Libya'da Devlet Yüksek Konseyi (DYK), Temsilciler Meclisi'nin (TM) kendisine havale ettiği, devletin egemen pozisyonlarına oturacak kişilerin seçilmesine yönelik mekanizmayı onayladı.

Mesele, DYK ile TM arasında uzun yıllar boyunca tartışmaya ve uzlaşmazlığa neden olmuştu.

Libyalılar, bu onayı, geçiş dönemini sona erdirecek kapsamlı bir yol haritasının kabul edilmesi için yapılan, ancak dondurulmuş halde olan müzakereleri yeniden canlandıracak bir adım olarak gördüler.

DYK'nın bu adımının TM ile arasında yapılan siyasi müzakerelere ivme kazandırması beklense de Libya'nın siyaset sahnesi, meseleye açıkça bir kayıtsızlıkla yaklaşırken bazı siyasetçiler bunu önemsiz gördüler.

Çünkü müzakere masasındaki başlıca engeller ve son müzakere turlarında daha da yoğunlaşan seçimlerin anayasal anlaşmazlıklar devam ediyor.

Yeşil ışık

Halid el-Mişri başkanlığındaki DYK, bazı devletin egemen pozisyonlarına aday isimlerin seçilmesine dair TM tarafından kendisine önerilen mekanizmaya yeşil ışık yaktı.

DYK Basın Ofisi'nden yapılan açıklamada, "Oturum sırasında, bazı devletin egemen pozisyonlarına aday isimlerin seçilmesi için önerilen mekanizmanın yanı sıra adayların bu makamlardaki görevleri üstlenmesi için çalışma programı onaylandı" denildi. 

Devletin Egemen Pozisyonlarına Aday Adaylarını Kabul Etme ve İnceleme Komisyonu, birkaç gün önce DYK'ya havale edilen dosyanın incelemesinin tamamlandığını duyurdu.

Söz konusu makamlar arasında Denetim Bürosu Başkanlığı, Yüksek Ulusal Seçim Komisyonu Başkanlığı, Libya Merkez Bankası Başkan Yardımcılığı, İdari Kontrol Dairesi Başkan Yardımcılığı ve Ulusal Yolsuzlukla Mücadele Kurumu Başkan Yardımcılığı yer alıyor. 

İç anlaşmazlıklar

TM'de bekleyen en önemli anayasal meseleleri çözmeden önce devletin egemen pozisyonlarını seçme mekanizmasına ilişkin oylama, DYK Başkanı Mişri ile DYK içindeki muhalefet grubu arasında bu grubun bir üyesinin bir sonraki oturumda öncelik sırasının dikkate alınması ve devletin egemen pozisyonlara aday isimlerin dosyasını tartışmak yerine anayasal meselelerin görüşülmeye devam edilmesi talebinin ardından yeni anlaşmazlıklara yol açtı.

DYK üyelerinden oluşan bu grup, devletin egemen pozisyonlarına aday isimlerin seçilmesine ilişkin mekanizmanın tartışıldığı oturumla ilgili bir bildiri yayımladı.

Bildiride DYK Başkanlık Ofisi'nden devletin egemen pozisyonlarına aday isimlerin seçilmesine yönelik bir mekanizma kurulmasını tartışmak üzere 31 Ocak Salı günü bir toplantı düzenleme çağrısı yapılmasına atıfla "Libya halkının, DYK ve TM'nin seçimlerin yapılması için anayasal temelin üzerinde uzlaşmalarını ve 2 milyon 800 binden fazla seçmenin özlemlerini karşılayacak seçim yasalarının çıkarılmasını beklediği bir dönemde DYK'nın, devletin egemen pozisyonlarına aday isimleri seçme mekanizmasını görüşmek üzere toplantı çağrısında bulunması karşısında şaşırdık" ifadelerini kullandı.

Bildiride şu ifadeler yer aldı:

DYK üyeleri olarak, devletin egemen pozisyonlarına aday isimlerin seçilmesi dosyasının görüşülmesini reddettiğimizi duyururuz. Bunu, 13 Kasım 2022 tarihli bir açıklama ile duyurmuştuk.

DYK üyeleri bildirinin sonunda, DYK Başkanlığını öncelik sırasını dikkate almaya ve anayasal temel üzerinde uzlaşılması, ülkenin seçimlere taşınması, meşruiyetin yeniden tesis edilmesi ve tek bir hükümet kurulması için görüşmelerin sürdürülmesi çağrısında bulundular. 

Siyasi sürecin desteklenmesi

TM üyesi Cibril Uhide, konuyla ilgili değerlendirmesinden, devletin egemen pozisyonlara aday isimleri seçme mekanizmasının DYK'ya sevk edilmesini, ülkedeki mevcut siyasi çıkmazın, özellikle genel seçimlerin anayasal temeli açısından, başka yollara taşınmasına katkıda bulunan iyi bir adım olarak değerlendirdi.

Uhide, Anayasa İzleme Uzlaşma Komisyonu'nun TM Başkanı Akile Salih ile DYK Halid el-Mişri'nin önümüzdeki haftalarda görüşmesi öncesinde öne çıkan konuları görüşmek üzere önümüzdeki iki gün içinde toplanacağını açıkladı.

Ayrıca, DYK Birinci Yardımcısı Naci Muhtar, "Devletin egemen pozisyonları meselesinin, DYK ile TM arasında söz konusu mevkilere aday isimleri seçme adımlarının atılması için kurulacak koordinasyonla ilgili olduğuna işaret etti. Dolayısıyla devletin egemen pozisyonları en kolay elde edilen mevkilerdir ve seçimlerin anayasal temeli üzerinde anlaşmaya varılırsa bu atılacak ikinci adım olacaktır" ifadelerini kullandı.

Devletin egemen pozisyonları dosyasının tamamlanması için bir takvim olmadığını belirten Muhtar, konunun, DYK ile Temsilciler Meclisi (TM) arasında söz konusu makamlara aday isimleri seçme adımlarının atılması için kurulacak koordinasyonla ilgili olduğuna işaret etti.

Müzakere maratonu

TM ve DYK arasında devletin egemen pozisyonlarına aday isimleri seçme mekanizması konusunda sağlanan anlaşma, bu yoldaki en önemli adımı oluşturuyor.

Bazıları sadece Libyalı taraflar için değil, Merkez Bankası Başkanlığı gibi ülkede büyük ekonomik çıkarları olan bazı taraflar için de büyük önem taşıyan bu mevkilere gelecek isimleri açıklanma tarih yaklaştığını haber veriyor.

Bu anlaşmanın sınırlarını çizecek ilk adım, geçtiğimiz yıl ocak ayında Fas'ın Bouznika kentinde gerçekleştirilen ve TM ile DYK heyetleri arasında, devletin egemen pozisyonlarının ülkenin üç bölgesine dağıtılmasına ilişkin bir anlaşmaya varılan görüşmelerle atıldı. Ancak söz konusu mevkilere gelecek isimler açıklanmadı.

Bu anlaşmaya göre Merkez Bankası Başkanlığı ve İdari Kontrol Dairesi Başkanlığı ülkenin doğusundaki Sirenayka bölgesine, Yüksek Seçim Komisyonu Başkanlığı, Başsavcılık ve Sayıştay batıdaki Trablusgarp bölgesine ve Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu Başkanlığı ve Yargıtay Başkanlığı ise güneydeki Fizan bölgesine verildi.

Adaylık için aranan şartlar

Aynı görüşmelerde ayrıca, devletin egemen pozisyonlarına aday olacak kişilerde aranan şartlar üzerinde de anlaşmaya varıldı.

Bunlardan başında oybirliği ile en iyi adayı seçmek için DYK ve TM tarafından dosyaların incelenmesinden önce adaylık sürecinin tüm Libyalıların katılımına açılması şartıyla adayın yalnızca Libya vatandaşı olması ve daha önce devletin egemen pozisyonlarında görev almamış olması geliyor. 

TM Başkanı Salih ve DYK Başkanı Mişri, geçen ekim ayında, Fas'ta bir araya geldiler. Burada yapılan istişare turunun sona ermesinin ardından düzenledikleri basın toplantısında, 2023'ün ocak ayı sona ermeden önce devletin egemen pozisyonlarından ikisine aday isimleri belirleme ve geri kalan mevkilere aday isimler ile tek bir hükümet üzerinde anlaşmaya varmak için istişareleri tamamlama konusunda anlaştıklarını duyurdular.

TM'deki kaynaklar, daha sonra Fas toplantısında Yüksek Seçim Komisyonu ve Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu başkanlıklarına aday isimler üzerinde uzlaşıldığını açıkladılar. 

"Bölgesel bölünme yok"

Libya, devletin egemen pozisyonlarına adat isimleri belirleme konusundaki nihai anlaşmaya her zamankinden daha yakın olsa da başta TM ve DYK olmak üzere Libyalı bazı taraflar, ülkenin bölgesel olarak bölündüğü reddediyorlar.

TM Üyesi Abdusselam Nasiye, TM ve DYK üyeleri arasında, devletin egemen pozisyonlarında görev yapan kişileri seçme mekanizmasına ilişkin bu coğrafi bölünmenin devletin egemen pozisyonları tanımlayan siyasi anlaşmanın 15'inci maddesine aykırı olduğunu söyledi. 

Nasiye, sözlerini şöyle sürdürdü:

Devletin egemen pozisyonları, yetkileri ve imkanları dahil olmak üzere birtakım şartlara ve yasalara tabi olduğundan, seçimde bir esasa ve önceliğe sahip olmamak koşuluyla, egemen konumların coğrafi dağılımı dikkate alınmalıdır. Böylece bu hassas öneme sahip mevkilerin mahremiyeti korunur ve hükümette kotalar oluşur.

Yeni bir diyalog heyeti

Cenevre'de bulunan, Birleşmiş Milletler'e (BM) bağlı İnsani Diyalog Merkezi (HD), Libya'da yeni bir Başkanlık Konseyi ve yeni bir hükümetin seçilmesi amacıyla yapılması planlanan istişareler için bir diyalog heyeti kurma niyetinde olduğunu duyurdu

HD'ye göre Libya'nın önde gelen isimleri ile sivil toplum kuruluşlarından 90 akil insanın yer alacağı yeni diyalog heyetinin toplantıları, İsviçre'nin başkenti Cenevre kentinde 7 Şubat'ta başlayacak ve üç gün sürecek.

Toplantılarda, ülkenin işlerini yürütecek ve seçimlerin yapılacağı iki yıllık bir süreci yönetecek bir Başkanlık Konseyi ve yeni bir hükümet seçimi yapılmasıyla ilgili meseleler ele alınacak.