Sudan ve Güney Sudan devletleri arasındaki çetrefilli konulardan biri de petrol.
2011 yılında güneyin bağımsız bir devlet olarak ayrılmasından sonra barışta olduğu gibi savaş durumunda da petrol laneti, öyle görünüyor ki iki ülke ilişkilerine hâlâ hâkim ve zaman zaman geçici ve eksik anlaşmalar dışında bir çözüme ulaşmadan kendini dayatıyor.
Bölünmenin ardından petrol sorunu, Abyei bölgesinin kaderi, kuzeyde doğup ayrılığa kadar burada yaşayan güney vatandaşları için cinsiyet meselesinin yanı sıra, 'çözülmemiş sorunlar' olarak bilinen noktaya taşındı.
Sudan petrolünün yüzde 75'inin yeni devlete devredilmesinin ardından, 1990'lı yılların başlarında, iktidarının ilk yıllarında kazı ve keşif yapan eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir döneminde gündeme gelen petrol geliri meselesi sıçrama yaptı, ancak nihai şekilde çözülmedi.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Petrol sektörünün kötü yönetimi, 2005 yılında imzalanan Kapsamlı Barış Anlaşması'nın (Naivasha) servet paylaşımı maddesinde öngörülen payları nedeniyle üretim alanlarında yaygın yolsuzluğa ve hükümet ile yerel topluluklar arasında gerginliğin artmasına neden oldu.
Ancak topluluklar, arama nedeniyle marjinalleşme ve çevresel bozulmadan kaynaklanan şikayetleri ve ıstıraplarıyla seslerini yükseltmeye devam ettiler.
Ayrılmadan sonra Sudan'ın devraldığı şey, işleme merkezleri, boru hatları ve bir dizi rafineriye ek olarak, tahsis edilmiş alanlardaki küçük petrol sahalarıydı.
Sonuç, Aralık 2018 devriminde durum patlayana kadar üretimde düşüş, yatırım yapan şirketlerin kaçışı, döviz kıtlığı, siyasi durumun kötüleşmesi, devam eden ekonomik bozulma, yüksek fiyatlar ve enflasyon oldu.
Bu çerçevede mevcut sorun, tüm sonuçlarıyla birlikte, birçok soruna yol açan petrol boru hattı sorunu olmaya devam ediyor.
Şu an ise son Sudan olaylarının ve Egemenlik Konseyi Başkanı Korgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki ordu ile Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Muhammed Hamdan Daklu (Hamideti) liderliğindeki Hızlı Destek Kuvvetleri arasında yaşanan silahlı çatışmanın ortasına girmesi bekleniyor.
Harç anlaşmazlığı
İronik bir şekilde Sudan, petrol zenginliğinin çoğunu kaybettikten sonra Güney Sudan'ın petrolünün Kızıldeniz boru hattı ve limanlar yoluyla ihraç edilmesi, ekonominin sendeleme sorununa bir çözüm olarak ve toparlanmasına yardımcı olmak için ortaya çıktı.
Güney Sudan'ın bütçesini finanse etmek üzere kuzeye akan petrol ihracatına bağımlılığı, Güney Sudan'ın ihracat için limanları olmadığı için transit ücretler konusundaki anlaşmazlık nedeniyle çevredeki sorunlara rağmen Sudan'ın bu hattan yararlanmasını sağladı.
Ürettiği ham petrol, Sudan üzerinden ülkenin doğusundaki Port Sudan'da Bashaer limanına ihraç ediliyordu.
Sudan hükümetine karşı isyancıların Nisan 2012'de Güney Kordofan eyaletindeki Heglig sahasına saldırılar başlatmasıyla ilişkiler kötüleştiği için bu alternatif çözüm tutmadı.
Aynı ay, Sudan Silahlı Kuvvetleri tarafından geri alınmadan önce isyancılar sahanın kontrolünü ele geçirmişti.
Hartum'un Cuba'yı Güney Kordofan ve Mavi Nil'deki isyancı Devrimci Cephe'ye askeri destek sağlamakla suçlaması çerçevesinde Sudan hükümeti, Güney Sudan petrolünün Sudan topraklarından taşınması ve ihraç edilmesiyle faaliyet gösteren şirketleri, akışı durdurmaları konusunda bilgilendirmeye karar verdi.
Uluslararası baskı ile iki ülke hükümetleri, bu olayların üstesinden gelmeyi başardılar ve aynı yılın Eylül ayında varil başına 1 dolar gibi düşük geçiş ücretleri belirleyen bir anlaşma imzaladılar.
Üç buçuk yıllık bir süre içerisinde Güney Sudan'dan Sudan'a ödenecek yaklaşık 3 bin 28 milyar dolarlık geçiş mali düzenlemelerine ek olarak daha önce doğrudan şirketlere ödenen işlem ücretleri ve transfer tarifeleri de ticari oranlara yakın olarak belirlendi.
Güney Sudan Hükümeti'nin petrol ihracatından elde edilen gelirlerden adil pay almadığına dair devam eden şikayetleri, Sudan Hükümeti üzerinde, henüz karara bağlanmamış olan geçiş ücretlerine ilişkin şartlarını dayatması yönündeki baskıya katkıda bulundu.
Hat hedef alındı
Üretim alanlarındaki güvenlik koşullarının iyileştirilmesinin ardından Nisan 2013'te petrol üretimi yeniden başladı ve aynı yılın Temmuz ayında Port Sudan limanından ilk sevkiyat gerçekleştirildi.
Ancak Cuba'da Riek Machar'ın Salva Kiir tarafından görevden alınmasının ardından anlaşmazlıklar arttı ve bunun ardından savaş yeniden patlak verdi.
Savaş, Eylül 2018'de Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da ülkedeki beş yıllık iç savaşı sona erdiren barış anlaşmasının imzalanmasına kadar da durmadı.
Anlaşma, 21 Aralık 2019'a kadar uzatıldı ve Güney'in 2022'ye kadar kuzey limanlarından petrol ihraç etmesine izin verildi.
Güney Sudan'da petrol üretimi arttı, ardından iki ülke arasındaki ilişkilerde bir iyileşme yaşandı.
O dönemde iki ülke arasındaki petrol işbirliği anlaşması ücretlerde artış olmaksızın 2022 yılına kadar uzatılmıştı.
Ancak güney petrolünü taşıyan boru hattının 16 Haziran 2013'te Diffra ve Nim yataklarından Heglig'deki ana işleme tesisine giden kısmında bombalanmasıyla işler yeniden gerginleşti.
Daha önce Sudan ham petrolünü Kızıldeniz'deki Bashaer limanına taşıyan boru hattı, Mayıs 2000'de Doğu Sudan'daki Sinkat kasabasına 30 kilometre uzaklıktaki bir alanın bombalanması da dahil olmak üzere birkaç kez saldırıya uğradı.
Eski rejime karşı Ulusal Demokratik İttifak'ın bir parçası olan Beja Kongresi hareketi, söz konusu saldırıyı gerçekleştirmekle suçlandı.
Bu gerçeklik, isyancı ve muhalif güçlerin hükümetle hesaplaşmak için petrol boru hatlarını hedef alma yönündeki küresel yaklaşımından çok da uzak değil.
Örneğin Kolombiya'da isyancılar, 1986'dan beri Caño-Limón sahasındaki Occidental Petroleum Şirketi boru hattını birkaç kez bombaladılar.
Saha, her seferinde aylar boyunca kapalı kaldı ve Kolombiya hükümetine yaklaşık 2,5 milyar dolar zarar verdi.
1998'deki saldırılar da 100'den fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına neden olan bir yangına neden oldu.
1996'da Londra polisi, İrlanda Cumhuriyet Ordusu'nun (IRA) şehirdeki gaz boru hatlarını ve diğer tesisleri havaya uçurma planını 36 patlayıcı cihazla etkisiz hale getirdi.
Sudan'ın yanı sıra Nijerya, Pakistan, Myanmar ve Irak'ta dünyanın çeşitli yerlerinde gaz ve petrol boru hatlarına yönelik saldırılar ve 2002'de Suudi Arabistan'daki petrol boru hatlarını hedef alan 'El Kaide' örgütünün yaptığı gibi saldırı yapma tehditleri devam etti.
Savaş acil durumu
Sudan da Güney Sudan da yaşanan olayları hayal bile etmezken, ancak gelecekte petrolle ilgili herhangi bir çatışma beklentisiyle geniş çaplı bir savaş için acil durum boru hattı kurulması önerisi mevcuttu.
Ancak bu birkaç faktörden dolayı gerçekleşmedi. İlk faktör; Muhalifler, her şeyden önce bir boru hattının varlığını reddetmeye, kuzeyde daha büyük çaplı herhangi bir boru hattına daha fazla karşı çıkmaya ve güvenlik endişelerini artırmaya odaklandılar.
İkinci faktör ise Güney hükümeti, eski boru hattının amacı karşılayacağını düşündüğü için teklif konusunda hevesli değildi ve özellikle kuzey güvenli olduğu ve savaş ve çatışmalar güneyde yoğunlaştığı için geniş çaplı bir boru hattına ihtiyaç kalmadığını düşünüyordu.
Öyle ki petrol boru hattı, iki ülke arasındaki sınırda ülkenin kuzeyinden başlayacaktı. Aynı şekilde Sudan'daki çatışmalar, Darfur bölgesi, Mavi Nil ve Nuba Dağları bölgelerinde yoğunlaşırken, boru hattı kuzeye başka bir yol açıyordu.
Üçüncü faktör, yüksek maliyetten kaçınmak. Bu, Doğu Afrika bölgesinde ve ötesinde ekonomik kalkınmayı ve bölgesel entegrasyonu teşvik etmek için Cuba'nın Çin İnşaat ve İletişim Şirketi tarafından Lamu limanında güneyi Kenya'ya ve Doğu ile Orta Afrika bölgesini birbirine bağlayan nakil hattın tamamlamasını sağlayabilirdi.
Sudan'da tekrar eden akaryakıt krizleri ile Hartum, Cuba'yı petrolünü ihraç etmeden önce satın almaya ikna etmeye çalıştı ve bunda başarılı olamadı.
Ancak, hasarın bir kısmını hafifleten bir formüle ulaştı. Mart 2020'de Sudan'ın petrol üretimindeki ciddi kıtlıkla birlikte hükümet, ülkenin petrol türevleri ihtiyacının yarısını karşılayan Hartum rafinerisinin işletilmesindeki açığı kapatmak için petrol şirketlerinden ve Güney Sudan hükümetinden borç almak zorunda kaldı.
Mayıs 2020'de, dönemin Sudan Başbakanı Abdullah Hamduk ile Güney Sudan Devlet Başkanı Salva Kiir Mayardit arasında, Cuba'nın Sudan rafinerilerinde, özellikle el-Ubeyd rafinerisinde rafine edilen benzin karşılığında Hartum'a ülkedeki elektrik üretim istasyonları için ek miktarlarda ham petrol tedarik etme konusunda mutabakata varıldı.
Bu son çözüm bile, Güney Sudan'da Salva Kiir liderliğindeki hükümet ile yardımcısı Riek Machar liderliğindeki muhalefet arasında tekrarlanan çatışmalar nedeniyle ışığı göremedi.
Çatışma etkisi
Mevcut Sudan anlaşmazlığının petrol boru hattının bütünlüğünü tehdit ederek Güney Sudan petrolü üzerindeki etkisi, birincisi 'savaşın süresi', ikincisi 'çatışmanın yoğunluğu ve petrolün bu intikamın kurbanı olmasıyla her iki tarafın da diğerinden intikam alma çabası' ve üçüncüsü ise 'işlerin çıkmaza girmesi ve ABD'nin Burhan ve Hamideti'yi uygulamakla tehdit ettiği yaptırımları uygulaması' olmak üzere birkaç belirleyiciye bağlı olacaktır.
Boru hattı endüstrisi, petroldeki sıçramadan yararlanarak Sudan'da yüksek bir maliyetle ortaya çıktı. Ancak yaklaşık 1600'ü bulan uzunluğu nedeniyle zayıf.
Bu nedenle mevcut çatışma ortasında beklenen terör veya sabotaj saldırıları olasılığına karşı herhangi bir sistem başlatılmadı.
Genişletilmiş boru hatları, Sudan topraklarından geçerek doğu Sudan'daki Bashaer limanına uzanıyor ve Güney Sudan'ın enerji arzının ayrılmaz bir parçası.
Ayrıca Sudan'ın elektrik santralleri ve petrol rafinerileri gibi altyapısıyla hayati bağlantıları var.
Borulara mekanik açıdan bakacak olursak, güvenli bir petrol taşıma aracı olmakla birlikte yanıcı maddeler taşıdıkları için başlı başına bir hedef olmaya uygundurlar. Tehlikesi ise yerleşim alanlarından geçişine kadar uzanır.
Genel olarak boru hatlarına bağlı tehditler için müdahale programları olsa da Sudan'da gelişen güncel olaylarla ek tavizlere ihtiyaç var.
Ancak iki ülke hükümetlerinin bu kritik durumda yerine getiremeyeceği bir zamanda güvenlikle ilgili talepler imkânsız olabilir.
Independent Arabia
