Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 24 Şubat’ta verdiği askeri operasyon emriyle başlayan ve 69'uncu gününe girilen savaş, II. Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en büyük askeri harekat olarak nitelendiriyor.

İstila başladığından beri ABD, Birleşik Krallık, Kanada, Japonya, Fransa ve diğer birçok ülkenin yanı sıra dünya devi şirketler de Rusya’ya yaptırım uygulama kararı aldı. Çatışmaların küresel ekonomi üzerindeki etkisi her geçen gün artarken, savaşın bir diğer boyutu da psikolojik nitelikte.

Genellikle iletişim araçları vasıtasıyla yaratılan manipülasyon sayesinde düşman askerlerin savaş veya çatışmaya devam etme isteğini zayıflatmayı ve sivil halkla silahlı kuvvetlerin arasını açmayı hedefleyen psikolojik savaş, Rusya - Ukrayna savaşında tarafların başvurduğu bir yöntem.

Ukrayna Savunma Bakanlığı, 16 Nisan’da Facebook’ta yaptığı paylaşımda Herson’daki Rus güçlerinin Kremlin’in savaş gerekçelerini gösteren propaganda broşürleri dağıttığını iddia etti.

"Karşılaştığınız talihsizlikler Kiev rejiminin suç teşkil eden politikalarının bir sonucudur" yazan broşürlerde Ukraynalılar Rus güçleriyle işbirliği yapmaya çağrılırken, Rus askerlere yaklaşmanın tehlikeli olduğu uyarısı da yapıldı. Aynı zamanda broşürlerde "Rus ordusunun Ukraynalı askerlerle savaşmadığı ve sivilleri vurmadığı" da öne sürüldü.

Ukrayna’nın güneyinde yer alan ve şiddetli çatışmaların yaşandığı Mariupol’un Belediye Meclisi, 13 Nisan’da kent sakinlerine Rus ordusunun dağıttığı "Nazi tarzı" propaganda broşürlerini ciddiye almaması gerektiği uyarısını yaptı. Ukraynalı yetkililerin iddiasına göre "Rusya’nın uzak doğusu sizi bekliyor!" başlıklı broşürlerde Ukrayna’yı terk etmek isteyenlere arazi hediye edileceği belirtildi.
 

İddiaya göre 17 Nisan'da Rus ordusu, Mariupol'daki bir fabrikaya Ukraynalıları teslim olmaya çağıran broşürler gönderdi.

Facebook'ta yayımlanan videoya göreyse Ukrayna ordusu, Rus askerlerin mevzilerine "Düşün! Yaşamak istiyorsan teslim ol!" yazan broşürlerle dolu propaganda mermileri ateşledi. Propaganda broşürlerini düşman hattına top mermileriyle göndermek I. Dünya Savaşı’ndan beri başvurulan bir yöntem.

İşte bu psikolojik savaş yönteminin tarihteki farklı örnekleri:

I. Dünya Savaşı

Savaş alanında propaganda yapmanın ilk örneklerinden biri, Fransız Yüzbaşı Naud’un I. Dünya Savaşı’nda broşür taşıyabilen bir top mermisi geliştirmesiyle ortaya çıktı. Fransızların 1897 Model 75 mm’lik sahra topuna yerleştirilen mermi, 160 broşür taşıyabiliyor ve 5 bin metre kadar uzağa fırlatılabiliyordu. Naud bu mermilerden 50 bin adet üretilmesini ve Ekim 1918’e kadar teslim edilmesini istemişti.
 

Fransızların 1897 model 75 mm'lik sahra topu (Wikimedia Commons)

I. Dünya Savaşı’nda Britanyalıların kullandığı propaganda broşürleri arasında disk şeklinde olanlar da vardı. 6,35 cm çapındaki broşürlerin üzerinde İngilizce, Fransızca ve Almanca yazılar yer alıyordu.
 

"Ölüler eve dönmez – Fakat esir düşenler hayatta kalıp vatanlarını tekrar görür – Geçiş izni" (www.psywarrior.com​​​​)

II. Dünya Savaşı

Broşürlerin boyutu ve kağıt ağırlığına göre değişse de II. Dünya Savaşı'nda kullanılan propaganda için tasarlanmış top mermileri 2 bin broşür taşıyabiliyordu. 20 bin metre uzağa gönderilebilen bu mermiler havada parçalara ayrılıp broşürleri dağıtabiliyordu.

İki Dünya Savaşı arasında siper havanı ve Fransız 75 mm’lik mermiyle yapılan deneylere dair bilgiler kaybolmuş veya unutulmuştu. Tıpkı II. Dünya Savaşı ile Kore Savaşı arasında uçakla dağıtım tekniklerine olduğu gibi. 1943’te, Tunus’taki Britanya propaganda subayı Yüzbaşı Con O’Neill, broşür dağıtma yöntemi olarak top mermisini bir mühimmat uzmanıyla beraber "yeniden keşfetti".

Fakat eski teknikleri canlandırma girişimleri zaman zaman yolunda gitmiyordu.

O’Neill şöyle yazıyor:

4 bin 500 metre irtifadan bırakılan broşürler, saatte 16 km hızda esen bir rüzgar olduğunda yere değene kadar 4 km’ye kadar savrulabiliyor… Bir keresinde orta menzilli bombardıman uçaklarımız 9-10 km uzaktaki bir hedefe saldırdıktan 20 dakika sonra kendi broşürlerimizin başımızdan aşağı yağdığını gördüm, böyle hatalar kaçınılmazdı.

Britanya ordusunun kullandığı 11 kiloluk top mermileri (Wikimedia Commons)

O’Neill bu durumu göz önünde bulundurarak Britanya’nın 11 kiloluk top mermisiyle deneyler yapmaya başladı. 22 Ocak 1943’te "propaganda mermisi" denendi ve 12 gün sonra ilk 7 mermi Alman birliklerine ateşlendi. Broşürler 90 metre irtifada dağıtılıyor ve 11 km’ye kadar hedefi vurabiliyordu. O’Neill’ın propaganda mermisi başarısını kısa sürede kanıtladı.

Britanyalı subayın propaganda mermisi daha sonra Amerikan ordusunda da kullanılmaya başlandı. ABD, 1943’te İtalya’ya girdiğinde, 105 mm’lik obüs sis mermisi de broşür taşımak için uygun görüldü. İtalya’daki savaşın son dönemlerinde ABD’nin 5. Ordu Muharebe Propaganda Takımı mermi atışlarıyla haftada 2 milyonun üzerinde broşür dağıtıyordu.
 

Britanya askerleri 11 kiloluk top mermilerini propaganda broşürleriyle dolduruyor (Wikimedia Commons)

Arthur T. Hadley, Amerikan Ordusu’nun 5. Mobil Radyo Yayını Bölüğü’nde görev yaparken en büyük problemin sis bombası mermisi bulmak olduğunu yazıyor. Hadley, askerlerini sis mermileri aramaya yolluyormuş. Daha sonra mermilerin içini boşaltıp broşürler dolduruyorlarmış ve bu sorun hiçbir zaman çözülmemiş.  

II. Dünya Savaşı’nın sonunda Avrupa Strateji, Taktik ve Yönetim Üzerine Genel Kurul raporunda şöyle dendi:

Broşürlerin top mermileriyle dağıtılmasının sebepleri: Broşürlerin seçilmiş düşman birliklerine doğru zamanda gönderilmesinin tek kesin yolu top atışıdır. Sahada yerel istihbarat görevlileri tarafından yazılan broşürler top atışıyla hızlıca dağıtılabilir.

12. Ordu Grubu, Normandiya Çıkarması’ndan sonra ayda 10 ila 15 bin propaganda mermisi ateşledi. Küçük ama haber dolu "Feldpost" (Alman askeri posta servisi -ed.n.) broşürü top atışıyla dağılıyordu.

II. Dünya Savaşı bittikten kısa süre sonra ABD Hava Kuvvetleri özel bir rapor hazırladı. 286 sayfalık raporun çoğunluğu Hava Kuvvetleri’nin operasyonlarıyla ilgiliydi ve topların propaganda için kullanılmasına dair bilgiler de içeriyordu:

Geçici bir durumda kullanılması için hazırlanan yerel taktik broşürleri büyük ölçüde top atışı ve bombardıman uçaklarıyla dağıtılıyordu. Broşürlerden en önemlisi Almanlara esirlik hakkı tanıyan passierschein’dı (Geçiz İzni).

Fransa’da topçular yaklaşık 10 milyon broşür ateşledi.
 

Passierschein örneği (www.psywarrior.com​​​​)

Genel olarak Passierschein’ların hepsi neredeyse aynıydı. Birkaç farklı renkte (çoğunlukla kırmızı) hazırlandılar ve hepsinde Almanca ve İngilizce aynı metin yazılıydı:

Geçiş İzni

Bu geçiş iznini taşıyan Alman askeri, onu gerçekten teslim olmak istediğinin bir işareti olarak kullanmaktadır. Silahları ondan alınır, kendisine iyi bakılır, gerektiği gibi gıdaya ve tıbbi yardıma erişir ve mümkün olan en kısa zamanda tehlikeli bölgeden uzaklaştırılır.

Dwight D. Eisenhower

Yüksek Komutan

Müttefik Seferi Kuvvetleri

ABD askerlerine propaganda mermilerinin nasıl hazırlanıp ateşleneceğinin anlatıldığı kitapçık (Oregon Pasifik Üniversitesi)

Amerikan ordusunun topçu birliklerindeki askerler düşmana kağıt ateşlemek, Japonlara okunacak şeyler göndermek istemiyor, onları güçlü patlayıcılarla öldürmek istiyordu. Psikolojik operasyonlar birliği, Amerikan askerlerini propaganda mermilerinin önemli olduğuna ikna etmeyi hedefleyen çeşitli propaganda kitapçıkları ve posterleri hazırladı. Bu poster ve kitapçıklarda propaganda broşürlerinden zaman zaman "kağıt mermi" diye bahsediliyordu.
 

ABD ordusunun II. Dünya Savaşı'nda Japonya'ya karşı Pasifik Okyanusu'nda yürüttüğü savaşta Filipinler'de kullandığı bir broşür: "Özgürlük Savaşçıları Geldi" (Oregon Pasifik Üniversitesi)

II. Dünya Savaşı’nda çizdiği karikatürlerle bilinen Amerikalı çizer Bill Mauldin, "Willie ve Joe" adlı bir seri yaratmıştı. Bu iki Amerikan askerinin maceraları hem yurt içindeki hem de yurtdışındaki ABD ordu mensuplarına dağıtılıyordu. Mauldin, Up Front (Cephede) kitabında yazdığına göre Alman broşürlerinin Amerikan broşürlerinden daha ilgi çekici olduğunu düşünmüş. Askerlerin Almanların gönderdiği broşürleri okumak için yerlerinden çıkıp hayatlarını riske ettiğini bile söylüyor.
 

"Joe, dün hayatımı kurtardın ve sana ödeşme sözü vermiştim. İşte son çift kuru çorabım" (Bill Mauldin)

Mauldin’in aktardığına göre Amerikalılar da Almanların bombalamalardan sonra broşür okumayı sevdiğini biliyormuş. Bu yüzden Amerikan askerleri Almanlara propaganda broşürleri yolluyor, açığa çıkmalarını bekleyip onlara kuvvetli patlayıcılarla saldırıyormuş. Topçular bu taktiğe bayılsa da psikolojik savaş birliğinin askerleri, broşürlerin güvenilirliğini yitirmesinden dolayı tam tersi görüşteymiş. Çünkü planları Almanların broşürleri okumasını sağlamaköış, broşürleri işe yaramaz kılmak değil.

II. Dünya Savaşı’nda Almanlar da yoğun propaganda yapıyordu. Müttefikleri uçaklar, toplar ve roketlerle gece gündüz broşür yağmuruna tuttular. Almanlar genelde seks, Yahudi düşmanlığı ve "böl ve fethet" temalarını kullanıyordu. Almanların müttefiklere gönderdikleri cinsel içerikli broşürlerde askerlerin memleketlerinde bıraktıkları kız arkadaşlarının başka erkeklerle yaşadığı aşk hikayeleri anlatılıyordu.
 

Nazi Almanyası'nın İtalya'daki Müttefik askerlerine gönderdiği broşür: "Bill için hatırlanacak bir gündü" (www.psywarrior.com)

Kimi broşürler de Amerikan ve Britanyalı askerleri birbirine düşürmek için Britanyalı kadınlarla Amerikalı erkekler cinsel ilişkiye girerken Britanyalı erkeklerin savaşta öldüğünü vurguluyordu:

Yankiler kadınlarınızı "kiralıyor". Yurtdışından gelen erkeklerin cepleri dolu ve yapacak işleri yok, Güzelim İngiltere’de hayatlarının en güzel zamanını yaşıyorlar… Çoğunuz savaşın 4 ay içinde biteceğine ikna olmuştunuz. Bunu son anda fark ettiyseniz ne kötü.

Kore Savaşı

Amerikan Ordusu 1950 ile 1953 arasında gerçekleşen Kore Savaşı’nda da propaganda mermileri kullanmaya devam etti. Top mermileri broşürleri muazzam isabetle dağıtabiliyor ve hava şartlarından etkilenmiyordu. Genellikle bombardıman yapıldıktan sonra, düşmanın broşürleri görünmeden toplayabileceği şafak ya da alacakaranlık zamanı ateşleniyorlardı.
 

Koreli işçi, müttefik ABD askerleri için propaganda mermisi dolduruyor (www.psywarrior.com)

Haziran 1950 ile Temmuz 1953 arasında ABD’nin 8. Ordusu top atışıyla 100 milyonu aşkın broşür dağıttı. En yoğun dönemlerde düşmana ayda 15 bin propaganda mermisi ateşleniyordu.
 

ABD ordusunun Kore Savaşı'nda Kuzey Kore askerlerine gönderdiği broşürde, Kim Il Sung'un halkı sömürdüğü vurgulanıyor (www.paperlessarchives.com)

Amerikalıların düşman hattına gönderdiği broşürler arasında da kadınlara odaklanan propaganda resimleri vardı. Söz konuşu broşürler SSCB ile Çin arasındaki ilişkiye yönelikti. Bu broşürlerden birinin önünde Çinli bir asker tüfeğini taşırken resmedilmişti ve şöyle yazıyordu:

Kore Savaşı’nda Çinli askerlere Ruslar için savaşmaları adına Rusların artık silahları verildi.

Broşürün arkasında iki Rus subayı iki Çinli kadınla içki içerken çizilmişti:

Çin anakarasında "Sovyet" danışmanlar, kendi keyif ve zevkleri için Çin halkının kan ve terinden faydalanıyor.

Kore Savaşı'nda Kuzey Kore tarafının düşman askerlerine gönderdiği bir broşür: "Savaşın devam etmesi sizin için yalnızca ölüm anlamına gelir" (ABD Hava Kuvvetleri)

Birleşmiş Milletler’in Kuzey Kore askerlerine gönderdiği propaganda broşürlerinde ise Birleşmiş Milletler’in karadan ve havadan vuruş gücü vurgulanıyor, Kuzey Kore askerleri tankların ve uçakların karşısında çaresiz kalmış halde gösteriliyordu. Bunların yanı sıra askerlere esir olma hakkı tanıyan Geçiş İzni broşürleri de gönderilmişti.

Vietnam Savaşı

ABD ordusunun Kuzey Vietnam cephesine 105 mm’lik obüslerle ateşlediği propaganda broşürlerinden birinin ön yüzünde "Kaçamazsınız", arka yüzünde ise şu yazıyordu:

Bu broşür bir top mermisiyle gönderildi. Toplar her hedefi vurabilir. Ne düşünmüştün ki? Sonraki topçu atışında ölen sen olabilirsin. Ne yapmalısın? Hükümetin Chieu Hoi (Açık Kucak) ilkesiyle uyumlu olarak hükümete gitmelisin.

ABD ordusunun Vietnam Savaşı'nda kullandığı broşür: "Kaçamazsınız"

Ne var ki Kuzey Vietnam Ordusu da karşı tarafa propaganda broşürleri gönderiyordu. Vietnam Halk Ordusu Gazetesi’nde bildirilenlere göre Kuzey Vietnam tek seferde 100 bin broşür basabiliyordu ve Düşmanı Döndürme Departmanı 1968’in ilk 6 ayında 10 farklı broşür ve takvimin yaklaşık 3 milyon kopyasını bastı.
 

Kuzey Vietnam tarafının ABD askerlerine neden savaştıklarını sorduğu broşür, aynı zamanda geçiş izni olarak da kullanılabiliyordu (Nicholas Gessler)

Propaganda broşürlerini top mermileriyle düşman askerlerine göndermek daha sonraki savaşlarda da kullanılan ve günümüzde psikolojik savaş kapsamında hâlâ başvurulan bir yöntem. 

Psywarrior

Independent Türkçe için çeviren: Çağatay Koparal