Fas 2008 yılında, tarım sektörünü modernize etmek, ekonomik büyümeyi sağlamak, köylerdeki yoksullukla mücadele etmek ve kendi kendine yeterlilik sağlamak için Yeşil Fas Planı'nı başlattı.

Ancak sebze ve meyve fiyatlarının yükselmesi, bu planın neyi başardığına dair tartışmaları yeniden alevlendirdi.

Plan, Fas vatandaşı için yeterlilik sağlayamadı mı?

Fas'ta tarım sektörü gayri safi yurtiçi hasılanın yaklaşık yüzde 15'ini temsil ediyor, işgücünün yaklaşık yarısını istihdam ediyor ve ürettiği tarım ürünleri ülke ihracatının yüzde 23'ünü oluşturuyor.

Geleneksel bilgiyi göz ardı etmek

Küresel gıda krizi Yeni Yeşil Devrim'i tetikledi ve bilim adamları, bağışçılar, kurumlar ve ülkeler gıda güvensizliğini üretimi artırarak çözülebilecek bir sorun olarak gördü.

Bununla birlikte, coğrafya araştırmacıları Andrea Matiz ve Alex Loftus tarafından ortaya konulan "Yeşil Fas Planında Sonsuz Modernizasyon, Güç ve Bilgi" başlıklı bilimsel çalışma, planla ilgili şu değerlendirmelere yer verdi:

Tarımın modernleşmesinde geleneksel bilgi ve tarım uygulamaları kalkınma uzmanları tarafından göz ardı edilmiş veya kınanmış ve yanlış bir şekilde modası geçmiş, durağan, verimsiz ve kaynaklar üzerindeki nüfus baskısıyla başa çıkamaz olarak tasvir edilmiştir.

Dünya Bankası, Fas'a tarıma uygun alanlara yatırım yapmasını tavsiye etti ve Fas, tahıl ve temel gıda maddelerin ithalatını telafi edebilmek için tarımsal ticareti geliştirmek adına ihracata yönelik mahsullerin üretimini hızla artırmaya odaklandı. Fas bu stratejiyi benimsedikten sonra üretim fazlası elde edemedi ve tarımda negatif ticaret dengesini sürdürdü.

Ayrıca, tarım sektörünün artan serbestleşmesi, deregülasyon ve özelleştirme, yapısal eşitsizliklerin güçlenmesine neden oldu. Fas'ta çiftçi terimi ortadan kalktı, bu yüzden önemli olan üretim oldu, üretimin nasıl olduğu ise göz ardı edildi.

"Yeşil Fas Planı başarısız oldu"

Fas'ta geleneksel tarım, biyolojik çeşitliliği koruyarak, iklim değişikliğine uyum sağlayarak ve kıt su kaynaklarını koruyarak ekosistemin korunmasına katkıda bulunuyor.

Zagora kentindeki Çevre Dostları Derneği, ihraç amaçlı kırmızı karpuz yetiştiriciliğini, suyu çalıları kurutup, halkı susuz bıraktığı gerekçesiyle eleştirmişti.

Fas Yüksek Planlama Komisyonu yayınladığı yeni raporda, "Yeşil Fas Planı'nın, ister üretim hacmiyle, ister sağlamayı vaat ettiği iş fırsatlarıyla ilgili olsun, belirtilen hedeflerine ulaşmada başarısız olduğunu" ortaya koydu. 

"Directorate Briefs for Planning"in son sayısında yer alan "Fas'ta 2025'e Kadar Gıda Bağımlılığına İlişkin Her Türlü Beklenti" başlıklı raporda bu durum değerlendirildi ve Fas'taki tarım faaliyetlerinin, Yeşil Fas Planı hedefleri ve tüketim ihtiyaçları ile karşılaştırıldığında yetersiz bir performans kaydettiği vurgulandı.

Planlama Yüksek Komisyonu, beklenenin altında performans ortaya koyan planla ilgili şu değerlendirmede bulundu:

Son 10 yılda kaydedilen iyileşmeye rağmen, tarım sektörünün performansı, Yeşil Fas Planı çerçevesinde belirlenen hedeflere, özellikle de 100 milyar dirhem servet elde etmeye ilişkin hedeflere kıyasla yetersiz kaldı.

Planlama Yüksek Komisyonu'na göre tarımsal katma değerdeki düşüşün 2013 ile 2018 yılları arasında 31,7 milyar dirhem olduğu tahmin ediliyor.
 

"Plan, köylü sınıfının hizmetine adandı"

Kamu Fonları Koruma Başkanı Muhammed el-Gulusi, hükümetin planla ilgili başarısızlığını şu sözlerle eleştirdi:

Yeşil Fas Planı çok büyük kamu fonlarına mal oldu ve Faslıların tüketime yönelik tarımsal ihtiyaçlarını karşılayamadı. Yeşil Fas Planı'nın stratejik olması amaçlandı. Ürünleri iç pazarın ihtiyaçlarını karşılamak yerine büyük karlar elde etmek için Avrupa pazarına ihraç etmeye yönlendiren planın, geniş köylü sınıfına hizmet etmeye yönelik olduğu söylenmişti.

Bugün iktidar, fiyatları yükselen ve yurt dışına ihraç edilen sebzelerin iç tüketim taleplerini karşılamada bu planın yetersizliğini kabul etmiyor.

Geriye kalan önemli soru şudur: Hükümet iç pazara bol miktarda sebze sağlamakta, fiyatlarını kontrol etmekte ve büyük çiftçilerin açgözlülükleriyle yüzleşmekte başarısız mı oldu?

"Yeşil Program insan unsuruna öncelik veriyor"

Gulusi, Facebook hesabından yaptığı bir paylaşımda, konuyla ilgili şuna değindi:

Faslılara kalkınma modelinin hedeflerine ulaşmada başarısız olduğu ve bu nedenle yeni bir kalkınma modelinin gerekli olduğu söylendi ve ayrıca Yeşil Fas Planının hedeflerine ulaşamadığını ve bu nedenle başka bir yeşil planın olması gerektiğini de resmi olarak duyacağız.

Ayrıca Fas Başbakanı Aziz Ahnuş, yeni hayata geçirilecek olan yeşil planla ilgili şu açıklamayı yaptı:

Yeni yeşil nesil, insan faktörüne ve çiftçilerin gelirini iyileştirmeye öncelik vermektedir. Yeşil nesil 400 binden fazla ailenin orta sınıfa katılmasını, modern ve entegre tarım alanları inşa edilmesini ve yeni nesil genç köylü girişimcilerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır. 2020 yılında sona eren Fas Yeşil Planı, yaklaşık 4 milyar dolar ile 10 yılda 13 milyar doları bulan önemli yatırımlar gördü.

Fas Yeşil Planı'ndan 12 yıl sonra Fas'ın Yeşil Nesil 2020-2030 olarak adlandırılan yeni bir strateji başlatması dikkat çekici.

Yeşil Nesil, üretimi geliştirmeye, tarım sektörünü makineleştirmeye ve profesyonelleri örgütlemeye dayanan Yeşil Fas Planı'nın devamı niteliğindeyken, Yeni Yeşil Nesil Plan çiftçiyi rehabilite etmeyi ve sosyal ve ekonomik düzeyini yükseltmeyi hedefleyen daha profesyonel bir plan niteliğinde.