200 bin kilometrekarelik alanı küle çeviren Avustralya yangını, 21'inci yüzyılın ilk 20 yılı biterken hâlâ devam eden insan hakları eylemleri, 7 yıl bekleyen amonyum nitratın patlamasıyla 210 kişiye mezar olan Beyrut patlaması ve 100 yıl sonra 2,8 milyon insanın hayatını kaybettiği bir küresel salgından sonra gönül isterdi ki 2021'in gündemi "normal" olsun.
Ancak üçüncü ay bitmeden şu haber geldi: Süveyş Kanalı tıkandı.
Japon Shoe Kisen Kaisha firmasına ait olan ve Tayvanlı Evergreen tarafından işletilen Ever Given adlı kargo gemisi, 23 Mart'ta rotadan çıkarak yan dönmüş ve bir süre sonra karaya oturmuştu.
Fotoğraf: FleetMon; MarineTraffic; USA TODAY
Yaklaşık 275 metre genişliğindeki kanalda karaya oturan 400 metrelik gemi Malezya'da Hollanda'ya doğru gidiyordu.
20 bin konteyner taşıma kapasiteli yük gemisi, Paris'teki Eyfel Kulesi'nden 76 metre daha uzun, New York'taki özgürlük heykelinin 4 katı, Empire State Binası'ndan ise 43 metre kısa.
Yaklaşık bir haftadır devam eden kurtarma çalışmaları sonrası Süveyş Kanal Otoritesi, Ever Given'ın kısmi olarak yüzdürüldüğünü duyurdu. Ancak uzmanlar, gemi düzeltilse bile geçiş trafiğinin çok yoğun olacağını söylüyor. Dolayısıyla küresel nakliyatın yüzde 10 ila 12'sinin işlediği Süveyş Kanalı'nın ne zaman normale döneceği hâlâ net değil.
Ay'ın Dünya'nın uydusu olmaktan sıkılıp kendini uzay boşluğuna bırakacağı güne kadar başımıza gelen son beklenmedik gelişme olmaya devam edecek Süveyş Kanalı krizinin detaylarına bir bakalım…
1- Evergreen Marine Corp nedir?
Dünyanın en büyük yedinci yük konteyneri şirketi Evergreen Marine Corp., 2016'da yaşamını yitiren eski denizci ve iş insanı Chang Yung-fa tarafından 1968'de kuruldu.
İş hayatına 15 yaşındaki bir kargo gemisiyle başlayan Chang'in şirketi, 1985'e gelindiğinde konteyner taşımacılığında dünyanın en büyüklerinden biri oldu.
50 yılı aşkın hikayesinde zincir otellerden, kara ve hava taşımacılığına kadar pek çok sektöre yayılan Evergreen Group'un Evergreen Marine Corp. markasının yanı sıra, oteller zinciri Evergreen International Hotels, güvenlik şirketi Evergreen Security Corp., çelik üreticisi Evergreen Steel Corp. ve 1991'de ilk uçuşunu gerçekleştiren, Tayvan'ın ilk ve tek özel uluslararası havayolu şirketi EVA Air markası da var.
Bugün tüm dünyada 114 ülkeye lojistik hizmeti sunan Evergreen Marine Corp., doğu-batı hattında pek çok ülkenin ticaretini birbirine bağlıyor. Bunlar arasında Hong Kong, Tayvan, Çin, Kore, Japonya ile ABD'nin batı yakası, Güney Amerika ve Avrupa var.
"Konteyner gemilerimiz Asya'yı Afrika'ya, Güney Amerika'yı Avrupa'ya bağlıyor" diyen şirketin 2019 sonu itibarıyla 201 gemisi, bin 844 çalışanı ve 2 milyar dolara yakın sermayesi bulunuyor.
2- Kanalı nasıl kapattı?
Evergreen'den yapılan ilk açıklamada Ever Given ile iletişimin kanala girdikten 6 kilometre sonra kesildiği söylenmişti.
24 Mart'ta yapılan açıklamaya göre hızı saatte 75 kilometreye kadar varan şiddetli rüzgâr, geminin rotadan sapmasına neden olmuş ve gemi karaya oturmuştu.
Kanal kenarlarına sıkışan geminin üzerindeki yüzlerce konteynırın, yelkenli etkisi yapmış olabileceği üzerinde duruluyor.
Süveyş Kanal Otoritesi'nden 27 Mart'ta yapılan açıklamada hava koşullarının esas neden olmadığı söylenmiş, insan hatası ya da teknik bir problemin karaya oturmasına sebep olabileceği belirtilmişti.
3- Kaç gemi etkilendi?
Geminin dar kanalda enlemesine sıkışarak geçiş yolunu kapatması sonucu kanalda uzun gemi kuyrukları oluştu.
28 Mart Pazar günü kanalın girişlerinde bekleyen gemi sayısı 320'yi geçmişti. Bekleyenler arasında gıda, petrol ve LNG taşıyan kargo gemileri de var.
Gemiyi kurtarma çalışmalarına katılan Hollandalı şirketi Boskalis'in CEO'su Peter Berdowski'nin "gemiyi oturduğu karadan kurtarmak haftalar alabilir" demesinin ardından bazı gemiler, yolu uzatarak Ümit Burnu etrafını dolaşmayı tercih etti.
Süveyş Kanalı'ndan geçmek yerine Ümit Burnu'nu dolaşarak Avrupa'ya ulaşmak yolculuğa en az iki hafta ekliyor.
Vessels Value'nun verilerine göre Tayvan'dan kalkan bir geminin, saatte 30 kilometre hızda esen bir rüzgârla birlikte Hollanda'ya ulaşması Süveyş Kanalı üzerinden 25 günde tamamlanıyor.
Rota, Ümit Burnu etrafından çizilirse, 18 bin 500 kilometrelik yol 25 bine, 25 günlük yol 35 güne çıkıyor.
4- Ever Given nasıl kurtarıldı?
Süveyş Kanal Otoritesi, gemiyi kurtarmak için üç plan hazırlamıştı. Bunlardan ilk ikisi Mısırlı ve Hollandalı ekiplerin desteğiyle hayata geçirildi.
Hayata geçirilen planlardan biri geminin baş kısmı altında kalan toprak ve çamurun temizlenmesi.
Diğer plan ise geminin hareketine alan açmak için baş kısmının bulunduğu suyun altında kalan kumun vakumlanarak çıkartılması.
Hafta sonu itibarıyla geminin serbest kalması için çıkarılan kum ve çamurun miktarı 20 bin tonu geçti.
Bir yandan bu iki plan devam ederken, diğer yandan onlarca römork, gemiyi itip çekerek serbest bırakmaya çalışıyordu.
Süveyş Kanal Otoritesi Başkanı Usame Rabi, hafta sonu yaptığı açıklamada üçüncü planın yüklerin boşaltılması olduğunu söylemişti.
Ancak bu planda da iki risk var. Birincisi, 20 bin konteynır kapasiteli geminin taşıdığı 13 bin konteynırın indirilmesi sırasında yaşanabilecek dengesizlik. İkinci risk ise bu konteynırların 52 metre gibi bir yükseklikten indirmenin zorluğu.
Boskalis CEO'su Peter Berdowski, geçen hafta yaptığı açıklamada mevcut planların yanı sıra yükünün azaltılması ve gemideki yakıt ve suyun boşaltılması gibi ek operasyonlara ihtiyaç olabileceğini söylemişti.
5- Süveyş Kanalı'nın küresel ekonomideki yeri nedir?
Küresel ticari nakliyatın yüzde 10 ila 12'si ve petrol sevkiyatının yüzde 2,5'i 193 kilometre uzunluğundaki Süveyş Kanalı'ndan geçiyor.
Kızıldeniz ve Akdeniz'i arasında yer alan kanal, Asya'yla Avrupa arasındaki en kısa yol. 2019'da 19 bin geminin taşıdığı yaklaşık 1,2 milyar ton bu kanaldan geçti; bu rakam o yıl deniz yoluyla taşınan tüm malların yaklaşık 8'de biri.
Gemi nakliyatı konusunda haftalık yayın yapan Lloyd's List dergisinin değerlendirmesinde göre Batı'ya giden trafiğin değeri günlük 5,1 milyar dolara, doğu yönü trafiğinin değeri yaklaşık 4,5 milyar dolara ulaşıyor.
İngiltere merkezli enerji danışmanlığı şirketi FGE'nin verilerine göre Asya'dan Batı'ya yapılan ihracatın yüzde 60'ı Süveyş Kanalı'ndan geçiyor.
6- Enerji sektörü nasıl etkilendi?
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P'nin enerji ve emtia araştırmaları kuruluşu Global Platts'ın verilerine göre, 2019'da Süveyş Kanalı'ndan taşınan ham petrol miktarı günlük 5 milyon varildi. Çift yönlü gemi kapasitesi 50 ile 85 arasında değişen kanaldan aynı sene, 31 milyon metric ton LNG taşındı.
Kazanın ardından bekleyen gemiler arasında en az 28 ham petrol tankeri olduğunu söyleyen S&P Global Platts'a göre bunların taşıdığı petrol yaklaşık 26 milyon varildi. Yaklaşık 1 milyon metric ton ağırlığında petrol ürünü ve kimyasal taşıyan tanker sayısı ise 24 olarak tahmin ediliyor.
Suudi Arabistan, Libya, Meksika, Irak ve Kazakistan gibi ülkelerden transfer edilen petrolün yanı sıra neftyağı, jet yakıtı, fuel oil ve motorin de bekleyen ürünlerden bazıları.
Süveyş Kanalı'nın tıkanmasından bir gün sonra Brent petrol fiyatı yüzde 2,9 yükselerek, varil başına 62 doları geçmişti. Haftanın ilk iş gününde ise 64 dolardan işlem görüyor.
"2 milyon metreküp LNG sevkiyatı etkilenebilir"
Anadolu Ajansı'nın merkezi İskoçya'da bulunan araştırma ve danışmanlık şirketi Wood Mackenzie verilerinden derlediği bilgilere göre Süveyş Kanalı küresel LNG ticaretinin yüzde 8'ini oluşturuyor. Geçen yıl sadece Katar'dan Avrupa'ya haftada ortalama beş adet olmak üzere toplam 260'a yakın LNG kargosu gönderildi.
Norveç merkezli enerji araştırma kuruluşu Rystad Energy'nin Doğal Gaz ve Elektrik Piyasaları Başkanı Carlos Torres Diaz, yaptığı açıklamada, Avrupa'da artan hava sıcaklıklarıyla doğal gaz talebinin azalmaya başladığını ancak kıtada düşük yer altı depolama seviyelerini yenilemek için sürekli LNG tedarikine ihtiyaç olduğunu belirtti.
Süveyş Kanalı'ndan haftada ortalama beş geminin geçtiğini ifade eden Diaz, "İki haftalık bir kapanma yaklaşık 2 milyon metreküp LNG'nin Avrupa'ya teslimatını erteleyebilir. En kötü senaryo olan 4 haftalık bir kapanmada ise yaklaşık 4 milyon metreküp kargo teslimatı gecikmiş olacak." bilgisini paylaştı.
Diaz, güzergahın bir hafta içinde geçişlere hazır duruma gelmesi halinde dahi kanalı geçmek için uzun bir gemi kuyruğu oluşacağını söyledi.
7- Başka hangi ürünler etkilendi?
Orta gelirli ülkelerin ekonomisinden 6,8 trilyon dolar silen, 88 ila 115 milyon insanı aşırı yoksulluğa iten pandemi, hâlihazırda küresel tedarik zincirinde de derin yara açtı.
Aşılama konusundaki olumlu gelişmelere rağmen pek çok üretim merkezinin kapalı olması, çalışan kişi sayısının azalması nedeniyle toparlanma oldukça yavaş devam ediyor.
Petrol fiyatlarında dalgalanma yaratan Süveyş Kanalı krizi, diğer pek çok ürünün tedariğini de olumsuz etkiliyor.
Bunlardan biri pandeminin başında talebin aşırı yükseldiği tuvalet kağıdı.
Tuvalet kağıdının da ana maddesi kağıt hamuru üretiminde küresel talebin üçte birini karşılayan Brezilyalı şirket Suzano'ya göre kanaldaki sıkışma, şirketin
sevkiyatını da tehdit ediyor.
Suzano CEO'su Walter Schalka, Bloomberg'e verdiği röportajda sevkiyat problemlerinin kartopu gibi büyümesinden endişe duyduğunu ve üreticilerin hammaddeye ulaşamaması durumunda tuvalet kağıdı arzının etkilenebileceğini söyledi.
Avrupa'nın yeterli kahve stoku yok
Avrupa'nın Doğu Afrika ve Asya'dan ithal ettiği kahve çekirdeklerinin tamamı Süveyş Kanalı'ndan geçiyor.
Dünyanın en büyük robusta türü kahve üreticisi Vietnam'dan yapılan sevkiyat, konteynır sıkıntısı çekilmesi nedeniyle zaten problemliydi.
Vietnam'dan sonraki en büyük üretici Brezilya, bu durumu lehine çevirerek ihracatını 2020'de yüzde 24 artırmış, 4,9 milyon paket ile tarihi rekorunu kırmıştı. Robusta kahve, Nescafe yapımında da kullanılıyor.
JL Coffee Consulting firmasının kurucusu Jan Luhmann Bloomberg'e yapılan açıklamaya göre Avrupa'daki kahve envanterinin çok kısıtlı olduğunu ve Süveyş Kanalı'ndaki tıkanmanın spot piyasayı alevlendirebileceğini söyledi.
Luhmann, "Eğer şanslıysak bu iş birkaç güne çözülür. Ancak çoktan fazlasıyla zarar verdi" diye konuştu.
İsviçreli kahve ithalatçısı Sucafine'nın Lojistik Müdürü Raphaelle Hemmerlin ise "Kahveciler, iki ya da üç hafta gecikmeyi kaldırabilirler mi? Normalden fazla stokları yoksa zannetmiyorum" değerlendirmesini yaptı.
8- Otoriteler ne dedi?
Ever Given'ı kurtarma çalışmaları birinci haftasını doldurmak üzereyken güzel haber Süveyş Kanal Otoritesi'nden geldi.
Yapılan yazılı açıklamada "Başarılı itme ve çekme manevralarıyla geminin rotası yüzde 80 oranında düzeltildi" denildi. Karaya oturduğunda kanal kenarına dört metre uzaklıkta bulunan gemi, 102 metre kadar uzaklaştırıldı.
Geminin geçirdiği kazanın hemen ardından Ever Given'ın sahibi Japon şirket ve işletmecisi Evergreen bir özür açıklaması yayımlamıştı.
ABD Başkanı Joe Biden, 27 Mart'ta yaptığı açıklamada konteyner gemisinin kurtarma çalışmalarına katılmayı düşündüklerini, birçok ülkenin sahip olmadığı donanım ve kapasiteye sahip olduklarını belirterek, "Yardımcı olup olamayacağımıza bakacağız" demişti.
Türkiye yardım önerisini yapmıştı
Bir gün önce bir açıklama yapan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu da "Yardım önerimizi yaptık ve onlardan olumlu bir yanıt gelirse yardım götürürüz'' ifadelerini kullanmıştı.
Karaismailoğlu, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğünce işletilen ve hizmete alındığından beri 25 acil müdahale ve kurtarmayı başarıyla gerçekleştiren Nene Hatun acil müdahale gemisinin Türkiye'ye ciddi avantaj sağladığını hatırlatmıştı.
9- Süveyş Kanalı'nın tarihi
Her şeyden önce bilmeyenler için tekrar etmekte fayda var: Süveyş Kanalı insan yapımı bir geçiş yolu.
Doğu Afrika'daki bir gemi, Kızıldeniz'i daha sonra Süveyş Kanalı ve Akdeniz'i geçerek Batı Avrupa'ya ulaşabiliyor.
Bugün Mısır sınırları içerisinde yer alan Süveyş Kanalı'nın açılışı ise Mısır'ın Osmanlı toprağı olduğu 1869'da gerçekleşti. Ancak kanal fikrinin tarihi çok daha eskiye dayanıyor.
Antik Yunan tarihçisi Heredot'a göre o bölgede bilinen ilk kanal açma girişimi milattan önce 1800'lerde Firavun Sesostris'e aitti. Sesostris, Akdeniz'e dökülen Mısır'ın can damarı Nil Nehri'ni bir kanalla önce Acı Göl'e daha sonra Kızıldeniz'e bağlamak için Firavun Kanalı'nı inşa ettirdi.
Zamanla bakımsızlıktan kumla dolan bu kanalı açma girişimleri sonraki yüzyıllarda da devam etti. Ta ki Napolyon'un Mısırı işgaline kadar.
Süveyş'te Napolyon dönemi
Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart'ın Mısır'ı 1789'da işgal etmesinden sonra kanalın açılması yeniden gündeme geldi. Ancak dönemin Fransız mühendislerinin yanlış bir hesaplamayla Kızıldeniz'in Akdeniz'den 10 metre yüksek olduğunu söylemesiyle bu projeden vazgeçildi.
Hatanın fark edilip projenin yeniden başlatılması için yaklaşık 65 yıl geçmesi gerekiyordu. Dönemin Mısır Valisi Said Paşa, Fransızların Süveyş Kanalı'nı açıp 99 yıl boyunca işletmelerini ancak 1854'te kabul etti. Beş yıl sonra da kanalın inşa çalışmaları başladı.
Kanal, 17 Kasım 1869'da büyük törenlerle seyr-ü-sefere açıldığında 164 kilometre uzunluğunda ve sekiz metre derinliğindeydi. Bugün ise 12 ila 16 saatte geçilen kanalın uzunluğu 193 kilometre, derinliği 24 metre ve genişliği 205 metre.
Kanalı inşa eden Suez Canal Company'nin (Süveyş Kanalı Şirketi) çoğunluk hissesi Fransa'daydı. 1875 yılında ise İngiltere, şirketin yüzde 44'ünü satın aldı.
İngiltere'nin 1882'deki işgalinden sonra ise şirketin yönetimi İngilizlere geçti. 1888'de kanalı uluslararası hale getirmek ve tüm gemilerin, savaş ve barış zamanlarında geçişini düzenlemek amacıyla İstanbul Antlaşması imzalandı.
Süveyş Kanal Otoritesi'nin kuruluşu
1914'e kadar Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan Mısır'da 1922'de iktidara gelen Kral Fuad, 1922'de bağımsızlığını ilan etti. İngiliz askerleri ise 1946'ya kadar Süveyş Kanalı bölgesini ellerinde bulundurmak koşuluyla, ülkenin diğer kesimlerini terk etmiş ama tamamıyla çekilmemişti.
Kral Faruk'un 1952'deki darbe sonrası ülkeyi terk etmesinin ardından 1953'te Mısır'da cumhuriyet ilan edildi ve 1956'deki seçimlerde yönetime Cemal Abdel Nasır geçti. Nasır döneminde Süveyş Kanalı da millileştirilerek, tamamı Mısırlı yöneticilerden oluşan Süveyş Kanal Otoritesi kuruldu.
Farklı krizler nedeniyle 1970'lerin ortasında kadar iki kez kapatılan Süveyş Kanalı'nın çift yönlü geçişe açılması için çalışmalar 1980'de başlatıldı.
2010 yılından itibaren kanal uzunluğu 193,3 kilometreye, kanal derinliği 24 metreye, kanalın yüzeydeki genişliği 313 metreye, 11 metre derinlikteki genişlik ise 205 metreye genişletildi.
Mısır'ın eski Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'nin devrilmesinden sonra 2014'te başa geçen Abdülfettah es-Sisi, Süveyş Kanalı'na paralel 35 kilometrelik ek bir kanal yapılmasını, mevcut kanalın da genişletilmesini istedi. Ağustos 2014'te başlayan inşaat tam bir yıl sonra sona erdi.
10- Kanal daha önce kapandı mı?
Evet.
Süveyş Kanalı'nın tamamen Mısır kontrolüne geçmesi, Körfez ülkelerinden aldıkları petrolü bu kanal üzerinden taşıyan İngiltere ve Fransa'nın çıkarlarına tersti. Bu iki ülke ve İsrail'in saldırı nedeniyle kapatılan kanal, 1957'de tekrar açıldı. 24 Nisan 1957'de Mısır, İstanbul Anlaşması'na uyarak kanalı savaş gemilerinin geçişine açık tutacağını bildirdi.
Bu olaydan 10 yıl sonra, 1967'de patlak veren Arap-İsrail savaşının ardından da kanalın doğusunun İsrail tarafından işgal edilmişti. Bu savaş nedeniyle 8 yıl boyunca dünyanın bu önemli deniz yolu kullanılamamıştı.
Süveyş Kanalı'nda yakın dönemde gerçekleşen en uzun sürekli tıkanıklıklardan biri 2004'te yaşanmıştı. 142 bin tondan fazla ham petrol yüklü Tropic Brilliance adlı gemi, karaya oturmuş, kanal üç gün kapalı kalmıştı.
Ekim 2017'de ise Japonya menşeili OOCL Japan'ın yaşadığı teknik sorun nedeniyle gemi trafiği birkaç saatliğine durmuştu.
© The Independentturkish
