Bağımsız, özgür ve şeffaf bir medya...
Teoride herkesin savunduğu ama gerçekte neredeyse hiçbir zaman var olmayan bir ideal.
Bugün medya, kimin elindeyse onun sesi, kimin gücü varsa onun hikâyesidir.
Gerçekler değil, anlatılar savaşır.
Tarih boyunca büyük güçler, medyayı kamuoyunu şekillendirmek, kendi çıkarlarını meşrulaştırmak ve küresel anlatıyı kontrol etmek için kullandı.
Batı, yüzyıllardır Afrika'yı nasıl görmek gerektiğini dünyaya dikte ederken, Afrika'ya da dünyayı kendi filtresinden gösterdi ve kendi çıkarlarına uygun bir gerçeklik inşa etti.
Şimdi ise Çin, aynı sahnede kendi senaryosunu yazıyor.
Pekin yönetimi, altyapı projeleriyle kıtaya yayılırken medya araçlarını da devreye sokarak kendi bakış açısını hâkim kılmaya çalışıyor.
Afrika, artık yalnızca ekonomik rekabetin değil, küresel medya savaşlarının da cephesi haline geldi.
Çin'in Afrika medya stratejisi
Sun Tzu'nun "en iyi strateji savaşmadan kazanmaktır" ilkesi uyarınca hareket eden Çin'in stratejik medya açılımı Başkan Hu Jintao'nun (2002-20012) "dışarı açılma" politikası kapsamında başladı.
Bu dönemde Çin'in uluslararası haber ajansı Xinhua, Afrika'da daha fazla muhabir görevlendirmeye başladı.
Çin'in devlet destekli televizyon kanalı CCTV Africa (şimdiki adıyla CGTN Africa) 2008 yılında Kenya'nın başkenti Nairobi'de açıldı.
2011 yılında StarTimes adlı dijital televizyon şirketi aracılığıyla Çin, Afrika'nın birçok ülkesinde yayın yapmaya başladı.
Şi Cinping döneminde ise Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde Çin medyası Afrika geneline çok daha hızlı ve güçlü bir şekilde yayıldı ve yayılmaya devam ediyor.
Bugün Xinhua'nın Afrika'da 37 bürosu var.
StarTimes, Güney Afrika'nın DSTV'sinden sonra Afrika'daki ikinci büyük medya devi.
StarTimes, 20 Afrika ülkesindeki 10 bin kırsal eve uydu antenleri yerleştirdi ve bunları Çin dijital televizyonuna bağladı.
Her etkin güç gibi Çin'in amacı da küresel bilgi akışını yeniden şekillendirmek, Çin'in uluslararası imajını iyileştirmek ve ekonomik erişimini artırmak.
Çin'in Afrika'daki medya yatırımları, sadece haber ve televizyon yayıncılığıyla sınırlı değil.
Pekin yönetimi aynı zamanda Afrikalı gazetecilere Çin'de eğitimler veriyor, medya içeriklerini Çin yanlısı olacak şekilde düzenliyor ve hükümetlere dijital altyapı desteği sağlıyor.
Zambiya'da Çin medya gücü
Zambiya, Çin'in medya stratejisinde çarpıcı bir örnek olarak karşımıza çıkıyor.
Zambiya'da 2017 yılında ulusal yayın kuruluşu ZNBC'nin Çinli dijital televizyon sağlayıcısı ve StarTimes'ın iştiraki olan TopStar ile ortaklık kurması önemli ve düşündürücü bir gelişme oldu.
Bu anlaşma ile ZNBC'nin faaliyetlerinin yüzde 60'ı, Çin İhracat-İthalat Bankası'ndan alınan 212 milyon sterlinlik kredi ile finanse edilen dijital altyapıyı yükseltme karşılığında 25 yıllık süreyle TopStar'a devredildi.
Yani Çin, Afrika'da medya içeriğini etkilemekle kalmayıp, doğrudan altyapısını kontrol altına aldı.
Bu anlaşma gizlilik içinde yapıldı ve hâlâ detaylarına ulaşmak oldukça zor.
Başlangıçta "kazan-kazan" bir anlaşma gibi görünse de zamanla Çin'in medya kontrolü ve şeffaflık eksikliği konularında büyük tartışmalar başladı.
Çin'in reklam gelirleri üzerindeki hâkimiyeti ve medya içeriğini yönlendirme potansiyeli eleştirildi.
Hatta bu durumu araştırmak isteyen gazetecilerin gözaltına alındığı veya tehdit edildiği iddia edildi.
Zambiyalı gazeteciler, Çin'in medya üzerindeki etkisinin mesleki özgürlüklerini nasıl sınırladığını sıklıkla dile getiriyor.
Çin'i eleştiren veya bağımsız habercilik yapmaya çalışan gazeteciler, işlerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabiliyor.
2017'de yapılan anlaşma sonrası birkaç yıl Zambiya medyasında Çin'in faaliyetlerine ilişkin haberler gerek devlet medyasında gerekse özel medyada olumlu tasvirlerle yer aldı.
Çinli şirketler için çalışan yerel halkın olumsuz çalışma koşullarına, düşük maaşlarına ve madencilik sektörünün yarattığı çevre kirliliğine ZNBC'de pek az değinildi.
Sonraki yıllarda yeni Başkan Hakainde Hichilema'nın (2021) Batı yanlısı politikaları nedeniyle Çin ile ilgili haberler azaldı.
2022-2024 yılları arasında, devlet destekli Zambia Daily Mail ile bağımsız News Diggers gazetelerinin Çin'e dair haberleri incelendiğinde, devlet destekli medya kuruluşlarının Pekin'i daha olumlu gösterdiği, bağımsız basının ise daha dengeli bir yaklaşım sergileyerek Çinli şirketlerin usulsüzlüklerini ele aldığı görülüyor.
Ancak her iki medya kuruluşunda da haberlerin belirli anlatılar çerçevesinde şekillendiği, Çin'in medya aracılığıyla Afrika'da kamuoyu oluşturan önemli bir aktör haline geldiği anlaşılıyor.
Zambiya halkı ne düşünüyor?
Çin'in Zambiya'daki medya hakimiyeti, devlet düzeyinde birtakım avantajlar sağlıyor görünse de halk arasında büyük bir memnuniyetsizlik yaratıyor.
Özellikle internet kullanıcıları, Çin'in medya gücüyle Zambiya'yı adeta satın almaya çalıştığını ve ülkeyi yeni bir sömürge haline getirdiğini düşünüyor.
Çinli şirketlerin yerel ekonomiye yaptığı katkılar takdir edilse de medya aracılığıyla oluşturulan tek taraflı anlatılar, halk arasında tepkiye yol açıyor.
Çin destekli yayınların genellikle Çin'in projelerini öne çıkardığı, yerel sorunları ve eleştirileri görmezden geldiği yönünde eleştiriler sürekli artıyor.
Özellikle, Çin dijital içeriklerinde yerel programlardan çok kung fu ve Çin kültürüne dair içeriklerin gösterilmesi, Çin'in Zambiya kültürü üzerindeki etkisini artırma çabası olarak yorumlanıyor.
Zambiya'daki bağımsız medya kuruluşları ve gazeteciler de Çin'in etkisini dengelemeye çalışsa da ekonomik ve siyasi baskılar nedeniyle tamamen özgür haber yapmaları zorlaşıyor.
Basın özgürlüğü kısıtlandıkça, halkın tepkisi sosyal medyada daha fazla yankı buluyor.
Uzun vadede Çin'in medya hakimiyetinin Zambiya'daki kamuoyu algısını nasıl şekillendireceği ve yerel basının bu duruma nasıl karşılık vereceği belirsizliğini koruyor.
Her küresel güç gibi Çin de elbette kendi algısını dayatan ve kendi ideolojisini yayan bir medyayı teşvik edecek.
Gerek Afrikalıların dünyaya bakış açısının değişmesi gerekse dünya kamuoyunun Afrika algısının şekillenmesi ancak Afrika merkezli özgür ve bağımsız bir medya yapılanmasıyla mümkün olabilir.
Kaynaklar:
https://www.youtube.com/watch?v=KfS2kXkmPhA
https://blogs.lse.ac.uk/africaatlse/2024/08/29/chinas-media-footprint-in-zambia-is-large-yet-mysterious/
Gondwe, G. China's Media Expansion in Zambia: Influence on Government, Commercial, Community, and Religious Media. Journal. Media 2022, 3, 784-793. https://doi.org/10.3390/journalmedia3040052
https://diggers.news/opinion/2018/10/30/znbc-wont-change-names-but-its-on-lease-to-chinese/
https://www.afrobarometer.org/publication/ad759-perceptions-of-chinas-influence-on-zambia-remain-positive-though-on-the-decline/?utm_source=chatgpt.com
https://helda.helsinki.fi/items/63b478fa-bdfd-4806-9949-c0d31f6f54cf
https://africacenter.org/spotlight/china-strategy-africa-media-space/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
