"Düşman" hepimizin zihninde olumsuz çağrışımlar yapan bir kavram olsa gerek. Kavramın ötesinde bizzat düşmanın kendisi hiç de haz etmediğimiz bir varlıktır. Belki de çoğumuz yaşamı boyunca hiç düşman edinmeme adına özel bir çaba göstermekteyiz.
Peki, böyle bir çaba doğru mu acaba? İnsanın hiç düşmanının olmaması "iyi" bir şey mi?
Belki de düşmanlığın düşündüğümüzden çok daha fazla faydaları vardır. Her şeyden önce antik dünyanın filozoflarından biri olan Efesli Herakleitos'un gözünde "düşman" ontolojik (varlık, varoluş) olarak zorunludur.
Evrende "harmonia"nın ancak karşıt olan şeylerin çatışması ile olanaklı olabileceğini düşünen Herakleitos'a göre, karşıtların çatışmasından kaos değil kosmos, yani bir düzen ortaya çıkarken, çatışan şeyler aslında "bir"in ayrı ayrı yanlarını ifade eder.
Herakleitos'un perspektifinden yorumlayacak olursak "dostluk" ancak "düşmanlık"la birlikte olanaklıdır.
Bana göre, Alman felsefeci Wilhelm Schmid kitabı "Düşmanlığın Faydaları"nda*; "Hayat, sevgi, arkadaşlık, komşuluk ilişkilerinin olanaklı kıldığı 'pozitif kutba' ek olarak bir de 'negatif kutba' ihtiyaç duyar. Pozitif ve negatif algılanan ilişkiler arasında ve bir ilişki içindeki pozitif ve negatif veçheler arasında bulur temel gerilimini" derken Herakleitoscu bir perspektiften yorumluyordu yaşamı.
Evet, ontolojik olarak zorunlu olan "düşmanlığın" pek çok faydaları olduğunu söyleyebiliriz.
Örneğin, düşmanlık insana bu yaşamda en azından belirli konularda karakterli bir duruş sergilediğini göstermesi bakımından faydalı olabilir ki bu İngiltere'nin eski başbakanlarından Sir Winston Churchill'in düşüncesiydi.
Yalnızca karakterli bir duruşu değil, dostluğun değerini göstermesi bakımında da son derece faydalı olan düşmanlık; aynı zamanda en güçlü iç motivasyon kaynaklarından biridir. Düşmanlığın insanı büyük başarılara doğru motive edici bir yönü olduğu gözden kaçırılmamalıdır.
Düşmanlarına kim ve ne olduğunu gösterme çabası öyle hafife alınacak bir çaba değildir. Tam da Schmid'in işaret ettiği gibi, "…çalışmalarında bir ilham eksikliği hisseden herkes minnetle bundan istifade edebilir. 'Şunlara göstereyim' hırsı daha büyük gayretleri mahmuzlar".
İnsanın zor durumlarla baş etme becerisini geliştirmesini olanaklı kılar düşmanlık. Bizde bir deyiş vardır, "Su uyur düşman uyumaz" diye. Düşman, bizim hep tetikte olmamızı olanaklı kılandır.
Öte yandan, içimizdeki kendi benlik bütünlüğümüzü tehlikeye sokabilecek olan yıkıcı potansiyelden kaçınmamız için de yararlıdır düşmanlık.
İnsanın içindeki tehditkâr öteki'yi dışarıya atmak için, birçok insan tereddütsüz düşmanlığa hazırdır.
Bununla da sınırlı olmayan düşmanlık, Carl Schmittci bir yorumla, "biz" ve "onlar"ın sınırını belirlememizi olanaklı kılan, politik olanın kategorilerinden biridir. Düşmansız bir hayatın sıkıcı olacağını düşünmeden edemiyor insan.
Kendileri öyle olmasını arzulamasalar da istemeden bize en çok yararı dokunanlar düşmanlarımızdır. Bize güçlü ve zayıf yanlarımızı en iyi onlar gösterir.
Yağcılar gibi bizim kulağımıza hoş gelecek şeyler söylemezler düşmanlarımız. Oysa zayıf yönlerimizi gizleyen yağcılar, işte en çok onlar zarar verir bize.Düşmanın yokluğu neredeyse kaçınılmaz olarak dostluklarımıza da zarar verir.
Bir düşünün, düşmanımızın yokluğunda içimizdeki olumsuz duyguları kime yönlendirebiliriz?
Peki, insan için bu kadar faydalı olan düşmanlık uluslar söz konusu olduğunda da bu kadar faydalı mıdır?
Bu soruya en özlü yanıtı Çinlilerin verdiğini söyleyebilirim;
Hiçbir düşmanı veya hiçbir dış tehlikesi olmayan bir ulus, çabukça mahvolabilir.
Evet, ABD "Düşmanlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası" bağlamında Türkiye'ye yönelik yaptırımlarını açıklarken bunları düşünüyordum.
Düşmanlığın faydalarını dikkate aldığımızda bu kararı alan ABD'li politikacılara ne kadar teşekkür etsek azdır.
* Wilhelm Schmid, Düşmanlığın Faydaları, İletişim Yayınları
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
