Ders verdiğim üniversitelerde program hazırlamaktan sorumlu kişiler, "Medeni İletişim Felsefesi" başlıklı bir ders koyduklarında "Neden insani değil de medeni" diye sorardım.

Cevap her zaman "medeni iletişiminin kültür, politika, strateji ve uluslararası ilişkilerle ilgili olduğu, insani iletişimin ise genel ve ahlaki bir mesele" olduğuydu!

Cevap ikna edici gelmiyordu ve yakın zamanda merhum yazar ve düşünür Gazi el-Kusaybi'nin 'El-Veziru'l-Murafik' (Refakatçi Bakan) adlı kitabını okuyunca daha da mantığıma yatıramadım.

Kitapta, Bakan Kusaybi'nin, Suudi Arabistan Kralı ve Veliaht Prensi'nin dünyanın dört bir yanındaki ülkelere yaptığı resmi ziyaretlerde kendilerine eşlik ettiği veya Krallık'ın misafirlerine eşlik etmekle görevlendirildiği sıradaki anıları ve gözlemleri yer alıyor.

Kusaybi'nin, İndira Gandi'den Schmitt, Helmut Kohl ve Merkel'e kadar ister misafirler ister şahsi konuşmalarda ziyaret edilen kişiler olsun, siyasi liderlere gösterdiği yaklaşım, diplomatik veya kültürel izler olmaksızın insani bir sempatidir.

Kusaybi'de siyasi çalışmalarda uzun bir kariyerin ardından önde gelen siyasi figürlerin kendilerini yalnız veya yorgun hissettikleri ve insani bir sohbete ihtiyaç duydukları izlenimi oluşmuştu.

Kusaybi, ülkelerdeki yetkililer arasındaki insani ilişkilerin, tüm sorunları çözmese bile ilişkilerin iyileştirilmesine katkıda bulunduğunu düşünüyordu.

Merkel ve Putin arasındaki insani ilişkilerin belki de birçok sorunu hafiflettiğini veya patlamasını ertelediğini neden düşündüm bilmiyorum.

Ancak çok geçmeden Putin'in 2008'de Gürcistan'ı taciz ettiğini ve 2014'te Kırım'ı işgal ettiğini ve her iki olayın da Merkel'in Federal Almanya'nın Başbakanı veya en yüksek siyasi yetkilisi olduğu dönemde meydana geldiğini hatırladım.

Merkel'in danışmanlarından biri bana, Merkel'in elbette Almancanın yanında Doğu Almanya'da büyüdüğü için Rusça da bildiğini ve Putin'in de Rusçayı akıcı bir şekilde konuşmanın yanında 10 yılı aşkın bir süre Doğu Almanya'da Rus istihbarat görevlisi olarak çalışması nedeniyle Almanca bildiğini söyledi.

Bu iki büyük politikacı arasındaki 'medeni' kültürleşmeye rağmen Putin ile Avrupa arasında iki çatışma yaşandı. Daha sonra Ukrayna ile yaşanan üçüncü korkunç çatışma geldi!

Bu, insanlığın ve medeniyetin ötesinde, bizi üzerinde düşünmeye iten yerinde bir gerçekliktir. Hele de Avrupa ve ABD'de pek çok kişi Merkel'in Putin'le ilişkisi üzerine bahis oynamışken...

Bu sadece bir insani ve medeni ilişki değil, daha ziyade doğal gaz ve petrol boru hatları üzerinden bir çıkar ilişkisiydi. Ukrayna savaşı bunu durdurdu ve başta Rusya olmak üzere tüm taraflar zarara uğradı.

'İletişim felsefesi'ne dönersek; hemen akla en ünlü Alman filozof Immanuel Kant'ın kitabı geliyor: Ebedi Barış.

Böyle bir şeyin sağlanması ve başarılmasının temeli, orduların lağvedilmesiyle sonuçlanabilecek bile olsa, anayasal devletler arasında benzeşmedir.

Kant'a göre bu, diplomatik ve stratejik medeni iletişimin zirvesi olacaktır ve bu barış ittifakı, yakın ya da uzaktaki diğerlerini de aynı prensibi benimsemeye ikna edebilir; özellikle de yakındakiler ve uzaktakiler kimsenin sınırları ya da hükümet sistemini değiştirmeye çalışmayacağına emin olursa.

Bugün bile rasyonel zorunluluklar filozofuna bu iyimserliğin nereden geldiğini bilmiyoruz; hele de kitabının yayınlanmasından 4 ya da 5 yıl sonra Napolyon, ordusunda birçok paralı Alman askerle birlikte Berlin'e ulaşarak Almanya'yı ezip geçmişken!

Peki bu, barışı sağlama veya sürdürme konusunda insani ve medeni iletişim fırsatlarının sınırlı olduğu anlamına mı geliyor?

Biz medeni iletişimi öğretirken uluslararası ilişkilere değil, kültürler arasında aktarılan edebi ve fikri eserlere veya seçkin düşünürlerin diğer medeniyetleri incelediği kitaplara ve seyahatnâmelere odaklanıyoruz.

Ancak bir meslektaşımız iletişimin en önemli çalışma alanının ve özelliğinin uluslararası ilişkilerdeki gelişmeleri takip etmek olduğunda ısrar ediyor.

Onun nazarında Joseph Nye'nin 'yumuşak güç' üzerine tezi medeni iletişimde modern bir konu sayılıyor.

ABD eğitim, sağlık, bilimsel ilerleme, kalkınma destekleri ve göçmenlerin kabulü konularında sivrilip bu konularda yardımcı olmaktadır.

Dünyadaki çekiciliğinin ve medeni iletişim biçimlerinin nedenleri bunlardır. Ancak ABD birçok yerde sert (askeri) güç kullandığı için çekiciliğini büyük oranda kaybetmektedir.

Meslektaşım, 'dengenin' gerekli olduğunu, aksi takdirde Avrupa'nın çok zayıflayıp Rusları takip edeceğini ve Çin'in Tayvan'ı ele geçireceğini öne sürerek ABD'nin Ukrayna'ya yaptığı büyük yardıma itiraz etmiyor.

Bu, tıpkı Merkel'in Putin'le ilişkilerinin savaşı önlemeye yardımcı olmadığı gibi, yumuşak gücün de her zaman işe yaramadığını gösteriyor.

Peki, medeni iletişimin düşünce ve pratiğindeki denge nedir?

Her durumda, eğer bir taraf iyi sözlere rağmen kendi çıkarlarının tehdit altında olduğunu düşünüyorsa, iletişimin bir faydasının olmadığı görünüyor.

Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin 'Karabağ' (Ermeniler bunu Karabach olarak telaffuz ediyor) yüzünden bozulması da böyledir.

Bununla birlikte, miras alınan 'sağduyuya' ve tarihin derslerinin ve başarı deneyimlerinin derin farkındalığına güvenenler de var.

Bu yüzden 100 yaşındaki Henry Kissinger, Çin'e giderek oradaki liderleri Konfüçyüs'ün bilgeliğine, onun geniş ufkuna ve zaman konusundaki iddiasına güvenip ABD'lilerin uzun süredir ortalarda görünmeyen sağduyusuna güvenmemeye ikna etmeye çalıştı!

Tayvan'ı bugün savaş ve kanla almanıza gerek yok. Tıpkı Makao ve Hong Kong'u tek bir darbe olmadan aldığınız gibi yarın da Tayvan'ı alabilirsiniz!
 

Üniversitede iletişim dersinde iki meseleyi mercek altına alıyoruz.

Birincisi, neden şimdi iletişim için entelektüel ve felsefi bir çerçeve içinde araştırma yapalım?

Fransızların uzun yıllar sürdürdüğü kopuş felsefelerinin etkisiyle gençler ve kültürleri, özgürlük, değişim ve kısıtlama olarak gördükleri kurallara karşı çıkmayı bir bahane şeklinde adet haline getirdiler.

30 yıldır bir arada yaşamaya yönelik çeşitli girişimler yaygınlaşıyor, ancak medeni ve insani çatlaklara yol açma eğilimleri hala sona ermiş değil.

İkinci mesele, daha önce bahsettiğimiz kültürel ve entelektüel medeni iletişim deneyimleri.

MS 5'inci yüzyılda 'Beş Masal' adıyla Farsçaya tercüme edilen 'Kelile ve Dimne' kitabının bir örneği İbnu'l-Mukaffa tarafından Arapçaya tercüme edilmiş ve yüzyıllar boyunca Arapçadan 50 dile çevrilmiştir.

Hintlilere göre bu, hayvanların ağzından bilgelik hikayeleridir. Persler için ise sınıf sisteminin korunması ve ona karşı çıkanların yok edilmesi gerekliliğini vurgulayan bir düşünceye sahiptir.

Araplarda iki anlamı vardır: Bilgeliğin eğitimli kişilerde olması ve eğitimli kişinin sultanla ilişkileri.

Son yıllarda, İspanyol Oryantalistlerin önderlik ettiği araştırmacılar, halkların, dinlerin ve kültürlerin verimli bir iletişim kurarak buluştuğu ve Avrupa'yı ve İslam dünyasının doğu kısmını etkileyen müreffeh bir medeniyetin oluşturulduğu Endülüs deneyimini incelemeyi adet haline getirdiler.

İnsani ve medeni iletişim insanlık için büyük bir umuttur ancak bugün bile bu yöndeki güçlü ve sık çağrılara rağmen dünyayı sürdürülebilir bir barışa kavuşturamamıştır.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

Independent Türkçe için çeviren: Sema Sevil

Şarku'l Avsat