Yılda yaklaşık 3 milyar kullanım dışı lastik atılıyor.
En büyük katkıda bulunanlar, sırasıyla, yaklaşık 300 ve 260 milyon üretim yapan ABD ve Avrupa Birliği'nden geliyor.
Avrupa'da yılda 3 milyon tondan fazla ELT (ömrünü tamamlamış lastik) oluşuyor.
Yollarda lastik aşınması ve yıpranmasının küresel mikro ve nano partiküllerin toplam salınımının yaklaşık 6 milyar kilogram/yıl olduğu tahmin ediliyor.
Türkiye'de her yıl yaklaşık olarak 300 bin ton civarında ELT oluştuğu hesaplanıyor.
Suni çim
Türkiye'de toplanan ömrünü tamamlamış lastiklerin 480 bin tonunun parçalanarak granül haline getirildiği ve suni çim, futbol sahalarında ya da çocuk parklarında güvenli zemin malzemesi olarak kullanıldığı kaydedildi.
ELT'lerin yılda 400 bin tonu, AB + Birleşik Krallık + Norveç'teki suni çim sahalarda dolgu olarak kullanılmak üzere ileri dönüştürülüyor.
Küresel suni çim pazarına ilişkin tahminler, 2021 yılında pazarın 8,1 milyar dolar değerinde olduğunu ve 2027 yılına kadar 12 milyar doların üzerine çıkması bekleniyor.
Ortalama bir lastik esaslı suni futbol sahası çiminin yüzeyinden bilinen yollarla yaklaşık 950 kilogram/yıl (minimum 570 kilogram/yıl, maksimum 2 bin 280 kilogram/yıl) dolgu maddesi salındığı tahmin ediliyor.
Suni çimden kopan bu partiküller nereye taşınıyor ve nereleri kirletiyor?
Yanık oluşturan suni çim sıcaklığı
Hava sıcaklığı 38 derece veya daha yüksek olduğu saatlerde, sentetik çim ve diğer yapay maddelerin sıcaklıklarının 80 derece civarında olduğu ölçüldü.
Sebastian Pfautsch Pfautsch'un araştırması, oyun alanlarındaki sentetik çimin, ortam sıcaklığı 30 derecenin altında olsa bile 80 dereceden daha yüksek sıcaklıklara kadar ısınabildiğini gösterdi.
Suni çim, kapısı açık bir fırının önünden geçmek gibi, yaz aylarında ortalama sıcaklığın 38 derece ve üzerinde olduğu ve üstünde durmaktan dolayı 2 derece yanık oluşur.
Sıcak ve güneşli günlerde araba lastiklerinden üretilen suni çim 65 derece ve üzerine kadar ısınabilir.
Suni çimlerin asfalttan çok daha sıcak olduğu unutulmamalı.
Küresel ısınmanın etkisiyle sıcaklıklar sürekli artacaktır. Yüksek sıcaklıklar, suni çim, halk sağlığını riski hale getirecektir.
Suni çim, canlı çimden önemli ölçüde daha fazla radyasyon emdiği için çabuk ısınıyor.
Güneşli günlerde suni çimler doğal çimlerden en az 20 derece daha sıcaktır.
Güneş altında doğal çim ile suni çim arasında sıcaklık farkı; doğal çimde sıcaklık 33 derece iken suni çimde sıcaklık 65,6 derecedir.
Murray Bridge bölgesinde hava sıcaklığının 35 derece olduğu bir günde, suni çimin sıcaklığı 65,6 derece ve doğal çimin sıcaklığı ise 33 derece olarak ölçüldü.
Suni çimler sera etkisi göstererek, bulunduğu çevreyi normalin üzerinde ısıtır ve bölgede mikro ısı adası etkisi oluşturur.
Ve suni çimler, üzerinde yürüyen küçük çocuklarda ikinci veya üçüncü derece yanıklara neden olur.
Suni çim sahalar üzerinde spor yapanların sağlığını olumsuz etkiler.
Vücudun hemen hemen her yerinden terleyebilen insanların aksine, köpekler yalnızca patilerinden terleyebiliyorlar.
Ve suni çime basan köpeklerin ayakları yanıyor.
Suni çimler, şehirlerin ısı adası etkisini daha da şiddetlendirir.
Gençler, sağlıklı yaşam için suni çim sahalarda spor yapmamalı.
Suni çim, ısı stresi ve ısı yaralanmalarına yol açabiliyor.
Suni Çim sahası, 68 derece ve asfalt ise yaklaşık 64 derece olarak ölçüldü.
Suni çim asfalttan daha sıcak en sıcak yüzey malzemelerinden biri.
UCLA Luskin Yenilik Merkezi Isı Eşitliği Girişimi'nin direktör yardımcısı Kelly Turner'a göre, lastik esaslı suni çimler ısıyı hapsedip yavaşça geri yayarak daha uzun süre sıcak kalabiliyor.
per- ve polifloroalkil maddeler (PFAS)
Ulusal Toksikoloji Programı tarafından yapılan araştırma, yüksek ısının, geri dönüştürülmüş lastiklerden yapılmış sentetik çimin kırıntı kauçuk tabanından kimyasalların sızmasına neden olabileceğini gösteriyor.
Bu sızan kimyasalların insanlarda hücre ölümüne neden olduğu biliniyor.
Yeni bir çalışmada plastik fabrikasının PFAS adı verilen kimyasalları toprağa ve yakındaki sulak alanlara veya suya sonsuza kadar saldığını gösterdiğini tespit edildi.
PFAS olarak bilinen toksikler sonsuz kimyasallarla üretiliyor.
Suni çim, per- ve polifloroalkil maddeler (PFAS) olarak bilinen, kanserden bağışıklık sisteminin baskılanmasına ve üreme sorunlarına kadar birçok olumsuz sağlık etkisi ile bağlantılı olan, sonsuza dek toksik olan kimyasallardan yapıldı.
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Araştırması'ndan (NHANES) elde edilen verileri kullanan bir rapora göre, Amerikalıların yüzde 97'sinin kanında PFAS bulundu.
PFAS parçalanmadan (bozulmadan) toprağa, havaya veya suya girebilir.
Kalıcılıkları nedeniyle insan ve hayvanların kanında, gıda ürünlerinde, hatta yağmur suyunda ve göbek kordonundaki kanda bile bulundu.
Suni çimde bulunan per ve polifloroalkil maddeler (PFAS), alanlardan sızabilir, içme suyunuza karışabilir ve per ve polifloroalkil maddeler (PFAS) ile kirlenmiş suları arıtmak için milyonlarca dolarlık filtreleme tesislerine ihtiyaç duyacaktır.
Çok sayıda çalışma, polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH'lar), perfloroalkil, polifloroalkil, ftalatlar ve per- ve polifloroalkil maddeler (PFAS) dahil olmak üzere, suni çimde tanımlanan kimyasalların bilinen kanserojenler, nörotoksik maddeler, mutajenler ve endokrin bozucular olduğunu gösteriyor.
Tüm suni çimler toksik PFAS bileşikleriyle üretiliyor ve bazıları hala ağır metaller, benzen, VOC'ler ve sağlık tehdidi oluşturabilecek diğer kanserojen maddeleri içeren öğütülmüş lastiklerle üretiliyor.
Sentetik çim genellikle bilinen bir kanserojen olan ve hormonlara, üremeye, bağışıklığa müdahale edebilen ve çocuklarda gelişimsel gecikmelere neden olabilen PFAS kimyasalları içeriyor.
Suni çimler doğal yaşam alanlarını yok eder; üretim ve nakliye sırasında karbon emisyonlarına katkıda bulunurken, gerçek çim atmosferden CO2'yi emer.
Suni çimler yazın aşırı ısınıyorlar ve kentsel ısı adalarına katkıda bulunuyorlar; suni çimler üzerlerine düşen yağmurun yüzde 50'sinden azını emdikleri için su baskınlarına neden olurlar; zamanla plastik mikroplastiklere dönüştüğünden, bunlar drenajımıza karışıp nehirlere ve denize boşaltıldığından su yollarını kirletiyorlar; biyolojik olarak parçalanamazlar veya geri dönüştürülemezler ve yaşam döngülerinin sonunda (genellikle yaklaşık 15 yıla kadar) kirletmeye devam edecekleri çöplüklere giderler.
Suni çimlerin yaz aylarında aşırı ısındığını, hayvan ve böceklerin toprağa erişimini engellediğini ve sel risklerini artırdığını söyleniyor.
Suni çimler, yağmur suyu örneklemesinden elde edilen ilk sonuçların, tek bir tuzak örneğinde 70 bine kadar kauçuk kırıntısı ve 50 binden fazla sentetik çim parçacığının yakalandığını gösterdiğini göstermektedir.
Griffith Üniversitesi Avustralya Nehirleri Enstitüsü'nden Dr. Shima Ziajahromi, kırıntı kauçuğun güneş ışığına maruz kaldığında bozulması ve "üretimleri sırasında lastiklere dahil edilen binlerce başka kimyasal madde" içermesi nedeniyle özellikle çevresel bir endişe kaynağı olduğunu söylüyor.
Bir tahmine göre, tipik bir sentetik futbol sahası için yaklaşık 22 bin lastik değerinde en az 100 ton kırıntı kauçuğu gerektiriyor.
Araştırma, 6 eski oyuncunun aynı kanserden ölmesinin ardından Philadelphia Phillies'in eski stadyumunun suni çimlerinde tehlikeli "sonsuza dek sürecek kimyasallar" veya PFAS bulunduğunu ortaya çıkardı.
1971 ile 2003 yılları arasında Veteriner'de oynayan Phillies arasında beyin kanseri oranı, yetişkin erkekler arasındaki ortalama oranın yaklaşık 3 katı.
Avrupa Birliği, ömrünü tamamlamış lastikten yapılan sentetik çimin yasaklanmasına doğru ilerlerken, ABD'de Kaliforniya, "sonsuz kimyasallar" olarak bilinen per- ve polifloroalkil maddeleri içeren suni çimin yasaklanması için mevzuat çıkaran diğer birkaç eyalete katılıyor.
Hollanda, oyuncular için kanser riski nedeniyle futbol sahalarında suni çimi yasaklıyor.
Boston Belediyesi, çevre ve sağlık kaygılarını gerekçe göstererek gelecekte şehir parklarına suni çim döşenmesini yasaklayan ABD'deki en büyük belediye oldu.
Avrupa'da 42 bin suni çim saha var.
ABD'de 12 bin ile 15 bin arasında suni çim spor sahası bulunuyor. Her yıl yaklaşık bin 200 yenisi ekleniyor.
Genellikle İngiliz bahçelerinde bulunan kuşların her zamanki gibi beslenememesi durumunda zararlı etkiler devam edecektir.
Dr. Hanley, "Sığırcık, karatavuk ve kızılgerdan gibi yerde beslenen kuşları kaybedeceğiz; bunların popülasyonları üzerinde uzun vadeli bir etkisi olacak. İspanya'nın Valensiya kentinde toplanan bir araştırma, gerçek çimlerin yapay çimlerle değiştirilmesiyle kuş türlerinin çeşitliliğinin büyük ölçüde olumsuz etkilendiğini gösterdi" diyor.
Son yıllarda suni çim üreticileri kullanılmış lastik kırıntılarından uzaklaşmaya; bunun yerine mantar ve işlenmiş ağaç yongaları gibi organik dolgu malzemeleri kullanmaya başladı.
Doğal Çim Birliği Sözcüsü Garnet Brownbill, yine de bu tür sahaların ihtiyaç duyduğu plastik miktarının endişe verici olduğunu söyledi.
Brownbill, "Habitat tozlayıcılarımızın popülasyonunu artırmak ve gölge sağlayan, güneş ışığına maruz kalmayı tamponlayan, rüzgârı kesen, yağmur suyu akışını azaltmaya yardımcı olan ve toprak ve su erozyonunu azaltan, iklime dayanıklı bitkiler dikmek istiyoruz. Ve bunu sentetik çimle yapamazsınız" dedi.
Uzmanlara göre bu kimyasallar, ciltle temas yoluyla, su kaynaklarının, özellikle de yer altı su kaynaklarının, sızıntı sırasında kirlenebilecek parçacıkların solunması yoluyla insan vücuduna girebiliyor.
Çim bıçaklarından ve kauçuk kırıntılarından gelen mikroplastikler, yeraltı sularına ve tatlı su kaynaklarına sızabilir.
Suni çimin ömrü ve atık olması
En iyi suni çimin ömrü 15 ila 20 yıl ve futbol sahalarında 8 ila 10 yıl arasında değişir ve sonra çöp olur.
Yapılan yanlış eylemlerle doğanın dengesi değiştirildi. Şimdi de insanoğluna musallat olmak için geri geliyorlar.
Suni çim spor sahaları sonsuza kadar kalacak gibi planlanıyordu. Ama işin aslı öyle değil.
Şimdi de gelişmiş ülkelerde ömrünü tamamlamış suni çim atık dağları başa bela olmaya başladı.
Kaldırılması, toplanması, taşınması ve bertarafı ciddi maliyet.
Türkiye'de Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu'da suni çim ile spor sahaları yapmak insan sağlığı ve çevre için çok çok riskli.
Türkiye çevre dostu olmayan sentetik çim sahaların, sağlık ve çevre üzerine etkileri ile ilgili çalışma yapılmalı.
Kaynaklar:
1. https://www.theguardian.com/environment/2023/oct/28/synthetic-turf-artificial-fake-grass-on-australian-sports-fields-environmental-risk
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969723048465
3. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0269749123010965#undfig1
4. https://www.politico.eu/article/tussle-over-artificial-football-pitches-comes-to-a-header-old-tires-danish-football-association-ngo-harmful-chemicals/
5. https://www.kimointernational.org/news/kimo-swedens-latest-report-looks-at-microplastic-pollution-from-artificial-turf/
6. https://en.wikipedia.org/wiki/Artificial_turfyüzde E2yüzde 80yüzde 93cancer_hypothesis
7. https://www.abc.net.au/news/2023-07-05/environmental-impacts-of-artificial-turf/102554018
8. https://fullycharged.show/blog/3g-pitches-is-the-uk-sleepwalking-into-a-public-health-crisis/
9. https://www.dailymail.co.uk/news/article-12008801/Scientists-call-ban-artificial-grass-help-protect-environment.html
10. https://www.tastefulspace.com/2023/03/12/the-biggest-lies-of-artificial-grass/
11. https://www.newsweek.com/kids-playing-toxic-chemicals-artificial-turf-playgrounds-pollution-1804734
12. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0169204616301992
13. https://www.ydr.com/in-depth/news/2019/11/18/old-artificial-turf-fields-pose-huge-waste-problem-environmental-concerns-across-nation/2314353001/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
