Küresel ölçekte lastik aşınması partikülleri (TWP) teorik emisyonlarının yılda 6,1 milyon ton olduğu tahmin ediliyor.
Avrupa, ABD, İngiltere ve Japonya yollarında yılda sırasıyla 1 milyon 300 bin ton, 1 milyon 524 bin 740 ton, İngiltere'de 84 bin ton ve 239 bin 762 ton lastik ve fren aşınması partikül madde kirliliği meydana geliyor.
OECD, binek araçlardan kaynaklanan araç dışı partikül madde emisyonlarının küresel olarak yüzde 53,5 oranında artarak 2017 yılında 850 bin tondan 2030 yılında bir milyon 3 yüz bin tona çıkacağını tahmin ediyor.
Türkiye bir OECD ülkesidir.
TWP emisyonları bir ülkedeki toplam mikroplastik emisyonlarına;
- Almanya'da yaklaşık yüzde 24 ila yüzde 30
- İsviçre'de yüzde 94
- Norveç'te yüzde 50
- Çin'de yüzde 54
- Danimarka'da yüzde 56
- İsveç'te yüzde 61 ila yüzde 79
oranında katkıda bulunuyor.
Yollarda lastikler ve frenler aşındıkça ve sürtündükçe, mikroplastiklerle yüklü lastik toz kirliliği üretirler.
Bu mikropartiküller rüzgarla ve su ile kolayca dağılmakta, çeşitli ekosistemlere sızmakta ve artan mikroplastik kirliliği ve uzun vadeli çevresel sorunlara önemli ölçüde katkıda bulunuyor.
Araçlar fren yaptığında, fren balataları ve lastikler arasındaki sürtünme her iki bileşenin de aşınmasına ve yıpranmasına neden olur.
Bu süreç, fren tozu adı verilen mikroskobik parçacıkların salınmasına neden olur.
Fren tozu, insan sağlığı ve çevre için zararlı olan bakır, çinko ve demir gibi metallerin karmaşık bir karışımını içerir.
Bu nano-çapında partiküller (PM0,1) havada uzun süre asılı kalabilir ve kolayca solunarak solunum sorunlarına ve kardiyovasküler hastalıklara yol açabilir.
Otomobil lastikleri hurdaya çıkıncaya kadar yaklaşık 4 kilogram ağırlık kaybederler.
Bir sürücü her fren yaptığında, hızlandığında veya virajı döndüğünde arabasının lastikleri biraz aşınır.
Çoğu araç sahibi, bu normal aşınma ve yıpranma nedeniyle lastiklerini yaklaşık beş yılda bir değiştirir; ancak bunun çevresel sonuçları çok daha ciddidir.
Lastik, fren ve yol yüzeyi aşınmasını içeren egzoz dışı emisyonlar, araçlardan kaynaklanan tüm partikül emisyonlarının yüzde 90'ını oluşturuyor.
Çok sayıda ülke için yıllık lastik aşınması emisyonlarının kapsamlı derlemesi, kişi başına düşen partikül emisyonları 0,2 ile 5,5 kilogram/kişi*yıl arasında değiştiğini gösteriyor.
ABD'de kişi başına düşen emisyonların 4,7 kilogram/yıl olduğu tahmin ediliyor.
Batı Avrupa'da bir binek otomobilin yaklaşık 100 ila 120 mg/km/araç TWP emisyonunu sahip olduğu tahmin ediliyor.
ADAC (Allgemeiner Deutscher Automobil-Club) tarafından elde edilen daha yeni TWP sonuçları biraz daha yüksektir 125 miligram/kilometre/araçtır.
Farklı lastik ebatlarına bağlı olarak lastiklerin ağırlık kaybı aşağıdaki grafikte gösterildi.
Kış lastikleri, yaz lastiklerine göre daha fazla aşınmakta ve daha fazla lastik tozu (PM2.5) üretiyor (Şekil 2).
The British firm Emissions Analytics, bir otomobilin dört lastiğinin toplu olarak kilometre başına 100 nanometreden (PM0,1) daha küçük boyutta 1 trilyon ultra ince partikül salımladığını tespit etti.
Lastiklerin ve frenlerin aşınması sonucu oluşan partiküllerin boyutlarının 1 nanometre ile 5 milimetre arasında değişiyor.
Lastiklerden modern bir egzoz emisyonlara göre 100 kat daha fazla uçucu organik bileşik (VOC) salımlar.
Bu VOC'ler, kanserojen olduğu bilinen ve insan sağlığı üzerinde zararlı etkileri olabilen benzen, toluen ve stiren gibi zararlı kimyasalları içerir. Uçucu organik bileşikler sağlık için çok tehlikeli.
İngiltere merkezli bir mühendislik danışmanlık şirketi olan Emissions Analytics tarafından yapılan testler, lastiklerin kütlesel olarak egzoz borularından yaklaşık 2 bin kat daha fazla partikül (toz) kirliliği ürettiğini ortaya çıkardı.
Elektrikli araçlar genellikle benzinli ve dizel araçlara göre yüzde 30 daha ağırdır.
Ve elektrikli araçlar daha fazla lastik emisyonuna neden olur. Yani elektrikli otomobillerde lastikler daha hızlı aşınır.
Lastiklerin çevre kirliliğine ve insan sağlığı üzerine önemli ölçüde olumsuz katkıda bulunuyor, ancak bunun boyutu son zamanlarda ortaya çıkarmaya başladı.
Lastik tozundaki tehlikeli mikroplastikler, PM2.5 kirliliğine katkıda bulunur; partikül maddeler o kadar küçüktür ki solunabilir ve sağlığı sorunlarına neden olabilir.
Bazı çalışmalar, lastik ve fren partiküllerinin birçoğunun güçlü mutajen ve kanserojen olan polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH'lar) da içerdiğini gösterdi.
Partikül maddelerinin akciğer kanseri insidansı ve mortalitesi ile ilişkili olduğu gösterildi.
Bununla birlikte, çocukluk çağı lösemisi, gastrointestinal sistem kanserleri, mesane ve böbrek kanserleri ve meme kanseri gibi diğer kanserlerin de hava kirliliğiyle ilişkili olduğundan şüpheleniliyor.
PM kirliliğinden en fazla etkilenen hamile kadınlar, bebekler ve çocuklar trafiğin yoğun olduğu bölgelerde yaşamamalı ve dolaşmamalı.
Genel olarak, hava kirliliğinin her yıl dünya çapında yaklaşık 9 milyon erken ölümden sorumlu olduğu tahmin ediliyor.
Otobüs durakları, taksi durakları, minibüs durakları, dur-kalklar, kapalı otoparklar ve tüneller lastik ve fren kaynaklı;
- PM2.5 konsantrasyonu bölgesel arka plandakilerden (background) yüzde 4-124 daha yüksektir.
- Yıllık ortalama PM2.5 konsantrasyonu bölgesel arka plandakinden 1,5 kat daha yüksektir.
- PM2.5 solunum yoluyla filtresiz ciğerlere kadar ulaşır ve kana karışır.
Otobüs durakları, taksi durakları ve kavşaklar yoğun trafiğe ve yerel lastik ve fren kaynaklı partikül emisyonlarına sahiptir.
Sürücünün yolcu indirmesi/bindirmesi, aracın rölantide çalışması, trafik ışığı yeşil yanması ile hızlanması ve sık dur-kalklar, daha yüksek lastik emisyonuna neden oluyor.
Şehirlerde yollar hakim rüzgar yönü ile uyumlu yapmazsa ulaşım kaynaklı partikül madde ve uçucu organik madde kirliliği insan sağlığını tehdit edici seviyeye ulaşır.
Sokaklar ve caddeler, hakim rüzgar yönü dikkate alarak nefes alacak şekilde inşa edilmeli.
Otobüs duraklarında ortalama 15 dakika bekleyen yolcu, solunum yolu ile 7,6 μg PM2.5 kirleticisini vücuduna alır.
PM2.5 kirleticisi, filtre edilmeden ciğerlere kadar ulaşır, kana karışır ve zamanla başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıkları tetikler.
Yollarda, otoparklarda ve tünellerde PM2.5 kirleticisi ağırlıklı lastiklerin aşınması ve sürtünmesi sonucu oluşur.
Yapılan bir çalışmada otobüs durağındaki lastik ve fren kaynaklı PM2.5 konsantrasyonlarının sırasıyla;
- Kışın; 44,4 μg/metreküp
- Yazın; 26,0 μg/metreküp
- İlkbaharda; 25,8 μg/metreküp
- Ve sonbaharda; 18,3 μg/metreküp
olarak ölçüldü.
PM2.5 için WHO'ın 24 saatlik sınır değeri 15 µg/metreküp.
Kapalı otoparklarda PM2.5 kirliliği sürekli ölçülmelidir. Sürücülerin otoparklarda kalış süreleri belirtilmeli.
Ve havalandırma sistemi PM2.5 kirliliğine göre çalıştırılmalı.
Otobüs duraklarında kış mevsimi dışındaki mevsimlerde lastik kaynaklı PM2.5 kirliliği yaklaşık 10 μg/metreküp iken, kış mevsimindeki PM2.5 kirliliği yaklaşık 18 μg/metreküp olarak ölçüldü.
Kış aylarında otobüs duraklarında daha fazla PM2.5 irliliği söz konusu.
Kış mevsiminde lastik kaynaklı PM2.5 konsantrasyonları diğer mevsimlere göre daha yüksek.
Tünellerde araç lastiklerinin ve frenlerin aşınması sonucu oluşan nano-partikül (PM0,1) maksimum seviyede.
Bu yüzden tünellerde araçların pencereleri tam kapalı olmalı, dış ortamdan araç içine kesinlikle hava alınmamalı ve devridaim havalandırması çalıştırılmalı.
Tünellerin kirli havasını aracın içine almamak için tünellere girmeden önce aracınızın devridaim havalandırma sistemini çalıştırınız.
Tünellerde PM2.5 kirliliği sürekli ölçülmeli. Havalandırma sistemi PM2.5 kirliliğine göre çalışmalı.
Otobüs durakları, minibüs durakları, dur-kalklar, kavşaklar nano-partikül (PM0,1) boyutunda lastik tozu kusuyor.
Lastik tozları her türlü kanser yapıcı kirleticiler içeriyor. Nano metre boyutundaki lastik tozları solunum yolu ile ciğerlere kadar ulaşıyor ve kolayca kana karışıyor.
Trafiğin yoğun olduğu yerlerde egzoz kirliliğine maruz kalmamak için aracın pencereleri kapatılmalı ve devridaim düğmesini aktif hale getirilmeli.
Trafiğin yoğun olduğu yerlerde özellikle servis araçlarının camları kapalı olmalı, araç klimasının sadece hava devridaim sistemi çalıştırılmalı.
Özellikle öğrenci servis aracı sürücüleri kurallara daha dikkatli uymalı.
Trafiğin yoğun yerlerde yürüyüş ve spor yapılmamalı.
Lastiklerin aşınmasının insan sağlığı üzerindeki etkisi konusunda giderek daha fazla endişe duyuluyor.
Bu PM2.5 ve PM0,1 kirleticileri havada taşınabilecek kadar küçük olduğundan, kaldırımda yürümek bile insanları bu tür kirliliğe maruz bırakabilir.
Kaynaklar:
1. https://www.mdpi.com/2305-6304/11/5/445
2. https://changemakr.asia/road-hazard-evidence-mounts-on-toxic-pollution-from-tires/
3. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10807039.2019.1674633
4. https://www.epa.gov/system/files/documents/2023-04/TFWyüzde 20TWPsyüzde 20Roundtableyüzde 20Summaryyüzde 202022yüzde 20CLEANyüzde 20Marchyüzde 2030yüzde 202023yüzde 20508yüzde 20compliant.pdf
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S004896972201748X
6. https://assets.adac.de/image/upload/v1639663105/ADAC-eV/KOR/Text/PDF/Tyre_wear_particles_in_the_environment_zkmd3a.pdf
7. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969720313358
8. https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/07/09/tire-brake-tailpipes-emissions-pollution-cars/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
