Çin’de başlayan ve dünyanın genelinde tedirginliğe neden olan koronavirüsün yarasa çorbasından bulaştığı öne sürülmüştü.
Bu iddia henüz kanıtlanmamakla birlikte akıllara insanlara hayvanlar aracılığıyla geçebilen hastalıkların neler olduğu sorusunu getirdi.
Soruyu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Hüseyin Yılmaz ile aynı fakültenin Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Seyyal Ak ile konuştuk.
Vahşi hayvanlardan insanlara, viral, bakteriyel ve paraziter hastalıklar bulaşabildiğini belirten Yılmaz ve Ak, bunları hayvan türlerine göre sıralayarak şöyle anlattı:
Kuşlar
Viral hastalıklar: kuş gribi virüsü, batı nil ateşi virüsü, usutu virüsü: kuş gribi direkt temas ile bulaşır. Batı nil ateşi virüsü ve usutu virüsü kuşların kanını emen sivrisineklerin insanları ısırması ile bu virüsler insanlara bulaşır. Ayrıca elinde yara ve kesik olan insanlara direkt kuşlarla temas yoluyla da bulaşabilir. Kuşlar bu hastalıklar için rezervuardır.
Ayrıca Kırım Kongo Kanamalı ateşi virüsü ve Kene Ensefalit virüsü taşıyan keneler kuşlara yapışırsa bu keneler bir yerden bir yere kuşlarla taşınır ve bu keneler insanları ısırırsa bu virüsler kenelerle bulaşabilir. Kuşlar bu iki virüs için rezervuar değildir ancak kenelerin bir yerden bir yere taşınmasında aracı durumundadırlar.
Bakteriyel hastalıklar: Chlamydia ve Salmonella bulaştırabilirler. Bunlar dışkıyla ve yakın temasla insanlara bulaşır.
Fare, sıçan
Viral hastalıklar: Bunlardan bulaşan en önemli hastalıklar Lassa ateşi ve Hantavirüs infeksiyonlarıdır. Kuduz da bulaşabilir. Bakteriyel olarak Leptospira bulaşır.
Tavşan, fare ve sıçanlardan bakteriyel olarak bulaşan en önemli hastalık Françisella’dır. Bu hastalığa avcı hastalığı da denir.
Geyik, ceylan, dağ keçisi:
Tüberküloz ve Bruselloz.
Domuz
Trişinella (parazit) ve Bruselloz
Tilki, çakal, kurt, vahşi kediler
Viral hastalıklardan kuduz en önemlisidir. Keza insanların akciğerlerinde kist yapan parazit Echinococcus da bulaşabilir.
Milyonlarca insanı etkileyen İspanyol Gribi, kuşlardan bulaşmıştı
“Tarihte hayvanlardan bulaşarak büyük ölümlere neden olan salgınlar olmuş mudur?” sorusuna Yılmaz'ın cevabı şöyle oldu:
1918 yılında İspanyol gribi olarak tarihe geçmiş kuş gribi salgını yaşanmıştır. Çok sayıda insan etkilenmiş ve ölümler olmuştur. Ancak o tarihlerde antibiyotikler henüz keşfedilmemiş olduğu için vakaların bazıları zatüreden ölmüştür..
Avlanırken hastalık kapmamak için nelere dikkat etmeli?
“Avlanarak yenilen veya başka amaçlarla kullanılan hayvanlarda nelere dikkat etmek gerekir?” sorusuna ise Yılmaz şöyle cevaplandırdı:
Yakın temastan kaçınmak gerekir. Özelllikle av hayvanına elle temas ettikten sonra eller ağıza ve buruna götürülürse büyük bir risk teşkil eder. Ayrıca ellerde yara, kesik veya çizik varsa avlanılan hayvanın kanıyla temas etmemek gerekir. Temastan sonra ellerin yıkanması önemlidir. Ayrıca av hayvanıyla solunum ve ağız yoluyla yakın olmamak gerekir. İyi pişirilmesi gerekir.”
Evcil hayvanlardan hangi hastalıklar bulaşabilir?
Tabii vahşi hayvanlar kadar evlerde ve sokaklarda beslenen ve insanların en büyük dostu olan evcil hayvanlardan da hastalık kapma ihtimali bulunuyor.
Yılmaz ve Ak, “Evlerde beslenen hayvanlardan da hastalık kapma ihtimali var mıdır?” sorusuna “Olabilir” cevabını verdikten sonra olası hastalık risklerini şöyle anlattılar:
Köpek ve kedi
Echinococcus yani kist hidatik dediğimiz ve insanların iç organlarında (akciğer, karaciğer gibi) kistlere neden olan parazit. Korunmak için kediler ve köpeklere bu parazite karşı ilaç verilir.
Köpek ve kedilerin ısırma ve tırmalamalarıyla kuduz virüsü
bulaşabilir. Korunmak için kedi ve köpekler aşılanır. Kuşlardan Chlamydia bulaşabilir.
"Hayvanları öldürmemek lazım"
Yılmaz ve Ak, uyarılarını yaptıktan sonra şu sonuç olarak şu hatırlatmalarda bulundu:
Öncelikle hayvanları öldürmemek lazım. Türe göre değişmek kaydıyla, aslında av hayvanlarından çok sayıda infeksiyöz etken bulaşabilir. Korunmak amacıyla, yakın temastan kaçınmalı ve eller yıkanmalıdır. Ölen hayvanın kanıyla temas etmemek gerekir. Eldiven kullanılması önerilir. İyi pişirilerek tüketilmelidir. Ölen hayvanların üzerinde kene varsa bu hayvanlara temkinli yaklaşılmalı ve insanların bu keneler tarafından ısırılmaması gerekir.
Tek bir koranavirüs yok, SARS ve MERS'te bir koranavirüs türü
Yılmaz, koronavirüsle ilgili son gelişmeler hakkında da bilgi verdi.
İlk olarak Aralık 2019’un sonlarında Çin’de Vuhan şehrinde hayvan ve insanlarda görülen diğer koronavirüslerden farklı yeni bir koronavirüsün saptandığını belirten Yılmaz, bu yeni virüsün ortaya çıkış nedeni ve kökeninin araştırılmaya devam ettiğini söyledi.
Koronavirüsün çok sayıda hayvan türünde (kuş, kedi, köpek, sığır, koyun, keçi, at, gelincik, fare, deniz hayvanları gibi) ve insanlarda infeksiyona neden olduğunu kaydeden Yılmaz, “Hayvanlardan insanlara bulaşabilen Koronavirüsler arasında SARS (Chivet kedisi ve gelincikler ) ve MERS (Deve ve diğer bazı hayvanlar) coronavirüsler bulunmaktadır.”
“Yarasadan buluşıp bulaşmadığı da kesinlik kazanmadı”
İlk olarak Çin’de saptanan ve salgın-pandemi (ülkeler arası yayılan) potansiyeli olan “Yeni Koronavirüs’ün hayvanlardan bulaştığına dair henüz bir delil bulunmadığına da dikkat çeken Yılmaz, sözlerini şöyle sürdürdü:
Bunun yanında Çin’de görülen ve hastalığa ilk yakalanan insanların “deniz ürünleri marketleri ve canlı hayvan pazarlarında” bulunduğu dikkate alınmış ve virüsun hayvanlardan bulaştığı düşünülmüştür. Fakat daha sonra virüsün insandan insana bulaşabildiği farkedilmiş ve virüsün kökeninin yarasalar olduğu bulunmuştur. Ancak yarasalardan bulaşıp bulaşmadığı henüz kesinlik kazanmamıştır.
Koronavirüs’e dair son tespitler
Koronavirüs’e dair bilim dünyasında farklı görüşlerin sürdüğünü kaydeden Yılmaz bu konudaki tespit ve tartışmaları da şöyle anlattı:
Birincisi hayvanlardaki virüsün genetik değişime uğrayarak insanlara adapte olduğu. İkincisi ise insanlardaki mevcut koronavirüsün genetik değişime uğrayarak virülens yani hastalık yapma gücünü artırdığıdır. Bu konuda detaylı, özellikle virüsün soy ağacı (filogenetik) üzerine araştırmalar devam etmektedir. Hayvanlardan bulaşma varsa ortaya çıkarılacaktır.
Daha çok yaşlılar ve başka hastalığı olanlarda riskli
Son verilere göre yeni koronavirüsün toplam 27 ülkeye yayıldığını ve toplam 18000 kişide tespit edildiğini ve şu ana kadar 365 civarında ölüm olduğunu kaydeden Yılmaz, sözlerini şöyle tamamladı:
Bu hastalarla ilgili yapılan çalışmalarda yeni koronavirüsün daha çok yaşlı insanlar ve başka hastalığı da bulunan insanlarda risk oluşturduğu görülmüştür. Sonuç olarak, yeni koronavirüsün hayvanlardan bulaşıp bulaşmadığı henüz bilinmemektedir. Halkımız ve sağlık ile ilgili yetkililerin yeni koronavirüsü hayvanlarda bulunan diğer koronavirüslerle karıştırmaması gerektiğini vurgulamak isterim.
© The Independentturkish
