Virane Ankara şehri bugün yeniden saltanatın yeri oldu.
Kemal Paşa Reis-i Cumhur oluyor ülkeye.
Bölgeyi iyi bilen Fevzi Paşa İskenderun’da oturmuş Antakya’ya (Hatay) bakıyor.
Aman aman aman.
Birçok millet Reis-i Cumhur Kemal Paşa’nın değerini biliyor ve onu saygı ile anıyor.
İsmet Paşa, saltanat tahtına oturuyor.
Bugün yeniden İskenderun ve Antakya’ya bakıyorum, ne güzel şehirlerimiz.
Ya Rabbi! İsmet Paşa ve Fevzi Paşa’ya zafer nasip et.
Aman aman aman
Bu sözlerin sahibi Kürt bir ses sanatçısı. Bu kişi önce dönemin Kürt lider ve isyancılarına destek vermek amacıyla şarkılar seslendirdi.
Ardından ülkesini terk edip uzun süre yurt dışında yaşadı.
Pek çok Kürt sanatçı tarafından saygın bir dengbej olarak kabul edilen ve dillere pelensenk olmuş birçok şarkıya imza atan bu kişinin çok ilginç bir hayat öyküsü mevcut.
Bu kişi Seid Axayê Cizîrî’den başkası değil. İşte kimi kaynaklara göre Seid Axayê Cizîrî ve yukarıdaki parçanın öyküsü…
Gerçek ismi Seid Mihemmed Salih… 1905’te Şırnak’ın Cizre ilçesinde dünyaya geldi.
Saygısından babasının bulunduğu divanda stran (Kürtçe'de türkülere verilen isim) söylemezdi
Henüz küçük bir çocuk iken müzikle tanıştı. Zira babası bir ses sanatçısıydı.
Kürt kültür ve sanatında dengebej olarak bilinen ses sanatçılığını babasından öğrendi.
Babası gibi sesi güzeldi. Ancak babasının bulunduğu divanlarda saygısından dolayı şarkı okumadı.
Gerçek ismiyle değil, Seid Hemo ve Seid Axayê Cizîrî yani Cizreli Sait Ağa olarak tanındı ve bilindi.
Mihemed Arif Cizîrî (Cizreli Muhammed Arif), ve Hesen Cizîrî (Cizreli Hasan) gibi dengebejlerle aynı dönemde yaşandı.
Anlatılanlara göre Seid Axa çok güçlü bir gırtlağa sahipti. Çok güzel stranlar okuduğu için kısa sürede divanların vazgeçilmezleri arasında yer aldı.
18 yaşında idam kararı çıktı
Dillendirdiği stranlarda Kürt liderlerine ve isyancılarına destek verdiği gerekçesiyle 18 yaşında iken 1923 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) onaylanan 150 kişilik idam listesinde ismi yer aldı.
İdam edileceklerin listesinde adının olduğu öğrenen Seid Axa, Irak Kürdistan Bölgesi’nin (IKB) Zaho kentine kaçtı.
Zaho’da yolu Meryem Xan (Meryem Hanım) ve Elmas Xan(Elmas Hanım) ile kesişen Seid Axa, Irak’ın Bağdat Radyosu’nun Kürtçe bölümünde programlara başladı.
Günümüze ulaşan ses kayıtların büyük bölümünü Bağdat Radyosu tarafından kaydedilen Seid Axa, kısa süre içerisinde tanınan bir dengbej oldu.
“Kürt dengbejleri arasında dinlediğim en güzel sese sahip kişiydi”
Irak’ta bir süre kalan Seid Axa, Suriye’nin Derika Hemko bölgesine gitti. Burada yaşadığı maddi sıkıntılar nedeniyle bir dönem Fransız ordusunda görev aldı.
O dönem onun gibi Fransız ordusunda olan Karapetê Xaço ile tanışan Seid Axa, çok geçmeden Bedirhan Paşazadelerden Celadet Ali Bedirhan ile de tanıştı.
Kendisi gibi bir dengbej olan Xaço, bir röportajında Seid Axa için, “Kürt dengbejleri arasında dinlediğim en güzel sese sahip kişiydi” ifadesini kullandı.
Kürtlerin en ünlü dengbejlerinden Xaço’nun sanatına hayranlığını belirtiği Seid Axa’nın yolu daha sonra Kürt siyasi hareketleriyle kesişti.
Türkiye’deki faaliyetlerinden ötürü sürgüne gönderilen Bedirhan, 5 Ekim 1927'de Lübnan'da kurulan Kürt örgütü Hoybun (Xoybûn- Ağrı isyanı) üzerine propaganda içerikli stranlar söyleyip kasetler doldurmasını istedi.
Afedildi ama saygınlığını yitirdi
Sosyal medyada "Serhad Eyalet Lordu" isimli kullanıcı ve tarihçilerin verdiği bilgiye göre, Seid Axa da Hoybun örgütünü öven methiye dolu birkaç parçaya imza attı. Bölgede Birleşik Krallık tarafından hapse atılan Seid Axa, tekrar Bağdat Radyosu’na geri döndü.
Irak’ta iken kimine göre dönemin ses sanatçılarından Celal Güzelses kimine göreyse bir bölge kanaat önderinin ısrarı ile Atatürk ve Cumhuriyet’i övecek bir stran yapması karşılığında af edilmesi ve Atatürk ile görüştürüleceği söylendi.
Bunun üzerine Seid Axa, Atatürk’ü öven bir strana imza atar. Bu stranı (şarkıyı) okuyan Seid Axa, affedilince memleketi Cizre’ye döndü fakat halk nezdinde saygınlığını yitirdi.
Bir süre sonra Ankara’ya gelmesi için kendisine mektup gelen Seid Axa, o dönem Ankara’ya gidenlerin geri dönmediği endişesiyle tekrar Suriye’ye geçti.
Severek evlendiği eşini genç yaşta kaybeden Seid Axa, Edlayê stranını karısına ithafen yazdı.
Çocukları açlık ve hastalıktan öldü
Çok sevdiği eşinin ölümünün ardından ikinci bir evlilik daha yaptı. O evliliğinden yedi tane çocuğu oldu.
O yıllar hem mevsimler kurak geçti hem de Seid Axa arkadaşlarıyla beraber Birleşik Krallık tarafından cezaevine atıldı.
Seid Axa’nın çocuklarının birçoğu açlık ve hastalıktan öldü.
1950’li yıllarda tekrar Bağdat’a dönen Seid Axa, birkaç yıl sonra gırtlak kanserine yakalandı.
Kimi iddialara göre Seid Axa, güzel sesini kıskanan diğer sanatçılar tarafından zehirlendi.
Hastalığından sonra Cizre’ye dönen Seid Axa, bir süre Mardin’de hastaneye yattı ve ameliyat oldu.
Tedaviye olumlu cevap veremeyen Seid Axa, 1957 yılında 52 yaşında Cizre’de hayatını kaybetti.
Vasiyeti üzerine Seid Axa’nın cenazesi Cizre’de toprağa verildi.
Cizre Belediyesi, sanatçının mezarını yaptı.
Trajik bir hayat yaşayan Seid'in geride bıraktığı ve bir çok Kürt sanatçısı tarafından okunan şarkılarından bazıları şöyle:
“Nadir Beg, Ew Milkê Kurda, Leylo Leylo, Mihemed Axa Zaxoyî, Ehmedê Mala Musa, Ew Bexdaya Paytex, Lê Lê Dêrano, Yar Gewrê, Derwêşê Evdî ve Mustafa Kemal Paşa.”
© The Independentturkish
