Ülke içerisinde denge kurulmadan dış ilişkilerde de denge sağlanamaz. Bu, coğrafya ve toplum yapısının ‘kendilerinden istenen ile kendileri için istedikleri arasında’ uzlaşı sağlamak zorunda bıraktığı ülkelerin kaderidir. Aynı zamanda Irak Başbakanı Mustafa Mustafa el-Kazimi’nin ABD ile müzakerelerinde, İran ile diyaloğunda, Arap çevresine açılmakta ve içerideki çeşitli tutumları gözetmekte karşı karşıya kaldığı önemli zorluklardan biri de budur.
General Charles de Gaulle’ün de söylediği gibi, hiç kimse bir sonuca varmak için müzakerelere gitme, bilakis müzakerelerden amaç bir şey elde etmektir. Irak ile ABD arasındaki stratejik müzakerelerin açılış bölümünde başarı olarak görülen şey, içerisinde birden fazla oyuncunun yer aldığı ve farklı hesapların bulunduğu bir yolun yalnızca başlangıcıdır. ABD her ne kadar tek bir müzakereci olsa bile ülke içinde birden fazla ses var. Güvenlik servislerinin hesapları, Dışişleri Bakanlığı ve Beyaz Saray'ın önceliğinden farklıdır. Nitekim ABD’nin Ortadoğu’dan bütünüyle çekilmesi, John Mearsheimer ve Stephen Walt’ın nitelendirdikleri gibi ‘açık deniz stratejisi’ ile yetinmesi çağrısında bulunan kimselerin karşısında, bölge ile daha fazla meşgul olması ve sermaye yatırımı yapması gerektiğini düşünen kimseler var.
Irak’tan tamamen çekilme
Irak'ta Şii bileşen ABD’nin ülkeden bütünüyle çekilmesini istiyor. Buna karşılık Sünni ve Kürt unsurlar ise ‘İran'la denge kurmak amaçlı stratejik bir anlaşma, DEAŞ ile olan savaşı tamamlanması ve bir hava gücüne sahip olana kadar ülkenin hava sahasının korunması’ gerekçeleriyle ABD’nin ülkede kalmasının gerekliğini savunuyor.
Irak, İran’ın kendi güvenliği açısından çok önemli. Çünkü İran, burada yaşananların yalnızca ülke içinde kalmayacağının farkında. German Marshall Fund'dan Ariane M. Tabatabai, İran’ın bölgesel projesinin başarısını ABD güçlerinin Batı Asya'dan çıkarılmasıyla ilişkilendiriyor. Bununla birlikte Irak’ın sosyal dokusuna sızmış olan İran’ın elinde, Velayet-i Fakih rejimine bağlı ve Devrim Muhafızları’yla irtibatlı olan milisler var.
2008 yılında ABD ile Irak arasında stratejik çerçeve anlaşması imzalandı. Ancak ABD yönetimi tarafından talep edilen yasal garantilerin sağlanması mukabilinde karşı karşıya kalınabilecek İran baskısı hususunda duyulan tereddüt, el-Kaide ile olan mücadeleden başarıyla çıkılmasının ardından bu güçlerin bütünüyle geri çekilmesi kararına yol açtı. ABD ve Irak’taki pek çok kimse, güçlerin ülkeden tamamen ayrılmasının DEAŞ’ın yeniden ortaya çıkmasına zemin hazırlayacak bir hata olduğunu düşünüyor.
Kırmızı çizgi
Yıllar sonra Bağdat, DEAŞ ile olan mücadelesinde ABD’den yardım istedi. Uluslararası koalisyon, bu örgütün coğrafi olarak mağlup edilmesinde önemli bir rol oynadı. Fakat geri çekilmeyi organize etmenin zamanı geldi. Irak, ABD’nin taahhütleri doğrultusunda ‘kalıcı üsler olmaksızın’ güçlerin ülkede kalması için bir anlaşmaya muhtaç. Diğer taraftan söz konusu stratejik müzakere, güvenlik ve askeri alanın yanı sıra finans, yüksek öğrenim, sağlık ve eğitim konularıyla ilgili.
Kazimi’nin kırmızı çizgisi ‘egemenlik ve ulusal çıkarlar’dır. Kazimi, ABD, İran ve Suudi Arabistan ile dengeli ilişkiler kurmak istiyor, fakat bu kolay değil. Başkan Donald Trump yönetimi ve Tahran arasında süregelen savaş halihazırda ‘maksimum baskı’ aşamasında. Washington, İran'ın Irak, Suriye, Lübnan ve Yemen'deki nüfuzunu sona erdirmek istiyor. Tahran ise Amerikan'ın bölgedeki varlığını sona erdirmek istiyor. Aralarındaki sakinlik geçici olmakla birlikte birtakım ihtiyaçlarla ilgilidir. Bununla birlikte ülke içerisindeki anlaşmazlıklar oldukça derin.
Fransızların Suriye’deki krallığını devirmesinin ardından İngiltere tarafından Irak’ta yönetime getirilen Kral Birinci Faysal, 1921 yılında şöyle demişti:
“Bana göre Irak’ta henüz bir Irak halkı yok. Bilakis burada herhangi bir ulusal fikirden arınmış, gelenek ve dini gizemlerle dolmuş topluluklar var.”
Siyasi anlaşmazlıklar bir kenara bırakılırsa ülkedeki vatanseverlik oldukça güçlü görünüyor. Bağdat, Necef, Kerbela ve Nasıriye’de geçen sonbaharda patlak veren halk hareketi, Irak vatanseverliğinin güçlü bir ifadesidir.
Soru şu: Mustafa el-Kazimi, iş ilişkileri dengelemek adına iç ilişkilerde de bir denge kurma çabalarında ‘vatanseverlik kartını’ ne ölçüde kullanabilecek? Mezhepleri aşacak şekilde bir devlet mi kuracak, yoksa buradaki iktidar mezhepçi kotalardan mı ibaret olacak?
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Türkçe için çeviren: Adem İpekyüz
