Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 50 yaş üzeri kişilerin ve sağlık çalışanlarının üçüncü doz koronavirüs aşısını olabileceğini duyurdu. Koca, "2 doz aşı olmuş 50 yaş ve üzeri vatandaşlarımızla sağlık çalışanlarımız yarından itibaren istedikleri aşıyla üçüncü doz aşılarını olmak üzere randevu alabileceklerdir" diye konuştu.

Bakan Koca bu önlemlerin, Avrupa'da vaka sayılarının yeniden artmasına neden olan Delta varyantına karşı bir önlem olarak alındığını aktarıldı. Koca'nın açıklamaları bazı kişileri sevindirirken bazılarının aklında ise soru işaretleri yarattı. Bunlar arasında dünya genelinde üçüncü doz aşı uygulamasının yapılıp yapılmadığı ve farklı türden aşıların karıştırılmasının işe yarayıp yaramadığı gibi sorular yer alıyor.

İşte üçüncü doza ve kokteyl aşılara dair bilinenler:

Üçüncü doza ihtiyacımız var mı?

Üçüncü doz tartışmalarında uzmanlar, genellikle grip veya tetanoz gibi aşıları hatırlatıyor. Ömür boyu koruma sağlayan kızamık aşısının aksine bu aşılarda belirli aralıklarla "hatırlatıcı" veya "güçlendirici" dozlar alınması öneriliyor. Grip aşıları her sezon yeniden yapılırken, tetanoz ise 10 yılda bir yapılıyor.

Koronavirüs aşı üreticileri, hatırlatıcı dozlara dair araştırmalarına devam ediyor. Ancak şimdiden uzmanlar, Kovid-19'un da tıpkı grip ve tetanoz gibi hatırlatıcı dozlar gerektireceğini düşünüyor.

Kovid-19 aşıları söz konusu olduğunda, bağışıklık korumasının ne kadar sürdüğü henüz tam olarak bilinmiyor ama aşı geliştiricileri ve sağlık yetkilileri, bu korumanın sonsuza kadar sürmeyeceğini tahmin ediyor.

Delta gibi yeni çıkan varyantların bağışık tepkisinden kaçabilmesi de güçlendirici dozlara ihtiyaç duyulacağı fikrini destekliyor.

Kısacası birçok araştırmacı, Kovid-19 aşılarının sağladığı bağışıklığın zamanla azalmasını bekliyor. Bu beklenti, hafif soğuk algınlığına yol açan diğer koronavirüs türlerinde gözlemlenenlerle tutarlı. Zira insanların bu koronavirüslere karşı geliştirdiği doğal bağışıklık da zamanla azalıyor.

ABD'nin önde gelen sağlık uzmanlarından Dr. Anthony Fauci, "Tarihsel olarak, en azından koronavirüsler için şöyle bir durum var: Hafif soğuk algınlığına neden olan koronavirüslere yakalandığınızda ortaya çıkan korumanın dayanıklılığı çok uzun sürmüyor" diyor.

Üçüncü dozu ne kadar süre sonra yaptırmalı?

Öte yandan, hatırlatıcı dozların ne kadar sıklıkla uygulanması gerektiği de belirsizliğini koruyor.

Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, Pfizer ve Moderna'nın mRNA aşılarının, ikinci dozdan 6 ay sonra yaklaşık yüzde 90 oranındaki etkinliğini koruduğunu gösteriyor. Ama aslında aşıdaki bu koruyuculuğun 6 aydan daha uzun süreceği düşünülüyor.

AstraZeneca/Oxford aşısıyla ilgili yeni bir araştırma ise en az 6 aylık aradan sonra uygulanan üçüncü dozun antikor seviyelerini 6 kat artırdığını ve bağışıklık tepkisini koruduğunu ortaya koyuyor.

Bu bulgular, güçlendirici dozların ne kadar sıklıkla yapılması gerektiğine dair fikir verebilir.

Ankara Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları Ana Bilim Dalı Bşk. Prof.Dr. İsmail Balık, "Hatırlatma dozunun ne zaman yapılacağı aşıdan aşıya değişir" demiş ve Sinovac aşısında hatırlatma dozunu 2. dozdan 6 ay sonra  yapılmasını önermişti. Balık, mRNA aşılarında bu sürenin bir ya da iki yılı bulabileceğini savunmuştu.

Bakan Koca'nın açıklamasının ardından yurttaşların üçüncü doz aşı randevusunu, ikinci dozu olduktan ne kadar süre sonra olabileceği ise MHRS randevu sistemi üzerinden anlaşılacak.

Öte yandan, Dr. Fauci mayısta Washington Post'a yaptığı açıklamada etki oranında zaman içinde düşüş beklendiğini ama bu düşüşün ne kadar sert olacağının henüz belirlenemediğini söylemişti.

Hatta uzmanlar, deneylerle ölçülen koruma süresinin gerçek hayatta farklılık gösterebileceğini de düşünüyor.

Üçüncü dozu başka hangi ülkeler tercih ediyor: Türkiye öncü ülkelerden

Risk altındaki gruplarda üçüncü doz uygulamasını duyuran ilk ülke Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) olmuştu. BAE yetkilileri mayıs ortasında yaptıkları açıklamada yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar için destekleyici aşıya erişim sağlayacaklarını açıklamıştı.

O dönemde yurttaşların yüzde 73'ünü aşılamış olan ülkede aralarında Pfizer/BioNTech aşısının da bulunduğu 4 aşı acil kullanım izni almıştı. Ülkede Çin'in Sinopharm firmasının geliştirdiği inaktif aşı da yaygın olarak uygulanıyor.
 

Abu Dabi'de bir yurttaş koronavirüs aşısını oluyor (Reuters)

Aynı dönemde Bahreyn de sağlık çalışanları ve diğer acil müdahale ekiplerinin, yaşlıların ve altta yatan sağlık sorunları olanların üçüncü doz aşı olabileceğini duyurmuştu. Sinopharm aşısı, Bahreyn'de de yaygın olarak kullanılıyor.

Bunun yanı sıra, Bakan Koca'nın üçüncü doz açıklaması yaptığı sırada Birleşik Krallık (BK) da güçlendirici dozlara yeşil ışık yaktı. BK Ulusal Sağlık Sistemi (NHS), eylül ayında üçüncü doz uygulamasını hayata geçirmek için hazırlıklara başladı.

BK yetkililerinden gelen açıklamada 50 yaş ve üstü tüm yetişkinlerin ve grip aşısı olmaya hak kazanan daha genç kişilerin üçüncü doz koronavirüs aşısını olabileceği ifade edildi.

Astrazeneca/Oxford aşısının kullanıldığı BK'de yetkililer, ilk olarak Hindistan'da görülen Delta varyantı nedeniyle Kovid vakalarında meydana gelen artışla mücadele ediyor.

Oxford aşısının yerli üretim versiyonu CoviShield'ı kullanan Hindistan da üçüncü doz uygulamasını değerlendiriyor.

Çinli Sinovac firmasının aşısını kullanan Şili de üçüncü dozu değerlendiren ülkeler arasında. 

mRNA aşılarına verdiği acil kullanım izinleriyle dünyaya öncülük eden ABD ise henüz üçüncü doz uygulaması planlamıyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nin (CDC) internet sitesinde "Kovid-19 destek dozlarına duyulan ihtiyaç ve bu ihtiyacın zamanlaması henüz belirlenmemiştir. Şu anda ek doz önerilmemektedir" ifadeleri yer alıyor.

Ancak ABD'nin önde gelen cerrahlarından Dr. Vivek Murthy, yurttaşların bir yıl içinde aşı takviyesi almaya hazırlanması gerektiğini söylemişti:

Halk, bir yıl içinde yeniden aşıya ihtiyacımız olabileceği gerçeğine hazırlıklı olmalı.

Kokteyl aşı tartışması: Aşıları karıştırmak işlevli mi?

İkinci ve üçüncü dozlarda farklı türlerden aşıları tercih etmenin ne kadar etkili ve güvenli olduğu sorusu da Bakan Koca'nın açıklamalarının ardından yeniden gündeme geldi.

Koca, "Üçüncü doz aşının hangi aşı türü ile olduğunun herhangi bir kısıtlaması ya da önceliği yoktur. Vatandaşlarımız ve sağlık çalışanlarımız ilk iki dozda hangi aşıyı yaptırmış olurlarsa olsunlar üçüncü doz olarak istedikleri aşıyı olabilirler. Bu konuda tercih sizlere aittir. Gönül rahatlığı ile istediğiniz aşıyı 3'üncü doz olarak yaptırabilirsiniz" ifadelerini kullanmıştı.

Medyada kokteyl aşı diye de bilinen bu uygulama, uzun süredir bilim gündemini meşgul ediyor. Birkaç gün önce Oxford Üniversitesi'nden bilim insanlarının yayımladığı bir araştırmada, birinci ve ikinci dozda farklı aşıların uygulanmasının daha etkili olduğu ortaya konmuştu. Çalışmada BioNTech ve Oxford aşıları incelenmişti.

Mayıs ayında İspanyol bilim insanlarının yürüttüğü bir diğer araştırmada da hem Oxford hem de BioNTech aşılarının kullanılmasının koronavirüse karşı güçlü bir bağışıklık tepkisi ürettiği görülmüştü.

ABD'deki Johns Hopkins Bloomberg Halk Sağlığı Okulu'ndan Dr. William Moss, Kovid aşılarını tetanoz ve grip aşılarıyla karşılaştırıyor.

"Kovid-19 aşılarında küçük bir nüans var" diyen Dr. Moss'a göre diğer hastalıklarda hatırlatıcı dozlar, genellikle daha önce uygulanan aşının aynısını kullanıyor. Ancak Kovid-19 aşılarındaki güçlendiricilerde, farklı aşıların kullanılması mümkün.

Kokteyl aşı uygulayan var mı?

İlk doz Kovid-19 aşısını Oxford'la yaptıran Almanya Şansölyesi Angela Merkel, kokteyl aşıyı gündeme getiren ilk kişilerden olmuştu. Merkel ikinci doz aşıda Moderna'nın mRNA aşısını tercih etmişti.
 

Merkel, kokteyl aşı konusunda öncü olmuştu (Reuters)

İtalya Başbakanı Draghi de Alman mevkidaşının yolundan gitmişti. Draghi'nin ilk doz aşısını AstraZeneca olduğu, ikinci dozu ise BioNTech olmayı tercih ettiği bildirilmişti.

Üçüncü doz uygulamasına geçen ilk ülkelerden BAE ve Bahreyn, haziran başında, Türkiye'ninkine benzer bir açıklama yayımlamıştı. İki ülke de ilk dozlarını Sinopharm aşıyla tamamlayan kişilerin hatırlatıcı dozlarında BioNTech tercih edebileceğini duyurmuştu.

Bu Körfez ülkeleri, diğer aşıları uygulamaya koymadan önce yurttaşlarını Sinopharm'la aşılamaya başlamıştı. Ancak aşılama oranının epey yüksek olmasına rağmen iki ülkedeki vaka sayılarında da artış görülüyor.

Bahreyn'in sağlık müsteşarı Waleed Khalifa Al Manea, Sinopharm aşısının yüksek derecede koruma sağladığını söylemişti.

Öte yandan Wall Street Journal'a verdiği demeçte müsteşar, Bahreyn'de 50 yaşından büyük ve kronik hastalıklardan mustarip kişilerin ikinci Sinopharm dozunu aldıktan 6 ay sonra Pfizer takviyesi yaptırmalarını istediklerini bildirmişti.
 

Derleyen: Çağla Üren