Hadım terimi, Antik Yunanda eunoukhos kelimesinden gelir ve ilk olarak milattan önce 6'ncı yüzyılda çizgi roman şairi ve bileşik sözcüklerin üretken mucidi Hipponax'ın bir eserinde tasdik edilir.
Yunanlı şair, "malikanesini her gün bir Hadım gibi ton balığı ve sarımsak-bal peynir ezmesi üzerinde cömertçe yemek yiyerek tüketen" sözleriyle bir kaliteli yemek aşığını anlatır.
Kelimenin hayatta kalan en eski etimolojisi ise geç antik döneme aittir.
Milattan sonra 5'inci yüzyılda Orion tarafından yazılan Etymologicon, hadım kelimesi için iki alternatif köken sunar.
Birincisi, tēn eunēn ekhein, yani "yatağı korumak", hadımların o sırada yatak odası görevlileri olarak yerleşik rolünden çıkarılan bir ifadedir.
İkincisi ise Orion'a göre, eu tou nou ekhein, yani "zihne göre iyi olmak", eskilerin irrasyonel olarak adlandırdıkları şeyler olan ilişkiden yoksun bırakılmalarına dayanarak açıkladığı kavramdır ki benzer bir ifade İncil'de de geçmektedir. 1
Orion'un izah ettiği ikinci seçeneği, çeviri girişlerinde gösterildiği gibi, Antik Yunancadaki köklü deyimleri yansıtıyor.
Mesela eunoos ve ekhein Greek-English Lexicon'da yer alırken, ilk seçenek o standart referans çalışmasında eunē altında bir deyim olarak listelenmemiştir. 2
Bununla birlikte, bu ilk ifadeye uygun olarak 9'uncu yüzyılın sonlarına doğru VI. Bizans imparatoru hadımların sarayda çalışmalarını onaylamıştı.
İmparator ayrıca, hadımların kadın-erkek ilişkisindeki eksikliğini, artık erkeklerin yaptığı şeyleri yapmayacaklarını söyleyerek hadımlığı izah etmekte Orion'dan daha ileri gitmiştir.
11'inci yüzyıl Bizans keşişi Kara Dağlı Nikon, bunun yerine Orion'un ikinci alternatifini tercih ederek, kelimenin eunoein'den eu "iyi" ve nous "akıl"dan geldiğini, dolayısıyla bu kavramın iyi fikirli, iyi eğilimli olmak anlamına geldiğini belirtti.
Ancak Orion'dan farklı olarak bunun, bazı kıskanç ve şüpheci yabancı yöneticilerin hadım edilmiş hizmetkarlarının sadakatine duydukları güvenden kaynaklandığını savundu. 3
Hadım yetiştirmek ve hadım etmeyle ilgili en eski kayıtlar, milatttan önce 2000 yılında Sümer şehri Lagash'a aittir.
Hadımlar, casusluk veya gizli operasyonlar için saray hizmetçileri olarak, şarkıcılık, din uzmanı, asker, kraliyet muhafızı, hükümet yetkilisi, kadın veli veya harem hizmetlisi olarak bin yıldan beri birçok farklı kültürde çok çeşitli işlevleri yerine getirdiler.
Genellikle, yöneticiye fiziksel erişimin büyük etkiye sahip olabileceği bir kraliyet sarayının hizmetkarlarını daha az tehdit edici kılmak için hadım edilmiş hizmetkarlar, hadım veya köleler olurdu.
Hükümdarın yatağını yapmak, yıkamak, saçını kesmek, onu tahtırevanda taşımak ve hatta mesajlar iletmek gibi görünüşte düşük ev içi işlevler, teoride bir hadım "hükümdarın kulağı" ve hükümdar üzerinde fiilen güce sahip resmi güvenilir bir hizmetkardı.
Benzer örnekler, birçok yüksek makamın mütevazi kökenlerine ve etimolojisine de yansımaktadır. 4
Tarihte hadımlık
Latincede hadımları belirtmek için eunuchus ve Yunanca castratus kelimeleri kullanılmıştır.
Hadımların genel olarak kendi ailelerine bağlılıkları olmadığı varsayıldığından ordu ve aristokraside daha güvenilir olarak görülüyorlardı.
Durumları genellikle sosyal statülerini düşürdüğü için ve özel bir hanedan kuramadıklarından herhangi bir tepki olmaksızın kolayca değiştirilebilir veya öldürülebilirlerdi.
Hem harem hem de hadım olan kültürlerde harem ağaları bazen harem hizmetkarı olarak kullanılırdı. 5
İncil'in Luther İncil'i veya Kral James İncil'i gibi modern Avrupa dillerine çevirilerinde, Latince Vulgate'de bulunan hadım kelimesi genellikle bir subay, memur veya mabeyinci olarak çevrilir ve bu, kelimenin orijinal anlamı yatak bakıcısı ile tutarlıdır.
Modern din bilginleri, Mukaddes Kitab'ın Yunancaya orijinal tercümesinde eunoukhos kelimesinin kullanılmasına rağmen, İsrail ve Yahuda mahkemelerinin hadım edilmiş erkekleri içerdiğini varsaymaktan kaçındılar.
Hadımlar, Müslüman hükümdarlar tarafından imparatorluk saraylarında kadın kraliyet ailesinin hizmetçisi, kraliyet hareminin muhafızı ve soyluların cinsel eşi olarak sık sık çalıştırılıyordu.
Bazıları toplumda yüksek statü pozisyonlarına ulaştı. Böylesine yüksek rütbeli bir hadımın erken bir örneği Hindistan'da Malik Kafur'du.
İmparatorluk saraylarındaki hadımlar, genellikle kıdemli veya Baş Hadım ile bir hiyerarşi içinde örgütlenmişti ve genç hadımları onun altında yönetiyordu.
Hadımlar, güçleri ve güvenilirlikleri nedeniyle çok değerliydi, bu da kadınların arasında daha az endişeyle yaşamalarına izin veriyordu.
Bu, hadımların saraylar için haberci, bekçi, görevli ve muhafız olarak hizmet etmesini sağladı. Çoğu zaman hadımlar, Kral'ın danışmanlar mahkemesinin bir parçası olarak da ikiye katlandı.
Geleneksel olarak İngilizceye "hadım" olarak çevrilen Hintçe bir terim olan Hijra, aslında modern Batılıların trans kadınları ve efemine eşcinsel erkekleri adlandırdıkları şeyi ifade eder.
Bu üçüncü cinsiyetin tarihi, "üçüncü cinsiyetten" (triteeyaprarti) insanlara atıfta bulunan Eski Hint Kama Sutra'sında bahsedilir.
Bazıları ritüel olarak hadım ediliyordu. Hadımlar genellikle Hindistan'da sari 6 veya şalvar kameez Güney Asya'da kadınlar tarafından giyilen geleneksel kıyafet giyerler ve ağır makyaj yaparlar.
Tipik olarak toplumun kenarlarında yaşarlar ve ayrımcılığa maruz kalırlar. Hijra, ücret kazanmak için çok az seçeneğe sahip olma eğiliminde olup ritüel şarkılar ve danslar yaparlar.
Ülkedeki evlilik törenlerindeki dans programları gibi birkaç Hindu töreninin ayrılmaz bir parçasıdırlar.
Ayrıca düğünler, doğumlar, yeni mağaza açılışları ve diğer büyük aile etkinlikleri gibi büyük törenlere davetsiz gidip para ödenene veya gitmeleri için hediyeler verilene kadar şarkı söyleyerek geçimlerini sağlayabilirler.
Törenin iyi şans ve bereket getirmesi beklenirken, pek çok kişi dindirilmemiş bir hicretin lanetinden korkar. Bazı Hintli eyalet yetkilileri hicret yardımını aynı şekilde vergi toplamak için kullandılar. 7
Dini pratiğin bir parçası olarak hadım etme ve dini roller üstlenen hadımlar, klasik antik çağdan önce kurulmuştur.
Anadolu'da Çatalhöyük'teki arkeolojik buluntular, daha sonra Anadolu'da ve yakın Doğu'nun diğer bölgelerinde bulunan tanrıça Kibele'nin öncüsü olan 'Magna Mater' figürüne tapınıldığını gösteriyor.
Daha sonra Cybele'nin Romalı takipçileri, sanguinaria olarak bilinen ritüel kendini hadım etme ritüellerini uygulayan Galli olarak adlandırıldı.
Hadım rahipleri de MS. ilk yüzyıllarda Suriye'deki Atargatis kültünde belirgin bir şekilde yer aldılar.
Dini hadım etme uygulaması, ilk kilise üyelerinin dinsel amaçlarla bekârlık uygulamasıyla Hıristiyanlık dönemine kadar devam etse de bu uygulamanın Hıristiyanlar arasındaki kapsamı ve hatta varlığı tartışmaya tabidir.
İlk ilahiyatçılardan Origen, Matta'da bu uygulamanın kanıtını buldu. Öğrencileri ona, "Eğer karısıyla bir adamın durumu böyleyse, evlenmemek daha iyidir" dediler.
Ama onlara, "Bu öğretiyi herkes kabul edemez, ancak kendisine verilenler kabul edebilir" dedi. Çünkü doğuştan beri böyle olan hadımlar var, başkaları tarafından hadım edilenler var. Cennetin krallığı uğruna kendilerini hadım edenler. Yapabilen bunu kabul etsin." 8
2'nci yüzyılda yaşamış bir Kilise Babası olan Tertullianus, İsa'nın kendisini ve Tarsuslu Pavlus'u bazı bağlamlarda "hadım" olarak tercüme edilen spadonlar olarak tanımlamıştır.
Tertullian, Aziz Paul'un "hadım edildiğini" söyler. Hadım rahipleri, yüzyıllar boyunca Hindistan'dan çeşitli tanrıçalara hizmet ettiler.
Benzer fenomenler, bir ilahla ve belirli ritüeller ve festivallerle ilişkilendirilen bazı modern Hint hicret toplulukları tarafından örneklendirilir.
18'inci yüzyıl Rus Skoptzy mezhebi, üyelerinin hadım etmeyi bedenin günahlarından vazgeçmenin bir yolu olarak gördüğü hadım etme kültünün bir örneğiydi.
20'nci yüzyıl Heaven's Gate kültünün birkaç üyesinin, görünüşe göre gönüllü olarak ve aynı nedenlerle hadım edildiği ortaya çıktı. 9
Eski İbraniler hadım etme uygulaması yapmasa da hadımlar eski Mısır, Babil, Pers İmparatorluğu ve eski Roma gibi İncil'de yer alan diğer kültürlerde yaygındı.
Ester Kitabı'nda Ahasuerus hareminin Hegai ve Shashgaz gibi hizmetkarları ile Hatach, Harbonah, Bigthan ve Teresh gibi diğer hizmetkarlardan sarisim olarak bahsedilir.
Kralın eşlerine maruz kaldıkları için muhtemelen hadım edilmiş olacaklardı. İbranice hadım anlamına gelen saris sözcüğü, hadım edilmemiş ancak benzer kapasitelerde görev yapmış diğer hizmetkarlar ve yetkililere de atıfta bulunabileceğinden, Eski Ahit pasajlarında hadımlarla ilgili bazı kafa karışıklıkları vardır.
Hristiyanlığa ilk geçenlerden biri, Etiyopya Kraliçesi Candace'in yüksek mahkeme görevlisi olan, ancak din değiştirdiği sırada zaten iğdiş edilmiş Etiyopyalı bir hadımdı.
Hadım terimi bazen mecazi, bazen fiziksel olarak üreyemediği görülen çok çeşitli erkekler için kullanılmıştır.
Hipokrat, İskitleri yüksek oranda erektil disfonksiyondan mustarip ve dolayısıyla "tüm ulusların en hadım edilmişi" olarak tanımlar. 10
Bazı erkekler saraya girebilmek için hadım edilme durumlarını tahrif ettiler. Örneğin Çinli hadım Lao Ai, Qin Shi Huang'a karşı bir isyana katıldıktan sonra Lao Ai ve oğulları idam edilmeden önce, kendisine iki erkek çocuk doğuran Qin Shi Huang'ın annesinin sevgilisi olduğu söylenir.
Ergenlikten önce iğdiş edilen hadımlar, çeşitli kültürlerde çocuksu ve dünyevi bir esnekliği ve tiz perdeyi koruyan olağanüstü sesleri nedeniyle değer gördü ve eğitildiler.
Bu tür hadımlar castrati olarak biliniyordu. Kadınların bazen kilisede şarkı söylemesi yasak olduğundan, onların yerini hadımlar aldı.
Castrati, 18'inci yüzyıl opera serilerinde çok popüler oldu. Kastratizm olarak bilinen uygulama 18'inci yüzyıla kadar popülerliğini korudu ve 19'uncu yüzyıla kadar biliniyordu.
Son ünlü İtalyan castrato Giovanni Velluti 1861'de öldü. Bir castrato şarkıcısının mevcut tek ses kaydı, 1922'de ölen Sistine Şapeli korosundaki son hadım Alessandro Moreschi idi.
Genç erkekleri soprano seslerini korumak için hadım etmeye yönelik bu İtalyan uygulaması, Papa XIII. Leo tarafından 1878'de sona erdirildi. 11
17'nci yüzyılın başlarında yaşamış bilim adamı ve ilahiyatçı Gerardus Vossius, bu nedenle kelimenin başlangıçta bir ofis anlamına geldiğini açıklar ve eunē ve ekhein'den yani "yatak bakıcısı" anlamında türetildiği görüşünü onaylar.
Sözcüğün genel olarak hadım edilmiş erkeklere uygulanmaya başladığını çünkü bu tür erkeklerin o makamın olağan sahipleri olduğunu kaydeder.
Yine Vossius, Eustathius "çiftleşmeden yoksun" ve "zihne iyi bir durumda sahip olmak" gibi alternatif etimolojilere dikkat çekerek bu analizleri oldukça incelikli olarak nitelendiriyor.
Daha sonra, daha önce hadımın bir makamı temsil ettiğini beyan ettikten sonra, Vossius nihayetinde argümanını farklı bir şekilde özetliyor ve "başlangıçta kadınların bakımının emanet edildiği kıta erkeklerini ifade ediyordu" fakat daha sonra yabancılar arasında bu rol vücudu parçalanmış olanlar tarafından yerine getirildiği için hadım edilmeye atıfta bulunulmaya başlandı, demiştir.
4 bin yıllık Mısır İnfaz Metinleri, özellikle tüm erkekler, tüm hadımlar, tüm kadınlardan söz ederek Nubia ve Asya'daki düşmanları tehdit ediyor.
Kastrasyonda bazen Asur yasalarına göre eşcinsel eylemleri hadım edilmekle cezalandırılıyordu. Hadımlar, Asur İmparatorluğu'nda yaklaşık MÖ 850'den 622'ye kadar ve Mısır Firavunlarının sarayında Ptolemies olarak bilinen Lagid hanedanına kadar tanıdık figürlerdi.
Yeni Hitit Kargamış devletinde olduğu gibi, hadımlar bazen tahtın reşit olmayan varisleri için naip olarak kullanılıyordu.
Siyasi hadımlık, Ahameniş Persleri arasında tamamen yerleşik bir kurum haline geldi. Hadımlar, Ahameniş mahkemesinde güçlü konumlara sahiptiler.
Hadım Bagoas III. Artaxerxes ve IV. Artaxerxes'in veziriydi ve III. Darius tarafından öldürülene kadar hükümdarlıkları sırasında tahtın arkasındaki birincil güçtü. 12
Yazar Marmon, Hadımların Memlük biyografilerinde, hadımların görünüşlerini genellikle güzel, yakışıklı ve en iyi, en güzel veya en mükemmel gibi sıfatlarla övüyor diye yazıyor. 13
Antik Yunan, Roma ve Bizans dönemi
Bu uygulama aynı zamanda diğer Akdeniz bölgelerinde Yunanlılar ve Romalılar arasında iyi bir şekilde yerleşmiştir, ancak Bizans dönemine kadar saray görevlisi rolü ortaya çıkmamıştır. Buna rağmen Galli veya Kibele Rahipleri hadım okudukları bilinir.
Roma İmparatorluğu'nun geç döneminde, İmparator Diocletianus ve Konstantin tarafından Doğu kraliyet sarayı modelinin benimsenmesinden sonra, imparatorlar yıkanma gibi işlevler için hadımlarla çevriliydi.
Saç kesimi, giyinme ve bürokratik işlevler, aslında imparator ile yöneticileri arasında fiziksel temastan bir kalkan görevi görerek imparatorluk sarayında büyük bir etkiye sahipti.
Romalı şair Martial, acı epigramda kısmen hadım edilmiş hadımlarla sadece testisleri alınmış veya etkisiz hale getirilmiş olanlar seks yapan bir kadına kızıyor.
Panychus, Caelia'nın neden sadece hadımlarla birlikte olduğunu soruyor musun? Caelia evliliğin çiçeklerini istiyor, meyvelerini değil, şeklinde kaydeder.
Bununla birlikte, bu pasajın yaygın olarak uygulanan herhangi bir davranışı temsil edip etmediği tartışmaya açıktır. 14
Bizans imparatorluk sarayında, kendi paralel kariyerlerini izleyen, aslında ayrı bir hiyerarşi olarak örgütlenmiş, ev içi ve idari işlevlerde istihdam edilen çok sayıda hadım vardı.
Her biri bir grup hadımdan sorumlu olan Archieunuch'lar, imparatorlar döneminde Konstantinopolis'teki başlıca subaylar arasındaydı.
6'ncı yüzyılda Justinian altında, hadım Narses bir dizi seferde başarılı bir general olarak vazife görmüştü.
Hadımların avantajları, makamların kalıtsal hale gelmesini engellemeleri ve atamaların liyakata göre yapılmasına izin vermeleriydi.
Ailevi yükümlülüklerle dikkatlerinin dağılmaması kendilerini işlerine daha çok adamış olmalarına ve bu nedenle imparatorlar tarafından güvenli olduklarına kanaat getiriliyordu.
Bizans geleneğini izleyen hadımlar, 12'nci yüzyılın ortalarında Sicilya'daki Norman Krallığı'nın sarayında önemli görevler üstlendiler. Bunlardan biri Mehdialı Philip Admiratus Admiratorum ve diğeri Ahmed es-Sikeli idi. 15
Asya devletlerinde hadımlık ve hadımlar
Hadımlar Çin'de yaklaşık 4 bin yıl öncesinden beri var olmakla beraber 3 bin yıl önce imparatorluk hizmetkarlarıydılar.
Qin hanedanlığı döneminde memur olarak yaygındılar. O eski zamanlardan Sui hanedanlığına kadar, hadım etme hem geleneksel bir ceza hem de İmparatorluk hizmetinde iş bulmanın bir yoluydu.
Ming hanedanı yetkilisi Zheng He gibi bazı hadımlar, zaman zaman büyük sekreterlerin bile yerini alan muazzam bir güç kazandılar.
Kendi kendini hadım etme, her zaman tam olarak yapılmasa da yaygın bir uygulamaydı ve bu da uygulamanın yasadışı hale gelmesine neden oldu.
Çin'de hadım etme, testislerin yanı sıra penisin de çıkarılmasını içeriyordu Her iki organ da aynı anda bıçakla kesilirdi. 16
Yukarıda arz edildiği gibi Hadımların yüksek rütbeli devlet memuru olarak istihdam edilmelerinin gerekçesinin, çocuk sahibi olamayacakları için iktidarı ele geçirip bir hanedan kurma eğiliminde olmayacakları olduğu söylenir.
Pek çok durumda hadımlar, bilgin-yetkililerden daha güvenilir kabul ediliyordu. İlahi otoritenin saray sistemine sembolik bir ataması olarak, bir yıldız takımyıldızı İmparatorunki olarak belirlenir ve bunun batısındaki dört yıldız onun hadımları olarak tanımlanırdı.
İmparatorun hizmetindeki hadımlar ile erdemli Konfüçyüsçü yetkililer arasındaki gerilim, Çin tarihinde meşhur bir temadır.
Samuel Finer Hükümet Tarihi adlı kitabında, gerçekliğin her zaman bu kadar net olmadığına işaret ediyor. İmparatorlarına değerli danışmanlar olan çok yetenekli hadımların örnekleri vardı ve erdemli memurların direnişi genellikle onların kıskançlığından kaynaklanıyordu.
Ray Huang, gerçekte hadımların İmparatorun kişisel iradesini temsil ederken, yetkililerin bürokrasinin alternatif siyasi iradesini temsil ettiğini savunur.
Dolayısıyla aralarındaki çatışma, bir ideolojiler çatışması veya siyasi gündem olabilirdi.
Çin'de İmparatorluk istihdamındaki hadım sayısı, onları kullanma uygulaması sona erdiğinde 1912'de 470'e düştü. Son İmparatorluk harem ağası Sun Yaoting, Aralık 1996'da öldü.
Bir başka Asya ülkesi Kore'de harem ağaları geleneksel Kore toplumunda kral ve diğer kraliyet görevlileriydiler.
Koreli bir hadımın ilk kaydedilen görünümü, Goryeo Hanedanlığı dönemi hakkında bir derleme olan Goryeosa'da idi.
1392'de Joseon Hanedanlığının kurulmasıyla birlikte Naesi sistemi revize edildi ve bölümün adı Naesi Bölümü olarak değiştirildi.
Naesi sistemi Korece olmak üzere iki rütbe içeriyordu. Kıdemli ikinci rütbenin resmi unvanına sahip olan Naesi Şefi ve ikisi de subay rütbesine sahip olan Resmi Naesi.
Joseon Hanedanlığı döneminde toplam 140 naesi saraya hizmet etmiştir. Ayrıca her ay Konfüçyüsçülük sınavına giriyorlardı.
Naesi sistemi, Gabo reformunun ardından 1894'te yürürlükten kaldırıldı. Yuan hanedanlığı döneminde hadımlar, haraçlar için arzu edilen bir mal haline geldiler.
Hadımlar, kraliyet ailesinin dışında gece sarayda kalmasına izin verilen tek erkekti. 1392'ye kadar giden mahkeme kayıtları, hadımların ortalama yaşam süresinin 70 ila 76 yıl olduğunu gösteriyor.
Bu, benzer sosyoekonomik statüye sahip hadım edilmemiş erkeklerin yaşam süresinden 14 -19 yıl daha uzundu. 18
Vietnamlılar hadım sistemini ve hadım etme tekniklerini Çin'den aldılar. Kayıtlar, Vietnamlıların, hem penis hem de testisler keskin bir bıçak veya metal bıçakla kesilerek tüm cinsel organı çıkararak acı verici bir prosedürle hadım işlemi uyguladığını gösteriyor.
Penisin tamamı kesildiği için iğdiş prosedürü acı vericiydi. Genç adamın kalçaları ve karnı bağlanırdı ve diğerleri onu bir masaya yatırırdı.
Cinsel organlar biber suyuyla yıkanır ve sonra kesilirdi. Daha sonra, iyileşme sırasında idrara çıkmayı sağlamak için organa bir tüp yerleştirilirdi.
Pek çok Vietnamlı hadım, saraylara ve güce erişmek için kendi kendini hadım etmenin ürünleriydi. Diğer durumlarda hadım olmaları için para ödenebilirdi.
Bayındırlık işlerini denetlemekten suçları soruşturmaya ve kamu bildirilerini okumaya kadar birçok görevde bulundular.
Tayland'da Coromandel Sahili'nden Hintli Müslümanlar, Tayland sarayında hadım olarak görev yaptılar.
Taylandlılar zaman zaman Çin'den gelen hadımlardan Tayland'daki mahkemeyi ziyaret etmelerini ve onlara büyük saygı duydukları için mahkeme ritüeli hakkında tavsiyelerde bulunmalarını isterlerdi. 19
İslam ülkelerinde hadımlık
Şii Fatımi İmparatorluğu'nda hadımlar halifelik mahkemesinin siyasetinde önemli roller oynadılar.
Bu hadımlar normalde köle müzayedelerinden satın alınırdı ve tipik olarak çeşitli Arap ve Arap olmayan azınlık etnik gruplarından gelirdi.
Bazı durumlarda, imparatorluktaki çeşitli soylu ailelerden satın alındı ve bu aileleri halifeye bağladılar.
Ancak genel olarak "ideal hizmetkarlar" olarak tanımlanan yabancı köleler tercih ediliyordu.
Köleleştirildikten sonra, hadımlar genellikle dört alandan birinde önemli güç konumlarına yerleştirildiler.
Örneğin, Kahire'nin Fatımi işgali sırasında, Mısır hadımları askeri garnizonları ve pazar yerlerini yalnızca iktidardaki şehir sulh yargıcının altındaki iki konumu kontrol ediyordu.
Bununla birlikte, en etkili Fatımi hadımları, halifeye ve kraliyet ailesine vekil, haznedar, vali ve görevli olarak doğrudan hizmet verenlerdi.
Halifeye ve onun hane halkına doğrudan yakınlıkları, onlara büyük miktarda siyasi hakimiyet sağladı.
Bir hadım, Saray Hadımı el-Cevdhar, İmam-Halife el-Kaim'e hüccet oldu ve ölümü üzerine imamın halefini seçmesiyle Şii İslam'da kutsal bir rol üstlendi.
Fatımi tarihinde, başta Abu'l-Fadi Rifq al-Khadim ve Abu'l-Futuh Barjawan al-Ustadh olmak üzere, yüksek saygı gören birkaç başka hadım daha vardı.
Rifq, Fatımi kontrolünü kuzeydoğuya Suriye'nin Halep kentine kadar genişletmek için 30 bin kişilik bir orduya liderlik edene kadar Şam valisi olarak görev yapan siyah Afrikalı bir hadım generaliydi.
Çeşitli siyah Afrikalılar, Araplar, Bedeviler, Berberiler ve Türklerden oluşan bir grubu, Bedeviler ve Bizanslılarla başarılı bir şekilde mücadele edebilen tutarlı tek bir savaş gücünde birleştirebilmesiyle tanınıyordu.
Barjawan, geç Fatımi yönetimi sırasında, kendileriyle Bizans imparatorluğu arasına barış getiren askeri ve siyasi anlayışıyla güç kazanan Avrupalı bir hadımdı.
Dahası, Libya ve Doğu Akdeniz'deki isyanları bastırdı. Mahkeme ve ordudaki itibarı ve gücü göz önüne alındığında, halifeliğin saltanatını o zamanki öğrencisi el-Hakim bi-Amr Allah'tan aldı.
Gücünü halifeden gasp etmesi, milattan sonra 1000 yılında el-Hakim'in emriyle öldürülmesiyle sonuçlandı.
Bu dönemde imamlar Şii olmayan nüfusun çoğunluğunu yönettiklerinden, saray hadımları halifenin elçileri olarak önemli gayri resmi bir rol üstlendiler, Şii mezhebine ve imam-halifenin kendisine sadakat ve bağlılığı teşvik ettiler.
Çok kültürlü, çok dilli hadımlar, ortak kültürel zemin aracılığıyla halkla bağlantı kurabildiler. 20
Sir Henry Yule, diplomatik bir görevdeyken Burma'nın Konbaung Hanedanlığı'nda hadım olarak görev yapan birçok Müslüman gördüğünü kaydeder. 21
Birkaç yüzyıl boyunca, Müslüman hadımlara Medine ve Mekke'de onurlu roller verildi. Oradaki rollerinde bu müessesenin Selahaddin Eyyubi'den daha önce tesis edildiği düşünülüyor.
Görevleri, Hz. Muhammed'in mezarına bakmak, gerektiğinde kadın ve erkek arasındaki sınırları korumak ve kutsal alanlarda düzeni sağlamaktı.
Kendi zamanlarında çok saygı gördüler ve Osmanlı İmparatorluğu'nun bölge üzerindeki kontrolü boyunca ve sonrasında sarayda kaldılar.
Osmanlı İmparatorluğu'nda hadımlık
Osmanlı İmparatorluğu'nda hadımlar tipik olarak kendi bölgelerinin dışından ithal edilen kölelerdi. Erkek kölelerin adil bir oranı hadım olarak ithal ediliyordu.
Topkapı Sarayı ve daha sonra İstanbul'daki Dolmabahçe Sarayı içindeki Osmanlı saray haremi hadımların idaresi altındaydı.
Bunlar siyah hadımlar ve beyaz hadımlar olmak üzere iki kategorideydiler. Siyahî hadımların kaynağı Afrika idi.
Sekiz ilâ on bir yaşları arasında toplanan çocukların Mısır'da yapılan bir operasyonla erkeklikleri giderilir, daha sonra başta İstanbul olmak üzere büyük merkezlere sevkleri yapılırdı.
Ancak devlet kademelerinde zaman zaman bu uygulamaya karşı çıkıldığı anlaşılmaktadır. Meselâ 1560'ta Prizren'de bir alay beyi, böyle bir ameliyat sırasında üç reâyâ çocuğunun ölümüne sebebiyet verilmesi yüzünden cezalandırılmış, Şehid Ali Paşa'nın sadrazamlığı sırasında da Mısır valisine ve kadısına gönderilen bir fermanla Habeşîler'in kısırlaştırılmaması istenmiştir. 22
Fakat daha sonra bu fermana uyulmadığı ve Sudan'dan yukarı Mısır'a gelen güzergâhta her yıl 100-200 gencin iğdiş edildiği bilinmektedir. 23
Kara hadımlar, Harem'deki cariyelere ve memurlara düşük rütbeli oda kızlarıyla birlikte hizmet eden Afrikalı kölelerdi.
Beyaz hadımlar, ya köle pazarlarından satın alınan ya da Balkanlar veya Kafkasya'dan getirilen kölelerdi.
Askerlere Saray Okulu'nda hizmet ettiler ve 1582'den itibaren Harem'e girmeleri yasaklandı. Osmanlı sarayında önemli bir şahsiyet, Kızlar Ağası veya Darüssaade Ağası idi. Hem Harem'i hem de kara harem ağaları arasındaki bir istihbarat ağını kontrol eden Baş Hadım, hemen hemen her saray entrikasına karışır ve böylece padişah veya vezirlerinden veya diğer saray görevlilerinden biri üzerinde güç elde edebilirdi.
En güçlü Hadım Ağalardan biri, 1730'larda kütüphaneler ve okullar kurarak Hanefi İslam'ın Osmanlı versiyonunun İmparatorluk genelinde yerleşmesinde çok önemli bir rol oynayan Beşir Ağa idi. 24
Shaun Marmon eserinde hadımlara ayrılmış bir bölümde Al-Subki'nin hadımlığın bir makam olduğuna dair açık bir imada bulunduğunu açıklayarak, el-Subki'nin tawashiya yani hadımlar için mesleki alt gruplar belirlediğini yazar.
Northwestern Üniversitesi'nden Edmund Andrews, American Journal of Medicine dergisinde 1898 tarihli Oryantal Hadımlar adlı bir makalede, Yukarı Mısır'daki Abou Gerhe'de köle çocukları hadım eden Kıpti rahiplerden bahsetmektedir. Kölelerin Kıpti rahiplerce hadım edilmesi, Peter Charles Remondino tarafından 1900'de yayımlanan İlk Zamanlardan Günümüze Sünnet Tarihi adlı kitabında tartışılmıştır.
Bununla birlikte, Abou Gerhe ne gerçek bir manastır olarak ne de gerçek bir yer olarak bilinmektedir. Andrews, bilgilerinin 1868'de Fransız kaşif Count Raoul du Bisson tarafından yayımlanan Les Femmes, les eunuques, et les guerriers du Soudan adlı daha önceki bir çalışmadan alındığını belirtir.
Remondino'nun iddiaları benzer biçimde Henry G. Spooner tarafından 1919'da American Journal of Urology and Sexology dergisinde tekrarlanmışdır.
Remondino, Spooner ve daha sonraki birkaç kaynağa göre, Kıpti rahipler, sekiz yaşlarında Nubian veya Habeşli köle erkek çocukların penisini ve testislerini kestiğini yazar.
Oğlanlar Habeşistan'dan ve Sudan'ın Darfur ve Kordofan gibi diğer bölgelerinden yakalanıp Sudan ve Mısır'a getiriliyordu.
Operasyon sırasında Kıpti din adamı çocukları masalara zincirleyip, ardından cinsel organlarını kestikten sonra idrar yoluna bir parça bambu saplar ve onları güneşin altında boyunlarına kadar gelen kuma batırırdı.
Piyasaların bir hadım köle çocuk için hadım edilmemiş bir köle çocuğun değerinin en az 15 katını ödemesini gerektireceği düşünülürse, yüzde 50 ölüm oranının ekonomik olarak imkansız görünür.
Daha güvenilir bir kaynak, Çin mahkemelerinde çocukların hadım edilmesinde hayatta kalma oranının yüzde 33 olduğunu bildiriyor.
Aynı kaynakda, daha sonra yetişkin kastrasyonlarının yüzde 98'lik bir hayatta kalma oranına sahip olduğu belirtilmektedir.
Öyle ya da böyle köle tüccarlarının özellikle bu bölgedeki hadımlardan büyük karlar elde ettiği bir gerçektir. 25
Sonuç
Tarihte hadımlık görüldüğü üzere çok eski çağlara dayanan bir olgudur. Hadım, Antik Yunanca eunoukhos kelimesinden gelir ve ilk olarak MÖ 6'ncı yüzyılda Hipponax'ın bir parçasında tasdik edilir.
Bununla birlikte 9'uncu yüzyılın sonlarına doğru Bizans imparatoru VI. hadımların kadın-erkek ilişkisindeki eksikliğini, "artık erkeklerin yaptığı şeyleri yapmayacakları veya en azından yapmaları gereken her şeyi söndürecekleri" niyetiyle yapıldığını söyledi.
Hadımlar Çin'de yaklaşık 3 bin yıl önce imparatorluk hizmetkarlarıydı. Çin İmparatorluk istihdamındaki hadım sayısı, 1912'de 470'e düştü.
Son imparatorluk harem ağası Sun Yaoting, Aralık 1996'da öldü. Selahaddin Eyyubi'nin sarayında çalışan hadımların görevleri arasında Hz. Muhammed'in mezarına bakmak, gerektiğinde kadın ve erkek arasındaki sınırları korumak ve kutsal alanlarda düzeni sağlamak vardı.
14'üncğ yüzyılda, Müslüman Mısırlı din alimi Taj-al-Din Abu Nasr 'Abdal-Wahhab al-Subki, Kitab Mu'id al-Ni'am wa Mubid al-Niqam adlı kitabında hadımın kendisinin bir makam olduğuna dair açık bir imada bulunduğunu açıklar.
Fatımi hadımları, halifeye ve kraliyet ailesine vekil, haznedar, vali ve görevli olarak doğrudan hizmet verenlerdi.
Fatımi kontrolünü kuzeydoğuya Suriye'nin Halep kentine kadar genişletmek için 30 bin kişilik bir orduya liderlik edene kadar Şam valisi olarak görev yapan siyah Afrikalı bir hadım generaliydi.
Kadınların bazen kilisede şarkı söylemesi yasak olduğundan, onların yerini hadımlar aldı.
Castrati, 18'inci yüzyıl opera serilerinde çok popüler oldu. Genç erkekleri soprano seslerini korumak için hadım etmeye yönelik bu İtalyan uygulaması, Papa XIII. Leo 1878 tarafından sona erdirildi.
Osmanlı hükümdarları kendilerinden önce batı saraylarında yaşanmış olan ahlaksızlıkların kendi saraylarında yaşanmasını istemedikleri için böyle bir yönteme başvurmuşlardır.
Hz. Muhammed'in hizmetçilere karşı iyi davranmayı emreden hadislerine ve İslâm dininin insanları, hatta hayvanları iğdiş etmeyi yasaklamasına rağmen hadım hizmetkâr kullanımı Emevî Halifesi I. Muâviye'ye kadar uzanmaktadır.
Mısır, Kuzey Afrika, Endülüs ve Hindistan saraylarında da hadımlar vardı ve bunların bazıları kumandan olarak seferlere katılmış, donanmaları sevk ve idare etmiştir.
İslâm'a göre beden tüm doğa gibi değerli bir emanettir. Bu nedenle de önemli sünnet/hitan istisnası bir yana bırakılırsa bedeni kalıcı bir biçimde değiştirmek haramdır.
Yani bir erkeğin iğdiş edilmesi İslâm inanışıyla bağdaşmaz ve nitekim tarih boyunca bazı âlimler buna karşı çıkmıştır.
Yeniçerilerin ve hattâ üst seviyedeki bazı devlet adamlarının devşirmelerden seçilmesi, hükümdardan başka hiçbirine sadâkat duymayan, kayıracak yakınları, aile fertleri bulunmayan insanları devlet hizmetinde kullanarak yolsuzluğu ve itaatsizliği önlemek içindi.
Yani başka bir ifadeyle Fatih'in fermanında nizamı alem için kardeş katli vaciptir fetvası neye dayanıyorsa iğdiş edilen hadımların sarayda çalıştırılması da o anlayışa izah edilebilir.
Fakat yine de Osmanlılar bir erkeğin hadım edilmesini İslam dinine aykırı kabul ettikleri için kendileri bu köleleri hadım etmemelerine rağmen önceden hadım edilmiş köleleri satın almakta bir sakınca görmediler.
Notlar:
- Hathaway Jane. 1992. The Role of the Kizlar Aǧasi in the 17th-18th Century Ottoman Egypt.
- Khan Ayub. 2015. Eunuchs in Politics or Politics in Eunuchs? New Delhi: Concept Publishing Company.
- Campbell Gwyn Suzanne Miers and Joseph C Miller. 2009. Children in Slavery through the Ages. Athens OH: Ohio University Press. http://site.ebrary.com/id/10478472.
- Höfert Almut. 2018. Celibate and Childless Men in Power : Ruling Eunuchs and Bishops in the Pre-Modern World. London: Routledge Taylor & Francis Group.
- Strassfeld Max K. 2022. Trans Talmud : Androgynes and Eunuchs in Rabbinic Literature. Oakland California: University of California Press.
- Hindistan'da kadınlar tarafından giyilen geleneksel kıyafet
- Jagiella Leyla. 2021. Among the Eunuchs : A Muslim Transgender Journey. London: Hurst & Company.
- Crawford Katherine. 2019. Eunuchs and Castrati : Disability and Normativity in Early Modern Europe. London: Routledge Taylor & Francis Group.
- İncil’deki malum ayete atɪfta bulunurlar. “O adam [karısına] böyleyse, evlenmek iyi değildir. Ama onlara dedi ki: Bu sözü, kendilerine verilen [kendilerinden] başka kimse [insanlar] alamaz. Çünkü bazı hadımlar vardır ki, annelerinin [kendi] rahminden böyle doğmuşlardır; ve bazı hadımlar vardır, insanların hadımları yapılmıştır; ve bazı hadımlar vardır ki, göklerin krallığı uğruna kendilerini hadım etmişlerdir. Kim [onu] alabilirse, [onu] almasına izin verin”. Bkz. — Matta 19:6-12 KJV.
- Junne George H. 2016. The Black Eunuchs of the Ottoman Empire : Networks of Power in the Court of the Sultan. London: I.B. Tauris.
- Chiang Howard. 2018. After Eunuchs : Science Medicine and the Transformation of Sex in Modern China. New York: Columbia University Press.
- Marmon Shaun Elizabeth. 1995. Eunuchs and Sacred Boundaries in Islamic Society. New York: Oxford University Press. http://site.ebrary.com/id/10142179.
- Tarihte ünlü hadɪmlar: Mutakkil-Marduk (MÖ 8. yüzyıl): Asur baş hadımı, bir Asur eponim tarihçesinde MÖ 798 yılının eponimi. Yariri (MÖ 8. yüzyıl): Neo-Hitit Karkamış naibi muhtemelen bir hadımdır. Sin-shumu-lishir (MÖ 7. yüzyıl): Yeni Asur İmparatorluğu'nda iktidarı gasp etmeye çalışan Asur hadımı idi. Aspamistres veya Mithridates (MÖ 5. yüzyıl): Pers Kralı I. Xerxes'in koruması ve (Artabanus ile birlikte) onun katili. Artoxares: I. Artaxerxes ve Pers Kralı II. Darius'un elçisi. Bagoas (MÖ 4. yüzyıl): Pers kralı III. Artaxerxes'in başbakanı ve suikastçısı (Bagoas, hadım anlamına gelen eski bir Farsça kelimedir). Bagoas (MÖ 4. yüzyıl): Büyük İskender'in gözdesi. İskender'in Perslere karşı tavrını değiştirmede ve dolayısıyla kralın fethedilen halkları sadık tebaa olarak tamamen İmparatorluğuna entegre etmeye yönelik politika kararında etkili oldu. Böylece İskender'in Seleukos haleflerinin göreceli başarısının yolunu açtı ve Yunan kültürünün Doğu'ya yayılmasını büyük ölçüde artırdı. Batis (MÖ 4. yüzyıl): Gazze Kuşatmasında Büyük İskender'e direndi. Philetaerus (MÖ 4./3. yüzyıl): Bergama'nın Attalid hanedanının kurucusu Zhao Gao (MÖ 210'da öldü): Li Si'ye komplo kuran Qin Shihuangdi'nin favorisi. Sima Qian (eski romanizasyon Ssu-ma Chi'en; MÖ 2./1. yüzyıl): Çin İmparatorluğu'nun anıtsal tarihini yazmak için hem birincil hem de ikincil kaynakları toplayan ve analiz eden modern tarihçiliği uygulayan ilk kişi. Ganymedes (MÖ 1. yüzyıl): Kleopatra VII'nin kız kardeşi ve rakibi Prenses Arsinoe'nin oldukça yetenekli danışmanı ve generali. İskenderiye'de Julius Caesar'a üç kez başarısız bir şekilde saldırdı. Pothinus (MÖ 1. yüzyıl): firavun Ptolemy XII'nin naibi. Havarilerin İşleri'nde anlatılan, günümüz Sudan'ındaki Kush Krallığı'ndan kimliği belirsiz "Etiyopyalı hadım" (MS 1. yüzyıl). Orijinal yedi diyakozdan biri olan Evangelist Philip, Kutsal Ruh tarafından hadımın arabasına yetişmesi için yönlendirilir ve onun İşaya Kitabından okuduğunu duyar. Philip, bölümün, Philip'in hadıma anlattığı İsa'nın çarmıha gerilmesini kehanet ettiğini açıkladı. Hadım kısa bir süre sonra vaftiz edildi. Halotus (MS 20–30 - MS 70–80), Roma İmparatoru Claudius'un hizmetkarı ve onu zehirlediğinden şüpheleniliyordu. Cai Lun (c. 50–62–121): Kağıdın mucidi olarak Lun'a yapılan eski atıf, kağıt üzerine yazılmış daha önceki birçok el yazmasının keşfedilmesinin ardından iptal edildi. Zhang Rang: Doğu Han hanedanının kötü şöhretli "10 Changshi" (on görevli) başkanı. Huang Hao: Shu eyaletinde hadım Cen Hun (280 öldü): Üç Krallık Dönemi'nde Wu eyaletinde hadım Chusdazat (344'te öldü): Hristiyan kimliğini açıkladığı için onu öldüren Kral II. Shapur'a hizmet etti. Tire'li Dorotheus (255–362): İznik Konseyi'ne katılan bir piskopos, Diocletian ve Julian tarafından sürgüne gönderildi. Eutropius (399'da öldü): Roma Konsülü'nün son derece seçkin makamına ulaştığı bilinen tek hadım. Chrysaphius (ö. 450): Doğu Roma İmparatoru II. Theodosius'un başbakanı, Hunlara yönelik imparatorluk politikasının mimarı. Narses (478–573): Bizans imparatoru I. Justinianus'un generali, 552'de İtalya'daki Taginae Savaşı'nda Ostrogotları yok etmekten ve imparatorluk için Roma'yı yeniden fethetmekten sorumlu. Solomon (480'ler/490'lar–544): I. Justinianus yönetimindeki Afrika generali ve valisi. Gao Lishi (684–762): Tang imparatoru Xuanzong'un sadık ve güvenilir bir arkadaşı. Li Fuguo (704–762): Başka bir hadım yönetimi dönemini başlatan Tang hadım ağası. Yu Chao'en (722–770): Kariyerine ordu amiri olarak başlayan Tang harem ağası. Staurakios (ö. 800): Bizans imparatoriçesi Atina İrini'nin baş yardımcısı ve bakanı. Konstantinopolis'li Ignatius (799–877): sorunlu siyasi zamanlarda (847–858 ve 867–877) iki kez Konstantinopolis Patriği. Hem Ortodoks hem de Roma Kiliseleri tarafından tanınan, kesinlikle sorgulanmayan ilk hadım azizi. (Muhtemelen hadım olan pek çok eski aziz vardır, ancak çok azı hadım edilmeleri kadar etkili veya sorgulanamaz.) Yazman el-Khadim (ö. 891): Tarsus Emiri ve Bizans İmparatorluğu'na karşı savaşlarda başarılı komutan. Mu'nis al-Khadim (845/846–933/934): 908 ile ölümü arasında Abbasi ordularının başkomutanı. Joseph Bringas (965'te öldü): II. Romanos (959–963) döneminde Bizans İmparatorluğu'nun başbakanı. Jia Xian (c. 1010 – c. 1070): Çinli matematikçi; küpköklerin hesaplanması için Jia Xian üçgenini icat etti. Ly Thuong Kiet (1019–1105): Vietnam'daki Lý Hanedanlığı döneminde general. İlk Vietnam bağımsızlık beyannamesi olarak kabul edilen şeyi kaleme aldı. Vietnam ulusal kahramanı olarak kabul edildi. Pierre Abélard (1079–1142): Fransız skolastik filozof ve ilahiyatçı. Yatakta kız arkadaşının amcası tarafından zorla hadım edildi. Lu'lu' al-Yaya (1117'de öldü): Halep Selçuklu saltanatının naibi. Malik Kafur (fl. 1296–1316): Delhi saltanatının hükümdarı Alauddin Khalji'nin ordusunda general olan bir hadım kölesi. Zheng He (1371–1433): Hint Okyanusu çevresinde büyük Çin keşif filolarına liderlik eden ünlü amiral. Yishiha (15. yüzyıl): Yongle ve Xuande İmparatorları altında Amur Nehri'ndeki keşif gezilerinden sorumlu amiral. Wu Rui (15. yüzyıl): Lê Dynasty Annam'da (Vietnam) Çinli bir hadım. Gang Bing (1410'da öldü): Yongle İmparatoruna sadakatini göstermek için kendini hadım eden Çin'deki hadımların koruyucu azizi. Wang Zhen (1449'da öldü): çok güçlü ilk Ming hadım ağası; bkz. Tumu Krizi. Kim Cheo Seon (1421–1505): Kore Joseon Hanedanlığı'ndaki en ünlü hadımlardan biri, Joseon hanedanlığında krallara ustaca hizmet etti. Hayatı, Güney Kore'de tarihi bir dramanın konusudur. Liu Jin (1451–1510): Ming hanedanının yozlaşmış hadım görevlisi ve fiili imparator, Sekiz Kaplan'ın üyesi. Judar Paşa (1562–1606): Songhai İmparatorluğu'na giren Fas işgal gücünün başı olan İspanyol bir hadım. Wei Zhongxian (1568–1627): Ming hanedanının hadım ağası, Çin tarihindeki en güçlü hadım olarak kabul edilir. Senesino (1686–1758): İtalyan kontralto castrato şarkıcısı. Farinelli (1705–1782): İtalyan soprano castrato şarkıcısı. Giusto Fernando Tenducci (c. 1736–1790): İtalyan soprano castrato şarkıcısı. Mohammad Khan Qajar (1742–1797): Kaçar kabilesinin reisi. 1794'te İran Kralı/Şahı oldu ve Kaçar hanedanını kurdu. Lê Văn Duyệt (c. 1763–1832): Vietnamlı hadım, askeri stratejist ve hükümet yetkilisi (gerçek bir hadım değil, hermafrodit olarak doğdu). Thomas P. "Boston" Corbett (d. 1832; ölü olduğu tahmin edilen 1894): fahişelerin ayartmasından kaçınmak için kendini hadım eden Abraham Lincoln'ün suikastçısı John Wilkes Booth'un katili. Li Lianying (1848–1911): Qing hanedanının despotik bir hadım ağası. Alessandro Moreschi (1858–1922): İtalyan castrato şarkıcısı, kayıt yapan tek kişi. Xin Xiuming (1878–1959): 1902'de İmparator Puyi'nin hizmetine girdi; 1911'de saray hizmetinden ayrıldı; 1930'da Babaoshan Devrim Mezarlığı'ndaki Taocu tapınağın başrahibi oldu; Hadım'ın Anısını yazdı. Sun Yaoting (1902–1996): Çin tarihinin hayatta kalan son imparatorluk hadımı idi.
- (VI, 67)
- Ringrose Kathryn M. 2007. The Perfect Servant : Eunuchs and the Social Construction of Gender in Byzantium. Chicago: University of Chicago Press.
- Ayalon David. 1999. Eunuchs Caliphs and Sultans : A Study in Power Relationships. Jerusalem: Magnes Press The Hebrew University.
- Goryeo'nun Tarihi
- Hartke Austen. 2018. Transforming : The Bible and the Lives of Transgender Christians First ed. Louisville KY: Westminster John Knox Press.
- Scholz Piotr O. 2001. Eunuchs and Castrati : A Cultural History. Princeton NJ: Markus Wiener.
- Greenfield Anne. 2020. Castration Impotence and Emasculation in the Long Eighteenth Century. New York: Routledge.
- Modern Myanmar
- (Râşid, IV, 175-176).
- 14. yüzyılda, Müslüman Mısırlı din alimi Taj-al-Din Abu Nasr 'Abdal-Wahhab al-Subki, Kitab Mu'id al-Ni'am wa Mubid al-Niqam kitabında hadımları anlatır.
- Bu konuda benim Kɪzlarağasɪ Hanɪ makaleme bakɪnɪz, Bir Afro-Türk'ün İzmir'e hediyesi: Kızlarağası Hanı, https://www.indyturk.com/node/530421/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/bir-afro-t%C3%BCrk%C3%BCn-i%CC%87zmire-hediyesi-k%C4%B1zlara%C4%9Fas%C4%B1-han%C4%B1, 11 Temmuz 2022.
- Greenfield Anne. 2020. Castration Impotence and Emasculation in the Long Eighteenth Century. New York: Routledge.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
