Moskova ile Washington, bundan bir yılı aşkın bir süre önce Rusya'nın Ukrayna'ya savaş açmasından bu yana ilk kez doğrudan karşı karşıya geldi.

Rus jetleri, ABD Hava Kuvvetlerine bağlı MQ-9 istihbarat, gözlem ve keşif insansız hava aracını (İHA) düşürdü.

ABD, İHA'sının düşürülmesine verdiği tepkide, diplomatik anlaşmazlığa ve gerilimin tırmanmasına yol açacak yanlış hesaplara karşı uyarıda bulunmakla yetinerek sakin kalmayı tercih etti.

Öyleyse Rus jetleri neden İHA'nın uçuş rotasına yakıt boşalttı?

Rus jetiyle İHA kasıtlı olarak mı yoksa kazara mı çarpıştı?  

ABD'liler, Ukrayna'daki şiddetli savaşın ortasında yaşanan bu gelişmeyi nasıl gördü?

Dün Rusya ait bir Su-27 tipi jet, ABD'ye ait bir İHA ile Kırım yakınlarında, Karadeniz üzerinde çarpıştı. Çarpıma sonucunda İHA düştü.  

Her ne kadar Washington, Moskova ile aralarındaki gerilimi alevlendirebilecek ve Ukrayna'daki savaşın sınırlarını genişletebilecek olaylardan ve Kiev'i istihbarat bilgileri ve 30 milyar dolardan fazla askeri yardım ve teçhizatla desteklemesi nedeniyle Rusya ile çatışmadan kaçınsa da bu olay, ABD ve Rusya'nın bir askeri çatışma bölgesinin kıyılarında çalışmaya yakınlığının yansıttığı zorlukların ve tehlikelerin büyüklüğünü ortaya koydu. 

Birbiriyle çelişen iki hikaye

Ancak ABD'nin ve Rusya'nın yaşananlarla ilgili anlatıları arasındaki fark, gerçekte ne olduğunun bilinmesini zorlaştırırken iki taraf arasındaki mücadeleyi ve meydan okumayı da ortadan kaldırmadı.

ABD Savunma Bakanlığı'ndan (Pentagon) yapılan açıklamaya göre Romanya'dan havalanan MQ-9 Reaper gözlem ve keşif İHA'sı ile Rusya'ya ait iki Su-27 savaş uçağı, uluslararası hava sahasında 30 dakika boyunca birbirlerine yakın bir şekilde uçtuktan sonra Rus jetlerinden biri İHA'ya yaklaşarak rotasına yakıt boşaltıp geri çekildi.

Ardından ikinci jet de aynı şeyi yapmaya çalıştı fakat ABD İHA'sıyla çarpıştı. Bunun üzerine ABD Kuvvetleri, MQ-9'u Karadeniz'de uluslararası sulara düşürmek zorunda kaldı.

Rusya Savunma Bakanlığı ise Rus jetlerine yönelik suçlamalar reddedilerek olaya alternatif bir açıklama getirdi.

Açıklamada, İHA'nın Rusya'nın Ukrayna'daki askeri operasyonları ile ilgili olarak hava sahasında uçan uçaklara verdiği talimatın aksine kimlik sinyalizasyon cihazı kapalıyken Kırım yakınlarında uçtuğu ve Rusya sınırına doğru ilerlediği belirtildi.

Açıklamaya göre Rusya Hava Kuvvetleri, İHA'nın kimliğini teşhis etmek için savaş uçaklarını atağa geçirdikten sonra ABD İHA'sı sert bir manevra yaptı. Bu da İHA'nın denize düşmesine neden oldu.

Olay tesadüf değil

Pentagon yetkilileri, Rus savaş pilotlarının İHA'nın pervanesine kasıtlı olarak vurmadıklarını çünkü böyle bir hareketin hem İHA'nın hem de Rus jeti Su-27'nin kolayca düşmesine yol açabilecek riskli bir hamle olacağını belirttiler.

Ancak İHA'dan çok daha hızlı olan Rus savaş jetlerinin pervaneli MQ-9'un etrafında defalarca dönmesi nedeniyle ABD İHA'sına yapılan saldırının tesadüf olmadığını açıkça vurguladılar.

Rus jetlerinin, İHA'nın kameralarının görüşünü kapatmak ve sensörlerine zarar vermek amacıyla rotasına yakıt boşaltmaları, açıkça İHA'ya zarar verme niyetinde olduklarının bir işareti olarak görüldü.

Bu da ABD'nin bölgedeki askeri operasyonlarından sorumlu olan ABD Avrupa Kuvvetleri Komutanlığı'ndan (EUCOM) yapılan açıklamada belirttiği gibi Rus jetlerinin "profesyonel olmayan bir şekilde önleme yaptıklarını" gösteriyor.

EUCOM'un açıklamasında, Su-27 uçaklarından birinin çarpışmadan önce "düşüncesizce, çevreye zarar vererek, profesyonellik dışı bir şekilde uçtuğu" belirtildi.

Pentagon Sözcüsü Tuğgeneral Patrick Ryder, İHA'nın olayı videoya kaydettiğini ve Rusya'nın Pentagon tarafından "provokatif" olarak nitelendirilen eylemlerinin kanıtı olarak gizliliğin kaldırılıp kamuoyuna sunulmasının planlandığını açıkladı.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Direktörü John Kirby ise Rusya'nın son müdahalesinin, ABD İHA'larından birinin düşmesine neden olması bakımından emsalsiz olduğunu vurgulayarak olayla ilgili endişelerini dile getirdi.

Diplomatik tartışma

Fakat Amerikan gazetesi Politico'ya göre çarpışma, Ukrayna'daki savaş nedeniyle ABD ile Rusya arasında halihazırda var olan gerilimi daha da tırmandırdı.

ABD'li yetkililere göre ABD Dışişleri Bakanlığı, Rusya'nın Washington Büyükelçisi Anatoly Antonov'u Rusya'nın Karadeniz'de ABD İHA'sının düşürülmesiyle sonuçlanan güvensiz ve profesyonel olmayan operasyonlarını görüşmek üzere bakanlığa çağırdı.

ABD'nin Moskova Büyükelçisi Lynn Tracy ise Rusya Dışişleri Bakanlığı'na giderek endişelerini dile getirdi.

Beyaz Saray, Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan'ın Başkan Joe Biden'a bu konuda bilgi verdiğini duyurdu.

Ancak Rusya'nın resmi haber ajanslarına göre Büyükelçi Antonov, Rusya'nın olayı bir provokasyon olarak gördüğünü açıkça belirtirken ABD'li yetkililerin olayla ilgili endişelerini dinledi.

Aynı ajanslar, birtakım anlaşmazlıklar nedeniyle iki tarafın da birbirine nota verdiklerini aktarırken Rus büyükelçinin, Moskova'nın Washington ile bir çatışma peşinde olmadığını vurguladığını ve ABD'li diplomatların kendisiyle görüşmesini yapıcı olarak nitelendirdiğini bildirdiler.

Büyükelçi Antonov, CNN'e yaptığı açıklamada ise Rusya ile ABD arasında istenmeyen sürtüşmelerin ya da kazaların yaşanabileceği bir durumun ortaya çıktığını vurguladı.

Kazanın nedenleri

Ancak askeri yetkililer, Ukrayna savaşının başlamasından bu yana Rusya'nın tekrar eden hava tacizleri çerçevesinde daha ihtiyatlı olma eğilimindeyken, ABD'li bazı Temsilciler Meclisi üyeleri ve diplomatlar olayın nedenlerine dair açıklamalar yapmakta gecikmediler.

ABD'nin Mississippi Senatörü ve Silahlı Kuvvetler Komitesi Üyesi Cumhuriyetçi Roger Wicker, yaptığı açıklamada, "Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bu olayların ABD'yi Ukrayna'ya verdiği destekten uzaklaştırmasından başka bir şey istemiyor" ifadelerini kullandı.

Senatör Wicker, Putin'i sözlerle ya da gerilimi azaltmayla yatıştırmamaya çalışmak yerine Rusya'ya güçle karşılık verilmesini istedi.

ABD Senatosu Çoğunluk Lideri Demokrat Chuck Schumer ise olayı, istenmeyen bir gerilime neden olmadan önce bu tür davranışların sona erdirilmesini isteyen Putin'in başka bir 'düşüncesizliği' olarak nitelendirdi.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Sözcüsü John Kirby'nin, ABD'nin uluslararası hava sahasında ve Karadeniz dahil olmak üzere uluslararası sularda uçmaktan çekinmeyeceğinin altını çizmesine rağmen, Diplomatlar, olayın Karadeniz'in önemini ve orta ve uzun vadede Karadeniz'e yönelik bir yaklaşıma gerek duyulduğunu bir kez daha gösterdiğine dikkati çektiler.

Olayın askeri yorumu

ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, ABD'nin Rusya'nın ABD İHA'sını düşürmesinin ardındaki amacı bilecek durumda olmadığını söylerken ABD'li yetkililer, İHA'nın kasıtlı olarak düşürüldüğüne dair net bir işaret görmediler.

ABD Hava Kuvvetlerinden bir yetkili, War Zone adlı siteye yaptığı açıklamada, "ABD İHA'sına kasıtlı olarak müdahale ettiğini, fakat çarpışmanın nedeninin yalnızca beceriksizlik olduğunu" söyledi.

ABD'li bazı yetkililere göre ise ABD ya da NATO, olayın gözetleme ve keşif İHA'larını taciz etmeye yönelik bir eğilimin başlangıcı olduğuna dair herhangi bir işaret görmediler.

Askeri alanda uzman olan War Zone sitesine konuşan, MQ-9 Reaper'ın faaliyetlerini ve performansını yakından takip eden bazı kaynaklar, güçteki değişikliklerin İHA'nın bir anda yavaşlamasına yol açabileceğini söylediler.

Su-27 ile MQ-9 Reaper'in birbirinden farklı araçlar olduğu göz önüne alınırsa MQ-9 Reaper'ı taciz etmeye çalışan iki Rus Su-27 jetinin birinin güç değişikliğinden birkaç dakika sonra MQ-9 Reaper'a çarpabileceğinin altını çizdiler.

İHA'yı uzaktan kontrol eden MQ-9 Reaper pilotlarının, İHA'nın etrafındaki duruma ilişkin farkındalıklarının son derece sınırlı olduğunu belirten kaynaklar, bunun da İHA'ya çok yakın uçan bir Rus uçağına yakalanma riskini artırdığını vurguladılar.

War Zone internet sitesi, Rusya geçmişte ABD'ye ait keşif uçaklarını ve gemilerini kasıtlı olarak taciz ederken, Rus pilotların tek taraflı kararlarla tehlikeli manevralar gerçekleştirdiği ve diplomatların devreye girmesini gerektiren başka olayların da olduğunu aktardı. 

Daha önce yaşanan tehlikeli kazalar

ABD'li üst düzey yetkililer, aylardır Karadeniz'de iletişim hatasından kaynaklı bu tür kazaların yahut daha büyük bir sorunların yaşanmasından endişe duyuyorlardı.

Rusya, geçen ekim ayında, Karadeniz üzerinde uçan İngiltere'ye ait bir gözlem ve keşif İHA'sının yakınlarından geçen bir füze ateşledi.

Rus jetleri, Karadeniz'in yanı sıra Baltık Denizi'nden Alaska kıyılarına kadar Batı ülkelerine ve Rusya'ya ait uçakların yan yana uçtuğu diğer bölgelerde ABD'ye ve diğer ülkelere ait uçakları sık sık engelliyor. 

Ancak ABD'li yetkililer, bu engellemelerin çoğunun profesyonelce yapılmasına rağmen, Rus jetlerinin son on yılda birkaç kez düşmanlarını sindirmeyi amaçlayan eylemlerinde ABD'ye ve müttefiklerine ait uçaklara tehlike oluşturacak kadar yakın uçtuklarını düşünüyor.

Rus jetleri, 2020 yılında Karadeniz üzerinde uçan bir B-52 bombardıman uçağının önünden, burnunun 100 fit (30 metre) yakınından geçerek türbülansa neden oldu.

Rus jetleri ayrıca Karadeniz'deki tatbikatlar sırasında ABD Donanmasına ait savaş gemilerinin üzerinden uçtu.

Rus savaş uçakları, büyük bir tatbikat gerçekleştiren USS Donald Cook (DDG 75) destroyerinin üzerinden geçtiler.

Hem havada hem de denizde askeri müdahalelerin büyük bir kısmı rutin olarak yapılıyor. Pasifik'te, özellikle Kuzey'de Rus savaş uçaklarıyla birkaç tatbikat yapılmıştır.

Pentagon'a göre geçtiğimiz ay ABD savaş uçakları, Alaska açıklarında uluslararası hava sahasında Rusya'ya ait iki Tu-95 bombardıman uçağını önlerken hava 12 dakika yan yana uçtular.

Ayrıca Rus jetleri, Pasifik Okyanusu'nda ABD Donanması'na ait gemilerin üzerinde uçarak benzer hamlelerde bulundu.

Fakat bazı istisnalar dışında örneğin Rusya ordusunun Devlet Başkanı Beşşar Esed'i desteklediği Suriye'nin doğusunda ABD'ye ait bir savaş uçağıyla yaşanan sürtüşme dahil olmak üzere çoğu durumda önlemeler güvenli ve profesyonel olarak yapılıyor.

Beklenmedik asabi bir hamle

Rus pilotların MQ-9 Reaper'a çok mu yaklaştığı yoksa İHA olduğunu bildikleri ve böylece ABD'li pilotlar ya da mürettebatı için bir tehlike oluşmadığı için mi rotasına yakıt döktüğü henüz tam olarak bilinmiyor.

Zira pilotu ve mürettebatı olan bir uçağın kasıtlı olarak düşürülmesi, savaş eylemi olarak kabul ediliyor.

Böyle bir eylem, pilotun ve mürettebatın ölümüne ya da yaralanmasına neden olabilir.

Ancak Karadeniz hem uçaklar hem de gemiler için sınırlı bir ortam olduğundan barış ve savaş zamanlarında risk oluşturabiliyor.

Bu son olay, Ukrayna'daki savaşın daha geniş bir bölgeye yayılma ihtimaline ilişkin endişeler devam ederken yaşandı.

Özellikle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin başta olmak üzere Rus yetkililerin, Ukrayna'ya askeri yardım ve diğer alanlarda verilen destekler konusunda ABD'ye, diğer NATO üyelerine ve Ukrayna'yı destekleyen başka ülkelere karşı zaman zaman üstü kapalı olarak misilleme tehditlerinde bulunduğundan, bazı yanlış maceralara kapılmanın ve yanlış hesaplar yapmanın ciddi felaketlere neden olabileceği biliniyor.

MQ-9 istihbarat, gözlem ve keşif İHA'sı hakkında

MQ-9 Reaper, ABD Hava Kuvvetleri envanterinde önemli bir yere sahip. İstihbarat toplama, gözetleme, keşif ve saldırı için kullanılan MQ-9'un silahlı ve silahsız modelleri bulunuyor.  

Üreticisi General Atomics Aeronautical Systems'e göre saatte 275 mil hıza ulaşabilen MQ-9, 36 fit (11 metre) uzunluğunda, 12 fit (4 metre) yüksekliğinde, 4 bin 900 pound (2 bin 200 kilogram) ağırlığındadır. 50 bin fitlik (15 kilometre) irtifada uçabilen MQ-9, yaklaşık bin 400 deniz mili (2 bin 500 kilometre) menzile sahip. Bazı modelleri 34 saate kadar havada kalabiliyor. 

MQ-9, karadaki bir pilot ekibi ve sensör operatörleri tarafından uzaktan kontrol ediliyor. Pilot kalkışı, rotayı ve inişi, sensör operatörleri ise kameraları ve gözetim ekipmanlarını kontrol ediyor.

MQ-9, bomba atabilir ve füze fırlatabilir. Yavaş uçması ve yeterli silah donanımına sahip olmaması nedeniyle nispeten kolayca hedef alınabilir.

MQ-9 Reaper, ABD Hava Kuvvetleri tarafından 2018 yılına kadar kullanılan MQ-1 Predator model İHA'nın en yeni ve en büyük ve daha hızlı bir versiyonudur. Daha iyi sensörlere sahiptir ve daha fazla cephane taşıyabilir.

En son versiyon için 32 milyon dolar ödeyen ABD Hava Kuvvetlerinin aktardığı bilgilere göre bir MQ-9, AGM-114 Hellfire füzeleri ve diğer gelişmiş mühimmatlar dahil sekiz adede kadar lazer güdümlü füze taşıyabiliyor.

ABD, MQ-9'u Afganistan, Irak ve Suriye'de kullandı. Ancak sivillerin öldürüldüğü saldırılarda kullanılması birçok eleştiriye yol açarken MQ-9'un kullanılmasından yana olanlar, hedefleri doğru bir şekilde vurmasından ötürü dezavantajlarının görmezden gelinebileceğini savunuyorlar.