İklim değişikliği üzerine ne gibi faaliyetler/etkinlikler yapıldığına dair misaller vererek devam edeceğiz yazımıza.

İklim aktivizmi:

İklim aktivizmi, iklim değişikliği hakkında farkındalık yaratmayı, bu meselenin tanınıp ele alınması için yapılan her türlü barışçıl etkinlik, eylem ve mücadele biçimini içeriyor. 

İklim değişikliğiyle ilgili aktivizm; 1990'larda, başlıca çevre örgütlerinin, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) başta olmak üzere iklimle ilgili tartışmalara dâhil olmasıyla başladı ve Energy Action Coalition ve Global Call for Climate Action gibi iklim konusuna odaklanan bazı kuruluşlarla devam ettirildi. ¹ 

BM İklim Değişikliği ya da yaygın adıyla Kopenhag Zirvesi, 7-18 Aralık 2009 tarihleri arasında küresel ısınma ve sera gazı salınım oranlarını azaltmak amacıyla 192 ülkenin katılımıyla gerçekleşti.

Başarılı gibi görünse de Kopenhag Zirvesi'nde serbest piyasacı kapitalist yetkililerin hazırlayıp eski ABD Başkanı Barack Obama'nın öncülüğünde 193 ülkenin imzaladığı "ortak bildiri" fiyaskoyla sonuçlanmış, zirve esnasında her türlü protesto ve karşıt ses büyük bir sertlikle susturulmaya çalışıldı. ²

Zirve'nin belki de biricik faydası, küresel ölçekte çok sayıda insanı ilgi, bilgi ve karşıtlık anlamında harekete geçirmesi oldu.

Örneğin, ABD'nin New York kentinde 2014 yılında düzenlenen İklim Değişikliği Zirvesi öncesi "Halkın İklim Yürüyüşü'' adıyla yapılan eylemde "iklim değişikliği'' konusunda acil eylem çağrısında bulundu. 
 

ABD Beyaz Saray önünde protestocular eylem yaptı

İklim grevleri:

Yerkürenin ısınması ile iklim değişikliğine ilişkin çalışmaların tarihi eskiye dayanır.

Bu konuda İklim aktivisti Ganime Gülmez'in "Dünya, İklim ve İnsan" başlıklı yazısında isimleri anılan uzmanların iklim-ısınma noktasındaki çalışmalarına da bakalım:

Fransız matematikçi ve doğa filozofu Jean Baptiste Joseph Fourier (1768-1830), yaklaşık 200 yıl önce hem matematik hem de ısınma teorisi konusunda çığır açan bir çalışma yaptı. Metan gazı salınımının çevreye olumsuz etkileri ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkelerindeki yansımaları üzerinde durdu. 

İngiliz mucit ve buhar mühendisi Guy Stewart Callendar (1898-1964), atmosferdeki artan karbondioksit konsantrasyonlarını küresel sıcaklığa bağlayan teoriyi geliştirdi. 1938 yılında Dünya'nın kara sıcaklığının son 50 yılda yükseldiğini gösteren ilk kişi oldu. 

Dönemin Sovyetler Birliği'ne karşı yürütülen savaşta aktüelleşen karbondioksit etkilerinin peşine düşen Amerikalı bilim insanı Charles David Keeling (1928-2005),  küresel ısınma sürecinde giderek artan karbondioksitin küresel ısınmaya olan etkileme seviyesini belgeledi. 

Sera etkisi, 1824 yılında keşfedilmiş; yüz yılı aşkın bir zaman tartışılıp durmuştur. 1960'larda insanlık 9.2 milyar ton karbondioksit bırakmıştır. Bu dönemde bilgisayarlar icat edilince her şey daha belirgin hale gelmiştir. 

İklim değişikliği meselesi, 1972'de siyaset sahnesine oturmuştur. Doğanın öğrencisi olan insan, onu sistemli olarak yok etmeye başlamıştır artık. Onu ve üzerindeki tüm canlıları!

2000'ler devrildiğinde, insanlığın havaya bıraktığı CO₂ gazı her yıl rekor üzerine rekor kırar. Dijital medyanın olanaklarıyla çığlıklar yükseltilir: 'İklim değişikliğine karşı önlemler almalıyıııııız!'

Bu çığlığa kulak verenler işin boyutunu araştırmaya başlar. Bu tarihi okuyan-öğrenen gençler çıldırır! 'Önlem almaktan başka çaremiz kalmadı' diyen araştırma görevlileri işlerinden istifa ederler. Doktorlar, nükleer silah tatbikatları yapılan bölgelerde 'Sivil İtaatsizlik' eylemlerini sürdürürler. Hepsi, sürekli sokaklara dökülür. 

Önce Sosyal Demokratlar, sonra da Yeşiller (Almanya'da) büyük bir manipülasyon kampanyası yürüttüler. Araştırmalardaki net verilere rağmen 'şüpheli' noktaların altını çizerek, insanlığı yapay bir umudun peşinde koşturmayı hedeflediler. Sokağa dökülmesini desteklediler. Sokağa dökülen insanları kendi potalarına akıtmak için aç kurtlar gibi aceleci davrandılar. ³
 

İklim protestocuları "Başka Dünya yok" diyorlar / Fotoğraf: Mesut Zeyrek/AA

İklim grevleri başlığı altında küresel ölçekli ve eşzamanlı organize edilen etkinlik, eylem, protesto ve mücadeleler o tarihten sonra ortaya çıktı. 

Bazı örnekleri şunlardır: 

• Kasım 2006: Australian Youth Climate Coalition (Avustralya Gençliği İklim Koalisyonu), gençler ve okul öğrencilerini iklim değişikline karşı harekete geçirdi. 
   
• Yıl 2010: Climate Camp (İklim Kampı) bağlantılı İngiliz öğrencileri, iklim değişikliğine karşı sokaklara çıktılar. 
   
• 2015 Kasım sonlarında Paris'teki BM İklim Değişikliği Konferansı münasebetiyle bağımsız öğrenci kümeleri, konferansın ilk gününde okula gitmek yerine protesto eylemine katılmak üzere dünyanın farklı yerlerindeki öğrencilere çağrı yaptılar. 
   
• 30 Kasım 2015: Yaklaşık 100 ülkeden 50 bin öğrenci iklim grevine katıldı. Talep şuydu: Yüzde yüz temiz enerji, fosil yakıtların yeraltında kalması ve iklim göçmenlerine yardım!
   
• İlk öğrenci iklim grevi Eylül ayında Hauge (Lahey-Hollanda) şehrindeki parlamento binası önünde gerçekleşti. Öncüleri Sandor van Gessel, Anne-Laure Stroek, Ianthe Minnaert and Ellis van der Borgh idiler. 
   
• Hemen ardından Avustralya'da binlerce öğrenci, dönemin Başbakanı Scott Morrison'un "Kendinizi derslerinize verin, eylemleri azaltın" çağrısına uymayarak her cuma günü grev yaptı. 
   
• Aralık ayında toplam 270 şehirde (Polonya, Avustralya, Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Hollanda, Almanya, Finlandiya, Japonya, İsviçre, İngiltere ve ABD'de)  grevler sürdü. 
   

Londralı öğrenciler "Siz yaşlılıktan, biz ise iklimden öleceğiz" diyorlar 

• 17-19 Ocak 2019 tarihinde bahsedilen ülkelere ilaveten Kolombiya, Yeni Zelanda ve Uganda'nın farklı bölgelerinde kitlesel grevler düzenlendi. Sadece İsviçre ve Almanya'da 45 bin öğrenci katılımı sağlandı. İklim değişikliğine karşı alınan tedbirlerin yetersizliği protesto edildi.
   
• 15 Şubat 2019: Almanya'da 155 yerel/bölgesel küme, WhatsApp grupları oluşturdu. Bildiri dağıtmaya ek olarak faaliyetlerini sosyal medya üzerinden duyurdular.  134 grup fiilen eyleme katıldı.
   
• 13 Şubat 2019'da Extinction Rebellion 2018 (biyolojik çeşitlilik kaybı, sosyal ve ekolojik riskten kaçınmak için İngiliz Hükümetini sivil itaatsizlik yoluyla uyarıp faaliyete geçirmek üzere kurulan İngiltere merkezli küresel çevre hareketi) isimli oluşumu destekleyen açık mektup 224 akademisyen tarafından imzalandı.
   
• Mektupta iklim için grev eylemine destek çıkıldığı beyan edilmişti. Bu kapsamda ülke genelinde birçok şehir ve kasabada 15 bin kişinin katılımıyla toplam 60 eylem gerçekleşti. 
   
• Flanders (Belçika) bölgesi Çevre Bakanı Joke Schauvliege, "İstihbarat teşkilatının, Belçika'daki 5 Şubat 2019 iklim grevlerinin bir tuzak-tezgâh olduğu iddiasında bulunduğunu" söyledi. Böyle olmadığı kanıtlanınca da istifa etti.  
   
• Aynı gün iklim konusunda bilimsel araştırmalar yapan (Potsdam Institute for Climate Impact Research kurumu üyesi) Stefan Rahmstorf, Potsdam'da (Almanya) gerçekleşen Gelecek İçin Cumalar (FFF) etkinliğine gitti. 
   
• 21 Şubat 2019: Avrupa Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker, iklim değişikliğine yönelik tedbirler için yüzlerce trilyon avronun harcanacağını ve bunun da AB bütçesinin çeyreği kadar olacağını açıkladı. 
   
• 5 Mart 2019'da, 700 kadar Alman araştırmacı iklim için okul grevlerini destekleyen ortak bildiriyi imzaladı. Diğer araştırmacıların da bu eyleme katılmaları istendi. Açık bildiri, iklim hareketine sempati duyan (esas olarak Almanya, İsviçre ve Avusturya'dan)  26 bin 800 Avrupalı bilim insanı tarafından imzalandı. 
   
• 1 Mart'ta Küresel Koordinasyon Grubu mensubu 150 öğrenci, Greta Thunberg'in de aralarında bulunduğu gençler öncülüğünde grev eylemiyle birlikte ortak bir açık mektup yayımladılar. 
   
• İskoçya'nın Glasgow, Edinburgh, Highlands and Fife şehirlerindeki okul yönetimleri öğrencilerine greve katılma hakkı verdi. Finlandiya'nın Turku şehrinde ise grevin öğrencilerin anayasal hakkı olduğu kabul gördü. 
   
• 15 Mart sabahı Thunberg, Anna Taylor, Luisa Neubauer, Kyra Gantois, Anuna De Wever, Adelaide Charlier, Holly Gillibrand ve Alexandria Villasenor İngiliz The Guardian gazetesinin yazı kuruluna misafir olarak katıldılar. Görüşleri, "Okulda olmamız gerektiğini mi düşünüyorsunuz? Bugünkü iklim grevi herkese en büyük ders olmalıdır" başlığıyla yayınlandı. 
   
• 15 Mart'ta öğrenci eylemleri yetişkinleri de harekete geçirdi. Dünya çapında 125 ülkede 2200m eylem yapıldı ve toplamda 1 milyondan fazla insan katılmış oldu. 

Küçük bir iklim grevcisi, Almanya

• 25 Eylül 2020'deki Yedinci İklim Grevine Almanya çapında 400'ü aşkın yerde 200 binden fazla katılım oldu. Sadece Berlin'de 21 bin kişi vardı. Bu grev pandemi döneminin ilk toplu greviydi. Bangladeş'ten Japonya'ya dek pek çok ülke katıldı. 
   
• Kasım 2020'de birçok ünlü kadın aktivist BBC Radio4 "Kadının Güç Saati" programına katıldı. ​​​​

Berlin'de iklim grevi / Fotoğraf: Abdülhamit Hoşbaş/AA

• Almanya'da 230 şehirde toplam 300 bin öğrenci yürüyüş yaptı. Başkent Berlin'de katılımcı sayısı 25 bin kadardı. İlgili ülke ve katılım sayıları şöyleydi: İtalya 200 bin (sadece Milano'da 100 bin), Montreal 150 binden fazla, Stockholm 15 bin, Melbourne 30 bin, Brüksel 30 bin, Münih 8000. ^{4​​​​​​}

Melbourne şehrinde 130 bin kişi acil iklim hareketi istedi ve orman yangınlarına dikkat çekti

• 24 Eylül 2021'de yaklaşık 400 ülkede gerçekleşen sekizinci iklim protestoları için Greta Thunberg, Berlin'e davet edildi. Yerküre ısısının 1,5 derece yükselmesiyle olabilecek felaketlerin üzerinde duruldu. 
   

İklim grevlerinin öncüleri öğrencilerden oluşuyor, Paris 2019

Sırası gelmişken iklim grevlerinin başlatıcısı ve simgesi sayılan dönemin İsveçli küçük öğrencisi Greta Tintin Eleonora Ernman Thunberg (d.2003) hakkında da bilgi vermemiz gerekecek. 

İklim değişikliğinin tanıtım ve yaygın örgütlenmesi, İsveçli öğrenci Greta Thunberg'in Ağustos 2018'de İsveç Riksdag (parlamento) önündeki "Skolstrejk för klimatet" (İklim için okul grevi) yazılı bir pankartla protesto gösterisi düzenlemesiyle başladı.

ABD'de kâr amacı gütmeyen günlük, ilerici, bağımsız programlar bütününü temsil eden Democracy Now (Demokrasi Şimdi) isimli bir oluşum, ülke çapında 950'den fazla radyo, televizyon, dijital uydu ve kablolu TV kanalı ile haber, analiz ve görüşleri içeren programlar yapıyor.

Bunlardan biri olan War and Peace (Savaş ve Barış) isimli ödüllü program, araştırmacı gazeteci Amy Goodman ile Juan Gonzalez tarafından hazırlanıyor. 
 

Göstericiler, "Bu dünya yanıyor, Dünyayı kurtarın, iklim değişikliği ticaret değildir" diyor / Fotoğraf: Evrensel

Şubat 2018'de Thunberg, reklam, şirket ve devlet desteği almayı kabul etmeyen "Demokrasi Şimdi" hareketinden sunucu Amy Goodman'ın yayın programına katılıyor. Amerika'daki bir okulda meydana gelen silahlı çatışmalar sonrasında birkaç gencin okula geri dönmeyi reddettiğini duyunca, hemen aklına "İklim Grevi" fikri geliyor.

Çatışmalardan etkilenen Florida Parkland'deki liseli aktivistler, iklim grevi örneğinden hareketle, "Hayatlarımız için Yürüyüş" eylemini başlatarak silahlı çatışmaların kontrolünü sağlama yoluna gidiyorlar. 

Mayıs 2018'de Thunberg, İsveç gazetesi Svenska Dagblad'ın çevre hakkında düzenlediği bir kompozisyon yarışmasını kazanıyor. Makale gazetede yayımlanıyor.

İzleyen süreçte iklim değişikliği konusunda bir şeyler yapmak isteyen Fossil Free Dalsland hareketinden bir grup, kendisiyle temasa geçiyor.

Birkaç toplantının ardından Thunberg, okul çocuklarının iklim değişikliği için grev yapabileceklerini öneriyor.

İkna faaliyeti başlıyor ancak diğer gençler konuyla ilgilenmiyor. Bunun üzerine Thunberg, kişisel bir protesto başlatıyor. Önce facebook sayfasında duyuru yapıyor:

"Herkesin iklim konusunda bilim insanlarını dinlemesi ve iklim değişikliği gerçeğini kabul etmesi halinde, tüm öğrenciler okullarına geri dönebilecek!" diyor. 

20 Ağustos 2018'de İsveç'in yaz aylarında ortalığı kasıp kavuran sıcaklık dalgalarına ve orman yangınlarına tanık olan Thunberg, parlamento önüne şöyle bir pankartla çıkıyor: "İklim için Okul Grevi." 

İsveç iklim odaklı sosyal medya şirketi We Don't Have Time'ın (WDHT) kurucusu Ingmar Rentzhog'a göre bu grev, serbest çalışan bir fotoğrafçıyla ortaya çıktıktan sonra halkın dikkatini çekmeye başlıyor ve Thunberg'in fotoğrafları, facebook üzerinde ve Instagram hesaplarında paylaşılıyor.

Medya yoluyla yayılan eyleme çeşitli okullar destek oluyor. İklim hareketi için Kasım 2018'de başlayan eylemler aynı yılın Aralık ayında BM İklim Değişikliği Konferansı'nın (COP24) ardından büyüyerek dünyaya yayılıyor. 

Thunberg, 23 Eylül 2019'da iki haftalık bir gezi için gittiği New York şehrinde BM kapsamında düzenlenen İklim Zirvesine katılıp bir konuşma yapıyor ve iklim krizine dikkat çekiyor. ABD'de 20 Eylül'de başlatılan öğrenci grevlerine bizzat katılıyor. 
 

Genç iklim aktivistleri gösteride

İklim için Okul Grevi (Skolstrejk för klimatet), çeşitli şekillerde Gelecek İçin Cumalar (FFF), İklim için Gençlik, İklim Grevi veya İklim için Gençlik Grevi olarak da bilinir, gösterilere katılmak için Cuma derslerine katılmayan okul öğrencilerinin uluslararası bir hareketidir.

15 Mart 2019'da, dünyanın dört bir yanındaki 112 ülkeden tahminen 1,4 milyon öğrenci grev ve protesto çağrısına yanıt verip protestoya katılır. 24 Mayıs 2019'da 125 ülkeden öğrenciyi içeren, benzer bir etkinlik düzenlenir.

Temmuz 2019'da, Petrol İhraç Eden Ülkeler (OPEC) adına, Genel Sekreter Mohammed Barkindo, iklim eylemcileri olan Thunberg ile diğer gençleri fosil yakıt endüstrisi için "en büyük tehdit" olarak ilan eder. 

Thunberg, bu faaliyeti için çeşitli ödüller aldı. Mart 2019'da, Norveç Parlamentosu'nun üç üyesi, Nobel Barış Ödülü için kendisini aday gösterdi.

İzleyen yıllarda (2019-20-21) üç defa üst üste adaylığı önerildi. Mayıs 2019'da, 16 yaşındayken, Amerikan Time dergisinin kapağında yer aldı. Bazı medya kuruluşları, dünyadaki iklim eylemlerini etkileyen kişinin Greta Thunberg olduğunu ileri sürdüler. 
 

Greta Thunberg, uluslararası bir kurumda konuşuyor

Şubat 2019'da 224 akademisyen, Thunberg ve grevdeki okul çocuklarının seslerini duyurma eylemlerinden ilham aldıklarını belirten açık bir destek mektubu imzaladılar.

BM Genel Sekreteri António Guterres, Thunberg'in başlattığı okul grevlerini onayladı ve "Benim neslim iklim değişikliğinin dramatik mücadelesine tam olarak cevap veremedi. Bu, genç insanlar tarafından derinden hissediliyor, sinirlenmelerini anlıyorum" dedi.

Haziran 2019'da Thunberg, Green New Deal (Yeni Yeşil Mutabakat) isimli çevre programını) Şubat 2019'da ABD Temsilciler Meclisi'ne  gönderen Alexandria Ocasio-Cortez ile video bağlantısı yaparak ABD'yi on yıl içinde "net sıfır" sera gazı hedefine çağırdı. Görüşleri ciddiye alınmadığı zaman nasıl hissettiğini birlikte tartıştılar, çünkü onlar gençti ve "Hangi taktikler gerçekten işe yarıyor?" hususunu konuştular. ⁵

Türkiye'de bulabildiğim iklim değişikliği eksenli çalışmalarından biri de "İstanbul Politikalar Merkezi: 2018-2019 Aktivite Raporu, Mart 2020" başlıklı yayın oldu. Çalışma başlığı ve içeriği şöyle:

Gelecek Hakkı Konferansı: Hak Temelli İklim Eylemi, 31 Ekim 2019'da gerçekleşti. Bu çerçevede COBENEFİT: İklim Eylemi ve Yenilenebilir Enerjinin Sosyal ve Ekonomik Yan Faydalarının Tespiti ve Yaygınlaştırılması Projesi Almanya, Hindistan, Güney Afrika, Vietnam ve Türkiye'de hem yetkililer hem de bilgi ortakları ile işbirliği yapılarak hayata geçirilmiştir.

Alınan sonuçlara bakılırsa, tatmin edici olmaktan uzak olduğu anlaşılacaktır. Diğer yanıyla bakıldığında aktivistler açısından her şeyin sütliman ve işlerinin kolay olmadığı da görülecektir.

Nihayetinde sivil itaatsizlik söz konusu olduğundan zaman zaman kanuni ve polisiyle tedbirler yoluyla engellenebiliyorlar. Bazen de Lützerath maden köyünde yaşandığı gibi kolluk kuvvetleriyle aralarında arbede, itişme, sürtüşme ve fiziki vuruşma yaşanabiliyor.

İklim eylemcisi gazeteciler; toprağı, suyu, havayı kirleten, ormanları tahrip eden kâr düşkünü kapitalist şirketlerin hışmına uğrayabiliyor. Elimizde buna dair veriler var: 

Orta Almanya Linyit Şirketi'nin (MIBRAG'ın) sahibi Çek milyarder Daniel Křetínský,  enerji sektöründe büyüdükçe büyüdü. Ardından Çek Cumhuriyeti ile Fransa'da bazı medya gruplarını satın alarak defalarca adını duyurdu.

Kamuoyunda ters algı yaratabilmek adına editoryal bağımsızlığı ve basın özgürlüğünü sürekli sorgulayıp tartışmaya açtı. 

Çek milyarder, hiç yüksünmeden ve tek tüfek, Avrupa'daki basın mensuplarına karşı, 2019 itibaren bir kampanya başlattı.

Örneğin iklim değişikliklerine ilişkin haberler yapan ve muhteşem fotoğraflar çeken gazeteci-fotoğrafçı Dirk Knofe'yi 2019'da mahkemeye verdi. Dirk Knofe Kasım 2020'de sonuçlanan davada yaklaşık 300 avro ödemekle cezalandırıldı.

Ardından Leipzig'deki linyit ocağının kapanması için yıllardır protestolar gerçekleştiren binlerce kişinin eylem haberlerini yapan Marco Brás dos Santos hakkında davacı oldu.

Dava gerekçesi, "Bir basın mensubu olarak, maden ocağı bölgesine izinsiz girip haber yapması" idi.

Bununla da yetinmeyen Daniel Křetínský, Paris merkezli ünlü Le Monde gazetesinin kapaklarındaki "iklim" gündemli fotoğraflar hakkında şikâyette bulundu. Le Monde, bu davayı kazanmak için 2 yıl uğraşıp durdu.  
 

Gazeteci Marco Brás dos Santos iş makinelerini engelleyen işçilerin görüntüsünü çektiği için ceza aldı

Gazeteci Marco Brás dos Santos 2019'da Leipzig şehrinin Schleenhein bölgesindeki maden ocağındaki dozerlerin hareketini engelleyen işçilerin görüntülerini çekmişti. Bunun üzerine aleyhinde açılan dava, 2 Aralık 2022'de karara bağlandı: 10 gün hapis veya her gün karşılığında 15 avro para cezası! 

Letzte Generation-Son Jenerasyon isimli grup ise, para ödemeyip 30 gün hapis yatmaya karar verdi. 

Alman Gazeteciler Sendikası Genel Müdürü Jörg Reichel açılan bu davalar zincirini sert bir şekilde eleştirdi:

MIBRAG, çevre protestoları hakkında haber yapanları kriminalize ederek onlarla sosyal bir diyaloga girmekten kaçamaz. Demokratik diyaloga evet demek, yaraya dokunulan yerde basın özgürlüğünü de kabul etmek anlamına gelir.

.
Konuyu şununla bağlayalım: 26-29 Mart 2023 tarihleri arasında Avrupa Birliği Gaz Konferansı gerçekleşiyor. Bu münasebetle aktivistler tarafından 3 günlük protesto ve bloke etme eylemleri başlatılacak.

Eylem tarzı şimdilik açıklanmıyor, sürpriz bir zamanda aniden ortaya çıkacak. Her durumda 28 Mart'ta merkezi bir protesto gerçekleştirilecek.

İklim aktivistleri, 19 Mart'ta Münih'te panel düzenlemek üzere Avusturya'dan Almanya'ya gidecek. Eylem programlarının üzerine yerleştirdikleri çağrı tek paragraf ve şöyle:

Daha ne kadar süre fosillerle ısınmamız gerektiğine ve faturalarımızın ne kadar yükseleceğine gaz şirketlerinin karar vermesi daha ne kadar sürecek? Onları protesto etmekten vazgeçmeyeceğiz.

^Kaynakça:

<sup>1. 2000'lerde 350.org  ve kâr amacı gütmeyen Wayback Machine siteleri. 
2. Stefan Benlisoy, "Fiyasko ve Umut: Kopenhag Zirvesinden Geriye Kalan Ne?", Birikim dergisi, sayı 249, Ocak 2010. 
3. Güney Kültür Sanat Edebiyat dergisi, Ocak-Şubat-Mart, sayı 103. 
4. Wikipedia İngilizce, "School Strike for Climate" maddesi. 
5. Vikipedi Türkçe, "Greta Thunberg" ve "İklim Aktivizmi" maddeleri.</sup>

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.