Eşek hıyarı bitkisinin tohumlarını nasıl metrelerce uzağa fırlatabildiği ortaya çıktı.
Salatalığın akrabası olan eşek hıyarı (Ecballium elaterium), tohumlarını geniş bir alana yaymak için rüzgara pek ihtiyaç duymuyor.
Bu bitkiler olgunlaştığı zaman, tohumlarını inanılmaz bir hızda 10 metreden uzağa fırlatıyor.
Eşek hıyarı, patlamayı andıran bu beceri sayesinde etrafının kalabalıklaşıp rekabetin artmasının da önüne geçiyor.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Bilim insanları, patlamadan önce meyvelerin içinde basınç biriktiğini bilse de sürecin detaylarına hakim değildi.
Birleşik Krallık'taki Manchester ve Oxford üniversitelerinden bir araştırma ekibi, saniyede 8 bin 600 kare yakalayan bir kamerayla bu süreci gözler önüne serdi.
Eşek hıyarı, tohumları o kadar hızlı fırlatıyordu ki yayımlanan görüntüler 400 kat yavaşlatıldı.
Araştırmacılar ayrıca tohum fırlatmadan önce ve sonra ölçümler yaptı ve bitkilerin röntgenini çekti.
Bulgularını PNAS adlı hakemli dergide 25 Kasım Pazartesi günü yayımlayan ekip, patlamadan önceki haftalarda meyvenin sıvıyla dolduğunu tespit etti.
Ardından tohum fırlatılmasından birkaç gün önce bu sıvının bir kısmının gövdeye geçtiği kaydedildi. Bu sayede gövde, meyveyi kaldırabilmek için genişleyip uzuyor ve sertleşiyordu.
Dik duran bitki, 45 derecelik açıyla eğilerek çok iyi bir atış pozisyonuna sahip oluyordu. Makalenin yazarlarından fizikçi Dr. Finn Box "Bu aklımızı başımızdan aldı" diyor.
30 milisaniye süren patlamaysa şöyle gerçekleşiyor: Olgunlaşmış meyve, sapından ayrılarak salatalığın tabanında bir delik açıyor. Araştırmacılar bu sırada tohumların saniyede 20 metreye varan hızlara çıktığını buldu. Meyve ayrılırken, gövde geri tepiyor. Ardından meyve arkasına dönerek tohumların fırlama açısını değiştiriyor.
Daha sonra içindeki sıvı püskürerek meyvenin basıncını azaltırken, tohumların da hızı düşüyor.
Bilim insanları eşek hıyarının, ters yöne dönebilen tek bitki olduğunu düşünüyor.
Araştırmacılar ellerindeki verilere dayanarak farazi bir bitkinin tohumları nasıl fırlatacağını da hesapladı.
Yapılan testlerde hiçbir türün, gerçekteki kadar başarılı olamadığı görüldü. Örneğin gövdenin daha kalın olmasının, çoğu tohumun bitkinin yakınına düşmesine yol açacağını tespit ettiler.
Makalenin bir diğer yazarı Dr. Derek Moulton, bulgular hakkında şöyle diyor:
Bu bize evrimin, bu özel türün tohum saçmasına ne kadar ince bir ayar çektiğini hissettirdi.
Independent Türkçe, IFL Science, New York Times, PNAS
Derleyen: Büşra Ağaç
