Brezilya'da bulunan "türünün tek örneği" fosil, kuş beyninin evriminde uzun zamandır kapatılmaya çalışılan bir boşluğu doldurdu.
Kökenleri küçük, tüylü dinozorlara dayanan modern kuşlar, son derece gelişmiş bir bilişsel beceriye ve karmaşık davranışlara sahip.
Fakat büyük ölçüde kuş kemiklerinin kırılganlığından dolayı yeterince fosil örneği olmadığı için bu beyin gelişiminin nasıl ve ne zaman gerçekleştiği tam olarak bilinmiyordu.
Keşfedilen fosillerin çoğunun dinozorların soyunun tükenmesinden onlarca milyon yıl önceye ait olması da ayrı bir sorun teşkil ediyordu. Bilim insanları ilk kuş türleriyle bugün yaşayanlar arasındaki geçişi gösterecek bir kanıta sahip değildi.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
2016'da Brezilya'da bulunan çok iyi korunmuş bir kuş fosilini inceleyen araştırmacılar, bu süreci aydınlatma yolunda önemli bir adım attı.
Önde gelen hakemli dergi Nature'da 30 Ekim'de yayımlanan çalışmada yaklaşık 80 milyon yıl önce yaşayan sığırcık büyüklüğündeki kuşun daha önce bilinmeyen bir türe ait olduğu saptandı.
Navaornis hestiae adı verilen kuş, bilinen en eski kuş benzeri dinozor Archaeopteryx ve günümüz türleri arasındaki boşluğu dolduruyor.
Gagasının şekli ve büyük göz çukurlarıyla güvercinleri andıran Navaornis'in beyni hem eski hem de modern akrabalarına benzeyen özellikler taşıyordu.
10 milimetre çapa sahip beyni bugünkü kuşlardan daha küçük ama Archaeopteryx'ten daha büyük ve karmaşıktı.
Uçarken motor kontrolünü sağlamaya yarayan beyinciği de daha çok Archaeopteryx'inkine benziyordu.
Diğer yandan iç kulağının bazı bölümleri epey büyümüş olan hayvan, muhtemelen uçuş sırasındaki kontrolünü başka bir şekilde sağlıyordu.
Günümüz kuşlarında karmaşık bilişsel becerilerle ilgili serebrumunun büyüklüğü ve şekliyse, bilişsel olarak en eski kuşlardan daha gelişmiş olduğuna ancak modern kuşların gerisinde kaldığına işaret ediyor.
Cambridge Üniversitesi'nden makalenin ortak başyazarı Dr. Guillermo Navalón, "Navaornis'in beyin yapısı Archaeopteryx'le modern kuşların neredeyse tam ortasında yer alıyor; bu, eksik parçanın kesinlikle mükemmel bir şekilde uyduğu anlardan biriydi" diyor:
Bu fosil gerçekten de türünün tek örneği; onu ilk gördüğüm andan tüm kafatası kemiklerini ve beyni birleştirmeyi bitirdiğim ana kadar hayran kaldım.
Makalenin bir diğer yazarı Prof. Daniel Field da "Bilim insanları kuşların eşsiz beyninin ve olağanüstü zekasının nasıl ve ne zaman evrimleştiğini anlamakta zorlanıyordu. Alan, tam da böyle bir fosilin keşfedilmesini bekliyordu" ifadelerini kullanıyor.
Navaornis, Kretase Dönemi'nde yaşayan ve 66 milyon yıl önce uçamayan dinozorların soyunun tükenmesiyle ortadan kalkan enantiornithineler grubuna aitti. Yani modern kuşlarla benzerliklerine rağmen onların doğrudan atası değil.
Bitki yiyen uzun boyunlu dinozorlar ve et yiyen büyük dinozorlarla birlikte yaşayan kuşun ince gagası, böcek ve tohum gibi gıdalarla beslendiğine işaret ediyor.
Prof. Field "İlk bakışta muhtemelen yaşayan bir kuşa çok benziyor" diyerek ekliyor:
Ancak daha yakından incelendiğinde, kanatlardan çıkıntı yapan pençeler gibi, yaşayan kuşlarda bulunmayan bir dizi eski özellik ortaya çıktı.
Araştırmacılar yeni keşif çığır açıcı olsa da henüz sadece ilk adımı attıklarını söylüyor. Gelecekteki çalışmalar hem Navaornis hem de kuşların evrimi hakkında daha çok sorunun yanıtlanmasını sağlayabilir.
Independent Türkçe, Science Daily, Reuters, NPR, Nature
Derleyen: Büşra Ağaç
