Başlangıçta Yunanca'da ‘toprak’ anlamına gelen Gaia vardı. Bunun üzerine bir mücadele yaşandı ve sonucunda Sıfır Toplamlı Oyun (Zero Sum Game) ortaya çıktı. Genel olarak bir takımın kazandığını diğer takımın kaybetmesi kaçınılmazdır. Sıfır Toplamlı Oyun ile birlikte Topyekûn Savaş (Total War) kavramı ve hayati menzili kontrol etmek için düşmanı yok etme ve varlığını ortadan kaldırma ilkesi ortaya çıktı. Siyasi coğrafyanın babası olarak kabul edilen Alman coğrafyacı Friedrich Ratzel, devletin yaşam alanı (Lebensraum) hakkında teoriler ortaya koydu. Onun için millet, yaşayan bir organizma gibidir, büyür. Büyüdüğünde, coğrafi olarak onu çevreleyen insan gruplarının ve ulusların pahasına olsa bile, yaşam gereksinimlerini güvence altına almak için çevresi içinde genişlemesi gerekli hale gelir.
“Her şeyi sudan yarattık...” (Enbiya-30) Su, insan yapısının temelidir. O bahar ve kökendir. Yaşam için gerekli her şey onda bulunur. Rumen tarihçi Mircea Eliade'ye göre suyun mucizevi güçleri var. Su, Alemlerin Rabbi ile iletişim kurmak için arınma yoludur. Su, diğerlerinin yanı sıra, insan yaşamının bağlı olduğu bir ortamdır. Kara, hava, uzay ve son olarak siber ortamlarda çatışmalar ve savaşlar yaşanıyor. Kara savaşı, deniz savaşı, hava savaşı, uzay savaşı ve siber savaş var.
Jeopolitik düşüncede toprak ve su
‘Dünyanın ağırlık merkezi (Heartland) olan Avrasya’yı kim kontrol ederse, dünyayı da o kontrol eder.’ İngiliz düşünür Halford Mackinder bu şekilde teorileştirmiştir. Amerikalı düşünür Nicholas Spykman ise Rimland'ın dünyayı kontrol etmenin temeli ve giriş noktası olduğu görüşündedir. Böylece kara-deniz ikilisi oluşmuştur. Ancak Çin, 2013 yılında Kuşak ve Yol Girişimi'ni başlattıktan sonra Mackander'in düşüncesini Spykman'ınkiyle birleştirdi. Başka bir deyişle kara yolunu yani İpek Yolu'nu deniz yolu ile birleştirdi.
Şu anda Çin ile Rusya arasındaki kara yolu (Kuşak ve Yol) üzerinde gayri resmi bir ittifak kuruluyor, ancak deniz yolu dünyadaki yeni ve birincil çatışma alanıdır. Çin-Rusya ittifakı başarılı olursa eski dünya düzeninin hatlarını değiştirecek, temellerini ve yapısını henüz kimsenin bilmediği bir sistem yaratacak.
Sparta ve Atina arasındaki Peloponez Savaşı'ndan bu yana, çatışma çoğunlukla kara ve deniz güçleri arasında yaşandı. Emperyalist deniz güçleri, kara güçleri pahasına etki alanlarını genişletmeye çalışırlar. ABD ve Batı, Sovyetler Birliği'nin denize erişimi de içeren kıtasal imparatorluğunu kontrol altına almaya çalışmadı mı? Bu da bizi deniz yollarının (Choke Points) önemine getiriyor. Bu yollar dünya ülkeleri arasındaki iletişimin bel kemiğidir. Nakliye için en ucuz ticaret yolu bunlardır. Onu kim kontrol ederse dünyadaki jeopolitik öneme sahip bağlantı noktalarını da kontrol eder. Örneğin, günde 100 milyon varil olduğu tahmin edilen dünya petrol tüketiminin dörtte biri Hürmüz Boğazı'ndan geçmektedir. Benzer şekilde, bir ülke önemli bir deniz yolunu kontrol ettiğinde, bu kontrolün değeri ülkenin güç unsurlarına eklenebilir. Karadeniz'i Marmara Denizi'ne, oradan Ege Denizi'ne ve Akdeniz'e bağlayan boğazlara sahip olan Türkiye'nin durumu da böyledir.
Jeopolitiğe karşı doğanın öfkesi
Bugün Babu’l Mendeb Boğazı'nda yaşananlar, ister bölge düzeyinde ister daha geniş bir çatışma düzeyinde olsun, jeopolitik çatışmanın daha büyük bir resmini yansıtıyor. Aksi takdirde, dünyanın en önemli askeri güçlerinin Cibuti'deki varlığının anlamı nedir? Babu’l Mendeb Boğazı'nda deniz seyrüseferinin özgürlüğünü ve güvenliğini sağlamak için küresel deniz kuvvetlerinin oluşturulmasının anlamı nedir? Yakın zamanda Umman Denizi'nde İran, Rusya ve Çin arasında gerçekleşen deniz tatbikatlarının anlamı nedir?
Bu jeopolitik bir konu. Ancak başka bir yerde doğanın öfkesi ABD'nin yakın çevresindeki en önemli deniz yolu olan Panama Kanalı’nı etkiliyor. Bu kanal Doğu ve Batı Amerika'yı deniz yoluyla minimum 6 bin 900 kilometrelik bir mesafeyle birbirine bağlamaktadır. Bunun tersi, 19 bin kilometreye varan bir mesafeyle Ateş Toprakları’nın (Terra Del Fuego) etrafından dolaşmaktır. Panama Kanalı, Batı ve Doğu Amerika'dan hem Avrupa’ya hem de Uzak Doğu'ya giden yol güzergahı üzerindedir.
Kuraklık yakın zamanda Panama'yı vurdu ve bu da oradaki gemi trafiğini engelleyecek. Zira kanaldaki su seviyeleri aynı hizada değil. Bunu telafi etmek için, bir gemiyi bir seviyeden diğerine yükselterek bir sonraki bentten geçmesini sağlayan su bentleri inşa edilmiş. Ancak bu işlem çok büyük bir rezervuardan alınan çok fazla su gerektiriyor. Kuraklık nedeniyle bu rezervuardaki su seviyesi doğanın öfkesine uğrayarak azaldı. Örneğin, her gemi kanaldan geçtiğinde yaklaşık 50 milyon galon su denize dökülüyor. Bu miktar nereden tazmin edilecek?
Sonuç olarak, jeopolitik çatışmalar ve doğanın öfkesi arasında dünya, istikrarın istisna olduğu bir istikrarsızlık durumuna geri dönüyor.
*Bu analiz, Şarku'l Avsat için bir askeri analist tarafından yapıldı.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
