Listeria monocytogenes, dünya çapında kontamine gıdalardan kaynaklanan büyük salgınların önemli bir nedenidir.

Listeria monocytogenes bakterisinden dünyada yılda yaklaşık 4 bin 600 ila 6 bin 900 kişi öldüğü tahmin ediliyor.

Bu, tahmini 23 bin 150 vakanın yüzde 20-30 ölüm oranıyla hesaplanıyor.

ABD'de her yıl yaklaşık bin 600 vaka görülüyor ve 260 kişi hayatını kaybediyor.

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi'nin (ECDC) 2020 yılı için son ortak raporuna göre, Avrupa Birliği üye ülkelerinde insanlarda toplam bin 876 doğrulanmış invaziv listeriosis vakası kaydedilmiş olup, 100 bin kişi başına 0,42 vaka bildirim oranı ve yüzde 97,1 hastane yatışı bulunuyor.

2022 yılında, 30 ülke AB/AEA'da 2 bin 770 doğrulanmış listeriosis vakası bildirildi.

• Yaşa göre standardize edilmiş AB/AEA bildirim oranı 100 bin nüfus başına 0,52 vaka.
• En yüksek oran 64 yaş üstü kişilerde tespit edilmiş (100 bin nüfus başına 2,1 vaka).
• AB/AEA'da her yıl bildirilen doğrulanmış listeriosis vakalarının sayısı artmaktadır.

Dünyadaki ülke ve bölgelere bağlı olarak yılda 1 milyon kişi başına 0,1 ila 10 vakanın görüldüğü nispeten nadir bir vakadır.

Listeriosis vakalarının sayısı az olmasına rağmen, bu enfeksiyona bağlı ölüm oranının yüksek olması onu önemli bir halk sağlığı sorunu haline getiriyor.

En son ve en ölümcül salgın, 216 kişinin hayatını kaybettiği Güney Afrika'da meydana geldi. 

Türkiye için net veri bulunmuyor.

Listeria enfeksiyonu nadir görülür ancak ölümcül bakteri türüdür. 

Listeria monocytogenes, yaklaşık 0,5 μm çapında ve 0,5-2,0 μm uzunluğunda, katalaz pozitif, oksidaz negatif, listeriosis enfeksiyonuna neden olan fakültatif, hücre içi, gram pozitif bir kısa çubuktur.

Listeria monocytogenes, toprakta, suda çürüyen bitkilerde ve bazı hayvanlarda doğal olarak bulunabilen, Gram pozitif bir bakteridir. Bakteri ayrıca insanların sindirim sisteminde de bulunabilir.

Listeria monocytogenes, hücre içi, Gram pozitif, spor oluşturmayan, kapsüllenmemiş, fakültatif anaerobik, çubuk şeklinde ve psikrotrofik gıda kaynaklı patojen olup, listeriosis enfeksiyonuna neden olur, bu nedenle genellikle yüksek ölüm oranlarıyla ilişkilendirilen listeriosis salgınlarından sonra büyük ilgi görüyor.

Şenpiliç'in 204125 parti numaralı tüketime hazır Annemin Köftesi Piliç Kasap Köfte ürününden alınan numunelerde L. monocytogenes adlı ölümcül bir bakteri tespit edilmiş ve ürünlerin market ve kasaplardan toplatılacağı bildirildi.

Tüketime hazır Annemin Köftesi markalı ürünleri toplatma kararı alındıktan sonra bir mağazanın bu ürünleri indirime sokması ciddi şekilde incelenmeli, ayrıca bu ürünleri satın alıp yiyenlerin sağlığı ciddi risk altında olabilir. 

Ölümcül bakteri içeren Tüketime hazır Annemin Köftesinin toplatma kararı verildiği halde satılmaya devam etmesi cinayettir, cinayete teşebbüstür. 

Tüketime hazır bu ürünlerin üretildiği tarihte veya tarih aralığında yazılmalıydı ve toplatma o tarihi aralığına göre yapılmalıydı (satılanlar dahil).
 

Resim 1. Ölümcül Listeria Monocytogenes bakterisi tespit edildi 

Sağlık riski nedeniyle belirtilen tarihte üretilen ürünlerin tüketmemesi önerilir. Ama tarih verilmemişti. 

Firmaya 210 bin TL gibi çok düşük ceza verilmişti. İngiltere'de bakterili bir tavuk dönerciye en az 500 bin TL idari para cezası uygulandı. 

Listeria monocytogenes, listeriosis enfeksiyonuna neden olan bir patojenik bakteri türüdür.

Oksijenin varlığında veya yokluğunda hayatta kalabilen bir fakültatif anaerobik bakteridir.

Konakçı hücrelerin içinde büyüyebilen ve üreyebilen bakteri, en virülan gıda kaynaklı patojenlerden biridir.

Listeria monocytogenes bakterisi, buzdolabında +4°C sıcaklıkta dahi çoğalmaya ve üremeye devam eder, gıda ürünü dondurulsa hatta kurutulsa dahi yıllarca varlığını sürdürebilir ve ölüme sebep olabilen tehlikeli bir ölümcül patojendir.

Listeria monocytogenes bakterisi, asidik ortamlara (pH ~4,5) ve yüksek tuza (yüzde 10'a kadar NaCl) dayanıklıdır.

Listeria'lar genel olarak 4.3-9.6 gibi oldukça geniş bir pH spektrumunda gelişirler. 4 °C nin altında üreme hızı çok yavaştır. 

Çevresel dayanıklılık: Gıda işleme ekipmanı gibi yüzeylerde kalıcılığa izin veren biyofilmler oluşturur. Bir dereceye kadar donmaya ve kurumaya dayanır. 

Doğal ortamlarda yaz aylarında en yüksektir.

Listeria monocytogenes, -0,4 ila 45 °C'lik geniş bir sıcaklık aralığında büyüyebilir ve yaşayabilir.

Optimum büyüme sıcaklığı 30-37°C'dir. Bu da bakterinin bulunduğu ortamda hem düşük hem de yüksek sıcaklıklara dayanabildiğini gösterir.

Yüksek riskli bireylerde gıda kaynaklı listeria enfeksiyonlarının yüzde 20'si ila yüzde 30'u ölümcül olabilir.

Belirtiler genellikle Listeria ile kirlenmiş yiyecekleri yedikten 2 hafta sonra başlar ancak aynı gün veya 10 hafta sonrasına kadar da başlayabilir.

Gram pozitif patojen Listeria monocytogenesinin en yaygın klinik bulgu ishaldir.

Ateş, mide bulantısı, kusma ve ishalin hafif bir sunumu, gastrointestinal bir hastalığa benzeyebilir.

Listeria monocytogenes bakteri, insanlarda listeryoz adı verilen enfeksiyona yol açabilir.

Listeryoz; özellikle bağışıklık sistemi zayıf bireylerde, yaşlılarda, hamile kadınlarda ve yeni doğanlarda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Listeria enfeksiyonu, bağışıklık sistemi zayıf olanları, hamileleri ve 65 yaş üstü kişileri etkileyen ciddi sağlık problemlerine neden olan gıda kaynaklı bir hastalık türüdür.

Hamile kadınlar, doğmamış veya yeni doğmuş bebekleri ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler:

• Hamilelik sırasında meydana gelen değişiklikler kişinin bağışıklık sistemini değiştirir ve hamile kadınları Listeria monocytogenes'e karşı daha duyarlı hale getirir.
   
• Listeriosis hamile kadınlarda hafif bir hastalık olarak ortaya çıkabilse de enfeksiyon, kendiliğinden düşüklere, ölü doğumlara ve erken doğumlar gibi hamilelikte ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
   
• Hamile bir kadın Listeria monocytogenes ile enfekte olursa, bakteri plasentaya geçebilir ve bağışıklık sistemi tam olarak gelişmemiş ve enfeksiyonla savaşamayacak durumda olan doğmamış bebeği enfekte edebilir.
   
• Listeriosis enfeksiyonuyla doğan bebeklerde acil tıbbi müdahale gerektiren ciddi sağlık komplikasyonları gelişebilir. Enfeksiyon, ömür boyu sürecek sağlık sorunlarına yol açabilir veya ölümle sonuçlanabilir.
   
• Listeriosis belirtileri olduğundan şüphelenen hamile kadınlar (aşağıdaki bölüme bakınız) derhal tıbbi yardım almalı ve yediklerini sağlık uzmanına söylemelidir.

65 yaş üstü yetişkinler, kanser hastaları, diyabetliler, organ nakli hastaları ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler:

• İnsanlar yaşlandıkça, bağışıklık sistemleri enfeksiyonlara neden olabilecek zararlı mikropları tanıma ve ortadan kaldırma konusunda daha az etkili hale gelir. Bu gecikme, L. monocytogenes gibi zararlı mikroplara kurbanları içinde büyüme ve yayılma fırsatı verir.
   
• Organ nakli yapılan hastaların ve HIV/AIDS, kanser, diyabet ve otoimmün hastalıklar gibi bazı hastalıklara sahip kişilerin bağışıklık sistemleri, hastalık süreci ve/veya bazı tedavilerin yan etkileri nedeniyle sıklıkla zayıflar ve listeriosis gibi bazı enfeksiyonlarla savaşma yeteneği azalır.
   
• 65 yaş üstü veya bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler, ölüm dahil olmak üzere listeriyozdan kaynaklanan ciddi sağlık komplikasyonları açısından daha büyük risk altındadır. Bu kategorilerdeki listeriyoz semptomları geliştiren kişiler (aşağıdaki bölüme bakın) derhal tıbbi yardım almalı ve sağlık hizmeti sağlayıcılarına ne yediklerini söylemelidir.

Listeria monocytogenes bakterisi pişirme ile yok edilebilir.

Gıda Güvenliği için gıdalar güvenli sıcaklıklarda pişirilmeli (örneğin etler 74°C ve üzerinde), pastörize edilmemiş ürünlerden kaçının ve çiğ ürünleri iyice yıkanmalı.

Bu, CDC gibi gıda güvenliği otoriteleri tarafından da desteklenir.

Çapraz bulaşmanın önlenmesi kritik öneme sahiptir.

Çiğ etle temas eden bıçak/tahta pişmişe dokunulmamalı. 

"Şenpiliç Annemin Köftesi Piliç Kasap Köfte" ürünü Listeria nedeniyle geri çağrıldığı/toplandığı için, pişirilse bile tüketilmemesi önerilir.

Geri çağırma, çapraz bulaşma gibi riskler nedeniyle ürünü atmanız gerekir.

Sağlığınız için en güvenli yol, bu ürünü imha etmektir.

2073/2005 sayılı Yönetmelik uyarınca, AB pazarına ihraç edilecek hazır gıdalar (bebek ve özel tıbbi amaçlı gıdalar hariç) 100 cfu/g'ın üzerinde Listeria monocytogenes içermemelidir.

Özellikle etkilenmesi muhtemel gıdalar arasında etler, salatalar, Brüksel lahanası, yumuşak peynir, pişmiş etler, tütsülenmiş balık, pastörize edilmemiş süt ürünleri gibi hazır tüketim ürünleri ve tatlılar yer almaktadır. Sebzelerde, meyvelerde (örneğin kavun) ve işlenmiş gıdalarda da bulunur. 

Son yıllarda Avrupa Birliği'ndeki tüketiciler arasında listeriozis nedeniyle artan sayıda ölüm vakası yaşanıyor.

1 Temmuz 2026 tarihinden itibaren AB, tüketime hazır gıdalarda Listeria monocytogenes için daha sıkı gıda güvenliği gereklilikleri uygulayacaktır.

Bu gereklilikler sadece üretim aşamasında değil, üretimden tüketiciye dağıtım ve satışa kadar gıda ürünlerinin raf ömrü boyunca geçerli olacaktır.

Bir işletmeci, bir gıdadaki L. monocytogenes konsantrasyonunun hiçbir zaman 100 cfu/g'dan yüksek olmayacağını gösteremiyorsa, tüm raf ömrü boyunca bu patojenin gıdanın 25 g'lık bir kısmında tamamen bulunmadığını gösterebilmelidir.

Bu 100 cfu/g sınırı, bu patojenin herhangi bir konsantrasyonuna maruz kalmaması gereken bebekler ve bağışıklık sistemi zayıflamış tüketicilere yönelik gıdalar için geçerli değildir.

100 cfu/g sınırının üzerinde Listeria monocytogenes konsantrasyonu içeren hazır gıdaların tüketilmesinin sağlığa potansiyel olarak zararlı olduğu bilimsel olarak kabul edilmiştir.

AB'de insanlarda görülen listeriyoz vakalarının sayısı 2022 yılında 2021 yılına göre yüzde 15,9 oranında artmıştır.

AB'de gıda kaynaklı L. monocytogenes salgınlarından kaynaklanan yıllık ölümler, son 10 yılda bildirilen en yüksek rakamlar arasında olmuştur. 

İhraç edilecek tüketime hazır gıdaların raf ömrü boyunca sıfırın üzerinde Listeria monocytogenes seviyelerinin bulunması durumunda, gıda üreticisi gıdanın raf ömrü boyunca 100 cfu/g sınırının altında kalacağını gösteremediği sürece gıdaların uyumlu olmayacağı anlamına gelir.

Listeria monocytogenes bakterisi üremesi muhtemel gıdalar kesinlikle soğuk zincir sistemi ile üretilmeli, taşınmalı, depolanmalı, pazarlanmalı ve tüketiciye sunulmalı. 

Gıda işletmesi açacakların/açanların ve çalışacakların/çalışanların 1. basamak gıda hijyeni eğitimi almaları ve bunun bir lisansa bağlanması gerekir.

Önüne gelen herkesin dönerci, lokantacı, çaycı, tostçu, pastaneci olamamalı.

^Kaynaklar:

^{1.  https://agrinfo.eu/book-of-reports/listeria-monocytogenes-in-ready-to-eat-food/
2.  https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/LIST_AER_2022_Report.pdf
3.  https://www.mdpi.com/2304-8158/14/7/1266
4.  https://www.ecdc.europa.eu/en/listeriosis/threats-and-outbreaks
5.  https://www.labmedya.com/tavuk-urunlerinde-listeria-monocytogenes-enfeksiyonu-riski
6.  https://www.frontiersin.org/journals/microbiology/articles/10.3389/fmicb.2022.866462/full
7.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534838/
8.  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=OJ:L_202402895}

*Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.