Rusya Araştırma Komitesi, Wagner lideri Yevgeni Prigojin'in ölümünün doğrulandığını açıkladı. 

Komite, "Araştırma sonucu kazada ölen Wagner lideri Prigojin ile birlikte uçak kazasında ölenlerin kimliklerini doğruladı. Kimlikleri uçuş listesindeki isimlerle eşleşiyor" denildi.

Peki fail ya da failler kim?

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Batı basınının dediği gibi darbe girişiminin intikamını mı aldı?

İş Rus devlet aklının mı ürünüydü yoksa suikastte başka bağlantılar mı vardı?

Moskava Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. İkbal Dürre ile göre Putin'in Prigojin'i öldürmesi aslında kendine ihanet... 

Neden mi?

Buyursunlar söyleşiye...

Putin'in meşhur "ihanet" röportajı

Putin'i karşısına alanların akıbeti ile başlayalım.  Bu kişilerin suikast teşebbüsüne maruz kalması ilk kez karşılaşılan bir durum değil.  Aleksey Navalni... Ukrayna'nın önceki cumhurbaşkanlarından Viktor Yuşçenko... Eski bir KGB ajanı ve Putin'in muhalifi Aleksender Litvinenko... Eski çifte ajan Sergey Skripal... Kremlin tüm iddiaları bugüne kadar yalanladı. Prigojin için ne düşünüyorsunuz? Fail Putin mi?

Bu son olay çok bilinmeyenli bir denklem. Ama ben şahsen Putin'in emriyle bu işin yapıldığını düşünmüyorum. Neden düşünmüyorum? Çünkü Wagner ve Prigojin ilişkisi tırnak içinde süresi dolmuş bir yapı değil. Hala Rusya'nın ihtiyacı olan bir yapı. Onun dışında herkesin bildiği gibi asıl gerginlik bir Genelkurmay Başkanı Gerasimov, Savunma Bakanı Şoygu ve Prigojin arasındaydı. Elbette bu darbe girişimi sırasında Putin de kendisine çok kızmıştı. Ama daha sonraki süreçte gördük ki; Putin kendisini en azından geçici bir süre affetmiş. Öyle bir izlenim doğdu. Burada son zamanlarda özellikle Türkiye'de basında sık sık kullanılan bir görüntü var. 

"Putin'in ben ihaneti affetmem" sözünden mi bahsediyorsunuz? Doğru mu o söz, Prigojin'e mi yönelik?

Söz doğru da zamanı doğru değil. Bu eski bir röportaj. 2019'daki bir yayından. Dolayısıyla bu olayla bir ilgisi yok. Ama gelin doğru kabul edelim yani Prigojin'e yönelik sarf edilmiş olarak kabul edelim. Putin'in bu yaklaşımını doğru kabul edelim. O zaman eğer gerçekten bu suikast Putin'in emriyle yapılmış bir hareketse, o zaman Putin ihanet etmiş oluyor. Neden? Çünkü büyük bir ihtimalle Kremlin'deki yapılan görüşmeden sonra Putin bir takım garantiler verdi. Zaten böyle bir takım garantilerin verildiğine dair başka kaynaklardan da haberler geldi. Yani hayatıyla ilgili... Dolayısıyla bu anlamda ben Putin'in verdiği bir sözü bu kadar kısa bir sürede deyim yerindeyse yiyeceğini düşünmüyorum. Asıl gerekçem, yani böyle düşünmememin esas nedeni biraz evvel söylediğim hala Prigojin'e ihtiyacı olduğu, bu yapıya gereksinim duyduğu...
 

Ama Rusya içinde başka yapılar bu suikastı yapmış olabilir, hatta yabancı istihbarat örgütleri de küçük bir ihtimal de olsa yapmış olabilir. Son bir-iki gündür buradaki çıkan haberleri analiz ettiğimde sanki bu olay daha içerisiyle bağlantılı bir suikast gibi geliyor. 

Suikast olduğu noktasında hemfikir miyiz? Yani uçağın vurulduğuyla ilgili iddialar, raporlar, çeşitli haberler var. 

Yüzde 99.9 suikast olduğu konusunda hemen herkes hemfikir. Bunun dışında çok ilginç birtakım gelişmeler var. Prigojin'in kendi güvenliğiyle ilgili davranış biçiminde son birkaç haftadır bir değişiklik söz konusu.  Örneğin bir yerden bir yere uçakla seyahat ederken daha evvel sadece bir-iki uçak kullanmakla kalmayıp aynı zamanda havadayken rotasını değiştiren bir sistemle hareket ediyormuş. Ama Rusya'nın ilgili kurumunun da baskı ve telkinleriyle tehlikeli durum oluşturduğu için vazgeçmiş. Daha evvel örneğin uçaktan indiği zaman yolcu listesini yok ediyormuş. Bunlardan vazgeçmiş. 

Yani tam tersine son zamanlarda davranış biçimine bakılırsa kendi hayatından daha emin bir tavır gösteriyor değil mi?

Evet. Ama burada çok ilginç bir haber var. Eğer doğruysa -ki; büyük bir ihtimalle doğru- Prigojin'in uçaklarına bakım yapan, onlara bu hizmeti sunan Al Grup diye bir firma var. Bu firma Timçenko isimli bir Rus oligarka ait. Ve Prigojin'in bir numaralı düşmanı Savunma Bakanı Şoygu ile Timçenko'nun da ortaklığından bahsediliyor. Burası bence çok dikkate değer. Bir başka bir boyut açayım. Öyle görünüyor ki; Wagner'in bu zamana kadar olan geçmişiyle ilgili her şey silinmek isteniyor. Buna nereden kanaat getirdim? Yeniden bir Wagner yapılanması, Wagner benzeri bir yapılanma olacak. Ama bu zamana kadar olan bu yapıyla ilgili her şey silinmek isteniyor. Zira bu suikastte sadece Prigojin ölmedi.

Kurucusu Utkin de öldü...

Evet, evet. Mesela son zamanlarda bazı videolar gördüm. Wagner mensubu hayatını kaybedenlerin mezarlıklarıyla ilgili. Kırım'daki bu mezarlıklar yok ediliyor. Burası çok ilginç. Yani Wagner'le bağlantılı her şey sanki silinmeye çalışılıyor. Yeniçerilerin de böyle bir durumu olmuştu. Yani yeniçeri ocağı, mezarları da ortadan kaldırılmıştı. Gerçi sonradan tekrar restore edildi bir kısmı falan ama... Bakın bu çok ilginç. İki yapıyı benzetme açısından söylemiyorum. Ama bu şekliyle dikkate değer bir olay. Ha bunu niçin yapıyorum? Wagner'i büyük bir ihtimalle bundan sonra daha kontrol edilebilir bir yapı haline dönüştürmek istiyorlar.
Parçalayarak. Çünkü bu haliyle tek bir kişiye bağlıydı, ki; bu kişinin de popülaritesi gün geçtikçe artıyordu. Tek kişiye bağlı ve bu kadar güçlenen bir yapının ileride daha riskli bir Rusya açısından bir durum oluşturacağı öngörülerek... Bir şekilde bir yapıya bağlanacağını düşünüyorum ki Wagner devam etsin. 

"Rusya yeni Wagner'i kendine bağlı kılmak isteyecek"

Ama tek başına güçlenmesine izin verilmesin... 

Evet beslediğimiz karga gözümüzü oyacak şekilde büyük, tehlikeli bir yapıya dönüşmesin. Bence bundan dolayı kontrolümüz altında olsun diyorlar. Rusya'yla ilgili yorum yapınca herkes işlerin çok ciddi bir devlet aklıyla yönetildiği gibi bir kanaatle hareket ediyor. Doğru tabii... Yani bütün devletler devlet aklıyla hareket eder. Ama kişisel hırsların da bazen bu tür olaylara yol açabileceği ihtimalini ben kendi adıma emin bir şekilde söyleyebilirim.

O zaman herkes "Prigojin devlete karşı ayaklanman bedelini ödedi mi?" diye herkes sorarken ve gözler Putin'e çevrilirken asıl gözlerin çevrilmesinin gereken yer Şoygu mu? Çünkü az önce hem kişisel hırslardan bahsettiniz hem uçak bakımı meselesinden... 

Tabii o da olabilir. Kendi içinde onun yerini almak isteyen ona çok yakın kişiler de olabilir. Yani bu bizim gördüğümüz fotoğrafı görüp "O giderse ben gelirim" diyenler de olur. Her şey olabilir. Anlatabiliyor muyum? Çünkü kim yapmış olursa olsun biliyor ki; insanların aklına ilk gelecek olan Putin. Yani bu anlamda yapanın çok büyük bir avantajı var. Anlatabiliyor muyum? Dolayısıyla böyle bir durum durum bence olabilir. O yüzden de yerine kimin geleceği de çok önemli değil bu anlamda. Bundan sonraki süreçte bence kim gelirse gelsin daha kontrollü bir yapıya dönüşecek. Bir başka önemli bir noktadan bahsetmek istiyorum. Niçin bu tür bir yapının hala Rusya için gerekli olduğunu anlatabilmek için. Bunların savaştaki etkin başarıları Rusya açısından işin bir yönü. Hem Ukrayna'da hem Afrika'da. Ama bu zamana kadar hiç dile getirilmemiş bir yönünden bahsetmek istiyorum. Şimdi bakınız en popüler haberlerden biri Ukrayna Rusya savaşı bağlamında nedir? İnsan kayıpları... İşte yüz bin kişi öldü. İki yüz bin kişi öldü. En son ABD kaynaklı bir haber 500 bin Ukraynalının öldüğünü söylüyor. Kısacası yüz binlerce insanın karşılıklı öldüğü, hayatını kaybettiği bir gerçek var bu savaşta. Ama çok ince bir nüans var. Bundan sonra söyleyeceğim cümlenin yanlış anlaşılmasını istemem, etik olmayabilir. Benim hani insan hayatına değer vermeyen bir kişi olduğumu herhalde kimse düşünmez. Ama şunu bir gerçekliği belirtmek için söylüyorum. Şimdi ölenlerin kim olduğu önemli. Rusya tarafından Wagner gibi benzeri bir örgüt aracılığıyla ölümler var. Hayatını kaybedenlerin çoğu paralı asker ve tutuklu, suçlu. Bunların manevi değeri, vatanperverliği (çoğu için tabii içlerinde çok var milliyetçiler de var o  ayrı) tartışılır. 

Kısacası ağırlıklı eski suçlulardan oluşan, bu işi para için yapan paramiliter bir düzenden bahsediyorsunuz,,,

Evet. Dolayısıyla bunların kaybı Rusya için çok önemli bir kayıp değil, insan kaybı açısından. Anlatabiliyor muyum? Yani bir nevi tırnak içinde "temizlik" yapmış oluyor. Bunu söyleyeceğim için dedim yanlış anlaşılmasın.  Aynı şey Ukrayna için söz konusu değil. Ukrayna'da bu savaşa giden insanlar
bu yönüyle daha daha bilinçli, daha bilgili, devletine, milletine, ailesine daha faydalı olabilecek insanlar...

Ama onların aralarında Nazilerin de olduğunu söylüyor Rusya...

Ukrayna cephesinde Naziler de vardır tabii ama o başka mesele. Burada çok açık bir milliyetçiler olabilir Rusya'da da yani. Onu demek istemiyorum. Farklı bir şey söyleyeyim. Şimdi diyelim ki; yüz bin Ukrayna askeri ya da savaşçısı öldü. Yüz bin de Rusya. Şimdi Rusya'daki yüz binin, Rusya'nın geleceğiyle ilgili, Rusya'nın genel sosyopolitik yapısıyla ilgili ağırlığı Ukrayna'dakiyle kıyaslandığında Ukrayna'daki o kadar kaliteli yani o kalitede insanın kaybıyla kıyaslandığında çok daha düşük... Tam tersi süreç Rusya açısından II. Dünya Savaşı'nda yaşamıştı. Bakın II. Dünya Savaşı'nda Rusya biliyorsunuz çok büyük kayıp verdi. Ama kayıp verilen kişilerin çoğu bilinçli, cesur, savaştan kaçmayanlar... Ki; milyonlarca insanını en iyi, en kaliteli insanını Rusya bu şekilde kaybetti, onun acısını yıllarca çekti. Hala çekiyor. Kadın-erkek nüfusu arasındaki eşitsizlik ve birçok sosyal problemler bununla bağlantılı gelişti. Bu çok büyük bir kayıp. İnsan kaybı.  Ama işte dediğim gibi hangi insanın kaybı? Bu anlamda Rusya daha avantajlı bu Ukrayna Savaşı'nda. Bu gözden kaçırılıyor ama önemli bir olay. Wagner gibi yapılar bu durumun korunmasını sağlıyor Rusya açısından. Bu yüzden de gerekli. Anlatabiliyor muyum? Ordu mensubu olduğunda farklı çünkü... Ordudaki insanlar daha okumuş, daha bilinçli, daha kaliteli, farklı bir yapı. Onun için işin bu yönü de bence bu zamana kadar dile getirilmedi ama dikkate değer bir taraf. Sadece bu kapsamında değil genelde Ukrayna savaşı kapsamında iki taraf da büyük kayıp veriyor. Ama kayıpların kim olduğu çok önemli. Bu yüzden Rusya bu yönüyle daha avantajlı. 

Putin Rusya'sında siyasetteki iç çatışma, güç mücadelesi ya da güç savaşı adına ne derseniz deyin tepede bu güvenlikçi ekipler olarak adlandırılan slvoitler arasında mı gerçekleşiyor? Bu Wagner liderinin suikastının ardında bu ekip arasındaki mücadelenin etkisi olabilir mi? 

Bütün bunlar olabilir. Dediğim gibi bu Wagner  olayı çok bilinmeyenli bir denklem. Dediğiniz şey büyük bir ihtimalle eğer Rusya'nın içinden kaynaklanan bir şeyle öldürülmüşse o zaman dediğiniz yapının olması hayli muhtemel. İstihbarat örgütlerinin payını da ben hala küçümsemiyorum. Benzer süreçler yaşandı, Rusya'yı daha fazla karıştırmak için. Tabii olabilir. Sonuçta Batı'da ve Ukrayna'da Putin'den çok daha fazla nefret edilen bir insandı Prigojin. Kimin öldürdüğünü bilmiyoruz. Ama öldürüldüğü kanaati çok yüksek ama eğer bu dediğiniz Rusya için de bir kararsa o zaman muhtemelen sizin dediğiniz şekilde olmuştur diye düşünüyorum.

Son soru... En başta sorduğum soruyu daha kısaltarak sorayım. Ona tam olarak yanıt alamadığım için. Kremlin ve Putin ile yan yana gelen zehirlenen, öldürülen, ortadan kaldırılan ya da kaldırılmak istenen pek çok muhalif, çıkar çatışması yaşayan isim var. Son olarak da Prigojin... Dediklerinizi anladım ama Rusya'da muhalif olmak, üst perdeden muhalif, Putin'den, devletten, Kremlin'den pay istemek... Bunun sonu ölüm mü, hayata kast mı yoksa her şey koca bir tesadüten mi ibaret?

Özellikle içinden geçtiğimiz dönemde Rusya çok zor bir süreç yaşıyor. Rusya'nın şu anda hareket ettiği içgüdü çok ciddi bir bölünme korkusu yaşadığı... İktidardaki yapılar, iktidarını kaybetme korkusuyla hareket ediyor. Çünkü birçoğuyla ilgili ileride sorun çıkabilir. Geçmişleriyle bağlantılı olarak. Ama bence asıl domine olan Rusya'nın çok ciddi bir jeopolitik tehlikeyle karşı karşıya olduğu... Eğer Ukrayna Savaşı'nda geri adım atmak zorunda kalırsa bu Rusya için sadece Ukrayna savaşını kaybetmek değil daha büyük bir anlam taşıyacak. Böyle bir durumda ülkenin genel siyasi yapısını da göz önüne aldığımızda malumunuz Rusya Batı değerlerinde bir demokratik anlayışıyla yönetilen bir ülke değil. Rusya kendine has kurallarıyla yönetilen bir ülke. Az önce saydığınız ihtimaller olabilir. Her ülkede yaşanıyor. Biliyorsunuz bizde de bir dönem faili meçhuller vardı. Bu faili meçhullerin olması kanunlarla ilgili bir durum değildi... Devletin bazı grupları bunu devletin geleceği için gerekli görüyordu. Bence çok yanlış, olmaması gereken bir şeydi... Demokratik bir devlette olmaması gereken bir şeydi... Demek istediğim bu tür yapılarda oluyor. Neden oluyor? Şimdi her faili meçhulün o zamanın cumhurbaşkanının ya da üst düzey yetkilisinin emriyle olduğunu düşünebiliyor musunuz? İş çığırından çıktıktan sonra çıkıyor. Yani bir sürü grup, bir sürü yapı bu devletin sahibi. "Ben başkandan da daha sahibim, ondan da daha sahibim, bundan da daha çok sahibim" Ve tabii ki onlar devleti asıl yönetenlerle ya ortak bir yol buluyorlar ya da bir süre sonra onlar da elimine ediliyor. Yani sonuçta bütün paralel yapılar, onlar da kullanılıyor. Yani devlet içinde, sistem içinde. Onlar da bir süre sonra kullanılıp yok ediliyor. Bu sadece Türkiye, Rusya gibi ülkeler değil. Bütün dünyada bu var. ABD'de de bir sürü böyle benzer ölümler var. O yüzden sorunuza cevap verince bütün bu gerçeklikler ışığı altında vermek istiyorum. Artı tabii ki Rusya'nın genel yapısı. Tabii ki doğru. Özellikle doksanlı yıllarda oluşan bu oligarşik siyasi askeri yapının dediğiniz gibi çok eksileri var. Bütün bu sancılar yaşanıyor. Rusya'daki genel siyasi yapıyı hepimiz biliyoruz. O yüzden sizin dediğiniz soruya "Hayır böyle olmaz" ya da "Böyle olur" şeklinde cevap vermek olası değil. Onun yerine demin yaptığım gibi böyle genel biraz da yuvarlak, ama işin özünden çok kopuk olmayan bir şekilde cevap vermeyi tercih ederim.