde su stresi yaşaması beklenmektedir. 2040 yılında Türkiye’de su stresine girecektir.
Su kaynağı stresi azlığı yaşayan ülkeler, yerüstü ve yeraltı temiz su kaynaklarına olan baskıların azaltılması için ileri kademe arıtılmış atık suların saha yerleşim planına uygun olarak entegre edip, israf edilmeden, yeniden kullanılması çalışmaları yapmaktadır.
Su bir kez kullanılamayacak kadar değerlidir.
Atık su arıtma tesisleri, yüksek yatırımlar yapılarak atık suların bir alanda toplandığı ve atık suların arıtıldığı yerlerdir.
Atık suları, geri dönüştürülebilir kaynak olarak düşünmek ve planlamak gereklidir. Atık suları arıtmak ve tekrar kullanmak “yeni” bir su kaynağı oluşturmaktır.
Kuraklık ve kıtlıklar daha aşırı hale geldikçe ve su kaynakları azaldıkça, gıda üretiminin güvence altına alınması için tarım alanlarının sulamasında alternatif su kaynakların bulunması ve kullanılması gerekir.
Bunlardan birisi de ileri derecede arıtılmış evsel atık suların kullanılmasıdır.
Taşkınlara ve kuraklıklığa karşı ileri derecede arıtılmış atık sular tutarlı ve sürdürülebilir kullanılabilir su kaynaklarıdır.
Global ölçekte günde 21 milyon metreküp arıtılmış atık suyun yeniden kullanımının ülkeler bazında dağılımı Şekil 2’de verilmiştir.
Sadece ABD’de günde 8 milyon metreküp arıtılmış atık su yeniden kullanılmaktadır.
Dünyada en yüksek su stresi, kıtlığı, yaşayan ülkelerin başında İsrail ve takiben İspanya ve Avusturalya geldiği gelmektedir (Şekil 3).
İsrail’de atık sular ileri arıtma teknolojileri ile arıtılarak yüzde 86-90 oranında yeniden kullanıma sokulmaktadır.
Özellikle de tarımsal sulama amacıyla kullanılmaktadır. Su tüketiminin en yoğun olduğu alanlardan birisi tarım alanlarıdır.
AB ülkelerinde arıtılmış atık suların yıllık yaklaşık 1 milyar metreküpü arıtıldıktan sonra yeniden kullanılmaktadır.
Bu da arıtılmış kentsel atık suların yaklaşık yüzde 2,4 ve yıllık AB'de çekilen içme suyunun yüzde 0,5'ini oluşturmaktadır.
AB ülkelerinin potansiyelinin mevcut hacmin altı katı olan 6 milyar metreküp olduğu tahmin edilmektedir.
Türkiye’de atık su arıtma tesislerinde (AAT) arıtılmış suların geri kazanım oranı, sadece yüzde 1,2'dir ve arıtılmış atık sular sanayide kullanma suyu olarak kullanılmaktadır.
Yerüstü ve yeraltı temiz su kaynaklarının korunması, arıtılmış atık suların yeniden kullanılması, su kaynaklarına olan baskının azaltılması ve tüm atık suların arıtılarak yeni su kaynağı olarak kullanılması su stresi yaşayan ülkemizin önceliği olmalıdır.
İklim değişikliğinin etkisiyle kuraklığın su kaynakları üzerinde baskısı ve ülkemizde su stresi artarak devam edecektir.
Kentsel atık sular arıtıldıktan sonra arıtılmış atık suyun, garantili ve sürdürülebilir su kaynağı olarak kullanımı için baskın uygulamalar başta;
- Tarım alanlarının sulanması,
- Yeraltı su kaynaklarının beslenmesi,
- Sanayide kullanılması,
- Soğutma suyu olarak kullanılması,
- Sulak alanların beslenmesi,
- Şehirlerde park-bahçeler gibi yeşil alanların sulanması,
- Çiçek bahçelerinde kullanılması,
- Golf sahalarının sulanması,
- Araçların yıkanması,
- Tuvaletlerin temizlenmesi,
- Yangın söndürme ve kışın buzların eritilmesinde kullanılmasıdır.
Arıtılmış atık suyun şehir içinde kullanma/sulama suyu olarak kullanılması için ciddi altyapı yatırımı yapmak gerekir.
Çok yüksek kalitede, A kategorisinde arıtılmış atık suyun, toprakla temasta olan sebze ve meyve bitkileri ve kök bitkileri dahil çiğ olarak (pişirilmeden) insanlar tarafından, tüketilen besin bitkilerinin sulamasında amacı ile sınırsız olarak kullanılabilir.
Belediyelerin şehirlerini kuraklığa dayanıklı hale getirmesi için atık sularını ileri derece arıtmalı, arıtılmış su sulama ve kullanma suyu olarak kullanmak üzere alt yapı sistemini kurmalıdır.
Doğru strateji ile suyu birkaç kez kullanmak mümkündür.
İspanya ileri derecede arıtılmış atık suları;
- Tarımsal sulama,
- Golf sahası sulama,
- Özellikle kıyı akiferleri tuzlu sudan koruma,
amaçlı yeraltı suyu besleme ve nehir akışını desteklemek amaçlı olarak yeniden kullanılmaktadır.
Kuraklığın yüksek oranda yaşandığı Avusturalya'da ileri derecede arıtılmış atık suların, park-bahçelerde, tarım alanlarında, yangın söndürmede, araç yıkamada, yeraltı su kaynaklarını beslemede ve kullanma suyu olarak sanayide kullanılması teşvik edilmektedir.
Yeraltı su stresi yaşanan Konya, Ergene, Dicle-Fırat gibi havzalarda tarımsal sulamada aşırı su kullanılmakta ve yeraltı suyu daha derinlerden temin edilmektedir.
Bu gibi havzalarda yeraltı su rezervleri yeniden tespit edilmeli ve yeraltı su haritası çıkarılmalıdır.
Standartlara uygun arıtılmış atık sular, garantili ve sürdürülebilir su kaynağı olarak, yeraltı sularını beslemek için kullanılabilir.
Evsel atık sular, ileri biyolojik arıtma tesisinde membran teknikleri kullanılarak arıtılmış olsa bile arıtılmış su, içme suyu olarak değil kullanma/sulama suyu olarak kullanılır.
Kuraklığın yoğun yaşandığı Avusturalya'da insanlar, ileri derecede arıtılmış atık suların doğrudan içme suyu olarak kullanılmasını;
- Güvenliği olmadığına inanıyorlar.
- Tiksinme/iğrenme hissi baskın geliyor.
- Çevre ve insan sağlığı için gerçekten iyi olmadığına inanıyorlar.
- Hatta bazı insanlar, cinsiyet değişimlerine neden olabileceğini iddia ediyor.
- İleri derece arıtılmış atık suyun içilmesini çok isteksiz ve riskli görüyor.
Gelişmiş ve gelişmekte olan hiçbir ülkede, güvenilir su kaynağından yoksun şehir ülke Singapur (NEWater) dahil, evsel atık suları ileri derecede arıtsa ve sınır değerleri uygun olsa bile, arıtılmış artık suyu direk içme suyu olarak kullanmamaktadır.
Singapur, NEWater olarak bilinen yüksek kaliteli geri kazanılmış suyu tanıttı. İleri biyolojik arıtma tesisinde arıtılmış atık su, arıtılmış atık suya veya “kullanılmış su”ya dönüştürülüyor.
İleri biyolojik arıtma, ultrafiltrasyon/mikrofiltrasyon, ters osmoz (RO) ve ultraviyole (UV) dezenfeksiyonu içeren 3 aşamalı ileri arıtma işlemi kullanılarak NEWater (yeni su) üretilir.
NEWater, doğrudan içme suyu olarak kullanılmıyor ve yeraltı su rezervuarlarına enjekte ediliyor.
Su fakiri şehir ülkesi Singapur, yağmur suyunu en iyi tekniklerle ayrı toplayıp geri kazanan bir ülkedir.
Namibya ülkesinde yıllık ortalama yağış miktarı 250 mm, suyun yüzde 83'ü buharlaşmaktadır. Yağmur suyunun yalnızca yüzde1'i toprağa sızmaktadır.
Afrika'nın en kurak su fakiri ülkesi Namibya'nın başkenti Windhoek, evsel atık su ileri derecede arıttıktan sonra yüzde 35-50 oranında arıtılmış atık suyu, temiz su ile harmanlayarak içme suyu şebeke sistemine pompalayan tek şehirdir.
Windhoek şehri, dünyada ileri derece arıtılmış atık suyu doğrudan içme suyu olarak kullanan tek şehirdir.
Türkiye’de atık su arıtma tesislerinde arıtılacak atık suların evlerde içme suyu olarak kullanılabilmesi çok risklidir.
"Kanalizasyona verilen tuvalet atık suyunu ileri teknolojilerle arıtıp içme suyu standartlarına getirdikten sonra musluğunuzdan hizmetinize sunuyorum" diyerek kamuoyunu ikna etmek mümkün değildir.
Tuvaletten musluğa su döngüsü yatırımı yapılacaksa önce kamuoyu ikna edilmeli.
Dünyanın hiçbir ileri biyolojik arıtma tesisinde -membran teknolojisi kullanılmış olsa bile- arıtılmış atık su, -Windhoek şehri hariç- içme suyu olarak kullanılmamaktadır.
Singapur’da atık sular, ileri derecede arıtılsa dahi direk içme suyu olarak değil yeraltı su kaynaklarına besleme yapılmaktadır.
Evsel atık su arıtma tesislerinde ileri derece arıtılmış atık sular, marketlerde satılmamaktadır.
Singapur, arıttığı atık suyu belirli oranda yeraltı su kaynaklarına enjekte etmektedir. Vatandaşın doğrudan içme suyu olarak kullanımına sunulması söz konusu değildir.
Kaynaklar:
- “Kentsel Arıtılmış Atık suyun Yeniden Kullanımı”, http://www.mneproje.com/public/website/news/kentsel-aritilmis-atiksuyun-yeniden-kullanimi_20190807013703.pdf
- “Water inequality is a global issue – here’s what we must do to solve it”, https://www.weforum.org/agenda/2019/10/water-inequality-developing-world-usa-west/
- “17 Countries, Home to One-Quarter of the World's Population, Face Extremely High Water Stress”, https://www.wri.org
* Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
