Timbuktu, ne tuhaf bir yer için kullanılan ifade ne de sadece abartı ile var olan bir varış noktası.

O, Batı Afrika'nın kayıp bir hazinesi olan Mali'deki Sahra'nın zirvesinde Nijer Nehri'nin büyük kıvrımının yakınında oturuyor.

Bir zamanlar efsanevi bir altın şehri ve entelektüel bir miras, şimdi kerpiç camiler ve develerin kanolarla buluştuğu kumlu sokakların şehri.

Timbuktu, dünya dışı bir sakinlik ve kıyamet sonrası Marakeş havasıyla gizemli görüntüleri çağrıştırır ve merak uyandırır.

Bu Afrika şehrinin tarihindeki zenginliğe rağmen talihsizlikler ne yazıkki peşini bırakmıyor. 1

Tarihte Timbuktu 

Mali'deki Timbuktu şehri, 9 yüz yıl önce Batı Afrika'da bir ticaret merkezi olarak kurulan efsanevi bir şehirdi.

Timbuktu arşivi hala yerel kimliklerin ötesinde daha geniş bir Afrika kimliği ve Afrika epistemolojileri hakkında sohbetler sağlamak için kullanılıyor fakat herhangi bir hakim ortodoksinin ötesinde alternatif anlatılara açılma vaadi nedeniyle bu tür dini yazmalar her zaman tehdit altında duruyor.

Mali'nin tarihi şehri Timbuktu, isyancılar tarafından alındığında, binlerce paha biçilmez antik el yazması tehdit altına girdi.

2012 yılında şehir, yüzyıllar öncesine ait el yazmalarını yok eden El Kaide tarafından işgal edildi. Militanlar gitti fakat kargaşa devam ediyor. ²

O tarihlerde arşivi güvenli bir yere kaçırmak için yapılan tehlikeli bir operasyona dönüşmüştü.

Militanların kendi şeriat yasasına göre pagan yazıları olarak görülen el yazmaları gibi günahkar sayılan her şeyi yasaklanmalı ya da yakılmalıydı.

Ölümcül çatışmalara rağmen Abdel Kader Haidara, 200 bin civarında yazmayı kurtarmayı başardı.

Enstitünün inşaatı, kütüphane ve arşiv binasının inşasını ve ayrıca koruma, toplama ve el yazmalarına erişim ile ilgili tüm hizmetleri finanse eden Güney Afrika-Mali, Timbuktu Projesi'ni finanse etti.

Bu el yazmalarının nasıl Güney Afrika'ya getirildiği ve muhafaza edildiği ilerleyen sayfalarda ortaya konulacaktır. ³

Mali'nin eski el yazmaları nasıl kurtarıldı?

16'ncı yüzyıldan 18'inci yüzyıla kadar uzanan bu yazma kütüphanesinde sunulan eski el yazmaları, insan çabasının her yönünü kapsar ve Orta Çağ boyunca Batı Afrikalıların ulaştığı yüksek uygarlık düzeyinin göstergesidir. 
 

 

16'ncı yüzyılın ortalarında, Djenné kasabasından bir İslam alimi olan Muhammed Ebubekir el-Wangari, kuzeye Timbuktu'ya göç etti ve Sankoré Üniversitesi'ni kurdu.

Timbuktu o zamanlar belki 100 bin kişilik bir şehir, bir dini, eğitim ve ticaret merkeziydi. ⁴

Binlerce öğrenciye sübvansiyonlu eğitim sağlayan camiler ve özel evlerin hususi bir misyon üstlenmesinin en parlak devriydi denilebilir.

Sonraki 30 yıl boyunca el-Vangari, tarihten şiire ve astronomiye kadar çeşitli konularda hem Timbuktu'dan hem de İslam dünyasının diğer bölgelerinden el yazması kitaplar topladı.

Bu İslam bilgininin 1594'te ölümünden sonra, kitaplar yedi oğluna geçti ve daha sonra sürekli genişleyen bir aile üyeleri çemberine dağıldı.

Yüzyıllar boyunca, bunun gibi el yazmaları Afrika'nın en iyi saklanan sırlarından biri olarak kaldı.

1800'lerin başında Timbuktu'dan geçen ve bazıları Müslüman hacı kılığına giren Batılı kaşifler onlardan hiç bahsetmediler.

Fransız sömürgeciler Paris'teki müzelere ve kütüphanelere bir avuç dolusu kitap taşıdılar ancak çoğu Malili bile bu yazmalar hakkında hiçbir şey bilmiyordu.

Halen bölgenin tarihi ve kültürünün tek bilgi hazinesinin griot denilen gezgin-müzisyen-eğlenceciler olarak bilinen sözlü tarihçiler olduğuna inanıyorlar.

Mali'nin başkenti Bamako'da, griot soyunu 53 kuşak geriye götüren Mali'nin en ünlü müzisyenlerinden biri olan Toumani Diabate "Yazılı bir tarihimiz yok" diyor.

Ancak 1990'ların sonlarında, el yazmaları dünya gündemine sızmaya başladı.

Yerel arkeologlar, çöl mağaralarına gömülü ve yeraltı odalarında saklanan ciltlerin peşinde, kütüphanelerdeki kayıp koleksiyonları yeniden bir araya getirmeye başladılar.

Güney Afrika Başkanı Thabo Mbeki ve Harvard profesörü Henry Louis Gates, restorasyon projelerine isimlerini ve prestijlerini verdiler.

Yabancı akademisyenler ve kitap restoratörleri Timbuktu'ya geldiler ve çok geç olmadan el yazmalarını kurtarmak için uzmanlık, para ve malzeme sağladılar.

Yüzyıllardır yanlış saklanan bu eserlerin birçoğu şimdiden harap olmuş durumda.

Isı ve kuraklık sayfaları kırılgan hale getirdi, güveler onları yiyip bitirirken, toz daha fazla hasara neden oldu ve yağışlı mevsimde neme maruz kalmaları nihayetinde kitapları küflenmeye karşı savunmasız hale getirdi.

Timbuktu'da Bamako merkezli kitap koruma üzerine atölyeler düzenleyen Amerikalı Stephanie Diakité, "Zamana karşı bir yarış içindeyiz" demişti. ⁵

Paris'teki Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi'nde yakın zamanda Timbuktu'yu ziyaret eden tarihçi Tal Tamari şöyle dedi:

Bu keşifler Batı Afrika hakkında ne düşündüğünü kökten değiştirecek. ⁶

16'ncı yüzyıl İslam alimleri, kadın haklarının genişletilmesini savunuyor, çatışma-çözüm yöntemlerini araştırıyor ve gayrimüslimlerin İslami bir topluma en iyi nasıl dahil edileceğini tartışıyordu.

Keşfedilen sonraki el yazmalarından biri, Timbuktu'nun ruhani lideri Şeyh el-Bakkay al-Kounti'nin 1853 tarihli bir mektubu, hüküm süren hükümdar Masina Sultanı'ndan Alman kaşif Heinrich Barth'ın hayatını bağışlamasıyla alakalı.

Sultan, Müslüman olmayanların şehre girmesi yasak olduğu için Barth'ın idamını emretmişti, ancak el-Bakkay etkili bir mektupta İslam hukukunun öldürmeyi yasakladığını savundu. El Bakkay, "O bir insan ve bize savaş açmadı" dedi.

Barth, el-Bakkay'ın koruması altında kaldı ve sonunda Avrupa'ya zarar görmeden geri döndü.

El-Bakkay'dan gelen mektup da dahil olmak üzere Timbuktu'daki en büyük özel el yazması koleksiyonlarından birine sahip olan Abdel Kader Haidara, "El yazmaları İslam'ın bir hoşgörü dini olduğunu gösteriyor" diyor.

Haidara, bazılarının İngilizce ve Fransızcaya çevrilmesi için fon topluyor.

"İnsanların İslam hakkındaki fikirlerini değiştirmemiz gerekiyor" şeklinde konuşan Haidara, "Onlara gerçeği göstermeliyiz" diye vurguluyor.

Bazı akademisyenler, eserlerin Batı ile İslam dünyası arasındaki büyüyen uçurumu kapatmaya bile yardımcı olabileceğine inanıyorlar. ⁷
 

 

Esasında Mali'nin el yazmalarını kurtarma kampanyası, Mali'nin bağımsızlığını kazanmasından dört yıl sonra, 1964'te başladı.

O yıl, UNESCO temsilcileri Timbuktu'da bir araya geldi ve bölgenin kayıp yazılarını toplamak ve korumak için bir merkez oluşturmaya karar verdiler.

Hükümetin, 1591'de Marakeş'te sürgüne götürülen ünlü bir İslam öğretmeninin adını taşıyan Ahmed Baba Merkezi'ni açması dokuz yıl daha aldı.

Birleşmiş Milletler, Kuveyt ve Suudi Arabistan da dahil olmak üzere birçok İslam ülkesinden sağlanan fonlar merkez bölgeye sevk edildi.

Yetkililer, kayıp el yazmalarını aramak için zor şartlarda kırsala yolculuk yaptı.

Koleksiyonculardan biri, Timbuktu ile Gao köyü arasında bir köy olan Bamba'dan bir İslam alimi ve el yazması uzmanı olan Muhammed Haidara'ydı.

Haidara, 2 bin 500 ciltlik bir koleksiyon oluşturmaya yardımcı oldu.

1981'de ölümünden kısa bir süre sonra, merkezin müdürü Haidara'nın o zamanlar 20'li yaşlarında olan oğlu Abdel Kader'e döndü ve ondan babasının işini devralmasını istedi. ⁸

Abdel Kader Haidara, sonraki 10 yılını Mali'de yaya ve deveyle seyahat ederek ve Nijer Nehri ve kolları boyunca gezerek geçirdi.

Falstaffian bir keçi sakalı ve parlak, kel bir pateyi çevreleyen siyah kıvırcık saç tutamları olan uzun, coşkulu bir adam olan Haidara, Timbuktu'nun rönesansının en önemli figürü olarak kabul edilir. 

Babamı herkes tanırdı. Hepsi 'Aa sen onun oğlusun' dediler ama yinede iş zordu. Birçok köylü, nesiller boyu ailelerinde bulunan malları almaya çalışan bir müdaheleye karşı derin bir güvensizlik içindeydi. ‘İnsanlar teehlikeli. Bu el yazmalarından ne istiyor? Belki onları yok etmek istiyorlar. Belki bize yeni bir din getirmek istiyorlar' dediler. ⁹

Ayrıca köy muhtarı, Haidara'dan eski kitap koleksiyonu karşılığında köyü için bir cami inşa etmesini talep etti; inşaat bittikten sonra yerel medrese için bir tadilat ve yeni bir ev çıkardı.

Bazı şefler nakit istedi, diğerleri hayvancılık için yerleşti. Ama Haidara sıkı bir pazarlık yaptı -eski el yazmaları etrafında büyümüştü ve her kitabın değerine dair bir malumatı vardı.

Ancak kitapların Timbuktu'nun kütüphanelerine uzmanların gözetimi altında bırakılması onların korunmasını garanti etmez.

O yılların en kötü hava koşulları ve seller Timbuktu'yu sildi-süpürdü, 200 evi ve birçok değerli eseri yok etti.

Timbuktu yazmalarının sırrı

Timbuktu Batı Afrika'da uzun bir İslami öğrenme ve yazma geleneği için bir tür metafordu ve kuzey Malian şehrinin efsanevi adıyla kapsanan ve bazen kaybolan bir ütopik şehirdi.

El yazmaları, Timbuktu'nun 1300'lerden 1500'lerin sonlarına kadar öğrencilerin hukuk, edebiyat ve bilim ustalarının ayakları altında öğrenmek için Arap Yarımadası kadar uzaklardan geldiği, zamanının Cambridge veya Oxford'u olarak bir portresini çiziyordu.

Avrupa'nın Orta Çağ'dan çıktığı bir zamanda, Afrikalı tarihçiler, büyük savaşlar ve istilalarla dolu Sahra ve Sudan krallarının yükselişini ve düşüşünü belgeliyorlardı.

Gökbilimciler yıldızların hareketlerini çizdiler, doktorlar beslenme ve çöl bitkilerinin tedavi edici özellikleri hakkında talimatlar verdiler ve felsefeciler çok eşlilik ve tütün gibi konuları tartıştılar.

Timbuktu hazineleri arasında 1198'de Ceuta, Endülüs'te yapılmış paha biçilmez yaldızlı bir Kuran da vardı.

Bana kütüphanenin kurucusu Ismael Diadie Haidara'nın baba tarafından ataları 1468'de Toledo'dan kaçtı ve Ceuta Kur'an'ı da dahil olmak üzere yüzlerce el yazmasını Afrika'ya getirdi. ¹⁰

İslam tarihinde ilk katipler çok sayıda tanınmış kişinin (Platon, Hipokrat ve İbn Sina gibi) eserlerini tercüme ettiler ve "11'inci yüzyılın ortalarında Endülüslü bir bilim adamı tarafından yazılan Mukham adlı yirmi sekiz ciltlik Arapça bir sözlük" yeniden yayımlandı.

Timbuktu'daki orijinal kitaplar yerel bilim adamları, tarihçiler, filozoflar ve şiir yazarları tarafından yazılmıştır.

Şehirdeki hukukçular, İslam hukuku veya fıkhın yanı sıra zorunlu sadaka veya zekat hakkında sayısız miktarda bilgi topladılar.

Gökbilimciler, yıldızların hareketini ve mevsimlerle ilişkisini incelediler, karmaşık matematiksel hesaplamalara dayalı olarak göklerin çizelgelerini ve diğer gezegenlerin yörüngelerinin kesin diyagramlarını oluşturdular.

1593'te bir meteor yağmuru bile belgelediler. Tanrı'nın Receb ayında 991 yılında, gecenin yarısı geçtikten sonra yıldızlar sanki bütün gökyüzünde ateş tutuşmuş gibi doğu, batı, kuzey ve güney yönünde etrafta uçuştu.

Dünyayı aydınlatan bir gece alevi haline geldi ve insanlar son derece rahatsız oldular.

Doktorlar çöl bitkilerinin beslenme ve tedavi edici özellikleri ile ilgili talimatları belgelediler ve fakihler çok eşlilik, tefecilik ve kölelik hakkında onun cemiyette kaldırılması gereken bir hastalık kararına vardılar.

Kara büyü; astroloji ilmi üzerine büyücülük veya gizli bilgileri keşfetmek için ruhlarını çağırarak ölülerle iletişim; savrulan kayalardan, topraktan veya kumdan yapılmış yerdeki Jeomansi veya kehanet işaretleri; hidromansi, bir su havuzuna dökülen bir taştan yapılan dalgalardan geleceği okumak ve diğer okült konular bu hayatın bir parçasıydı.

Erkeklere kadınlarıyla cinsel ilişkiye girme konusunda tavsiye verme başlıklı bir cilt hem afrodazyaklar hem de kısırlık ilaçları konusunda bir rehber işlevi gördü ve eşlerini "geri kazanma" konusunda tavsiyeler verdi.

Alimler kadınların cinselliği Batı'da zar zor kabul edildi, orgazm için bir tür rehber olan bir el yazması, her iki tarafta da cinsel hazzı en üst düzeye çıkarmak için ipuçları verdi. ¹¹ 
 

 

Timbuktu'daki son krizde, el yazmalarının olası imhası konusunda haklı olarak uluslararası bir alarm verildiğinde bu o nispette iyi bir şekilde gösterilmişti.

Şehrin edebi geleneğinin Moritanya'daki çok daha büyük el yazması depoları ve örneğin Nijer ve Nijerya'daki eşit derecede önemli koleksiyonlar elbette tek bir İslam ilmi mirasını temsil eder ve kısmen Timbuktu ile bağlantılı.

Ancak bu, yalnızca Batı Afrika'daki el yazması koleksiyonlarında en yaygın olarak bulunan öğretim metinlerini inceleyerek anlaşılabilir.

Timbuktu medreslerindeki derslerin son 300 yılda kullanılan çekirdek müfredatına bakıp bu elyazmalarının içerdiği entelektüel birikim anlamaya çalışılabilir.

1970'te UNESCO, görevleri arasında el yazmalarının korunmasını da içeren bir organizasyon kurdu ancak bu proje 1977'ye kadar fonsuz kaldı.

1998'de Harvard Üniversitesi profesörü Henry Louis Gates, PBS serisi Afrika Dünyasının Harikaları için Timbuktu'yu ziyaret etti.

Dizi, el yazmaları hakkında kamu ve akademik farkındalığı artırdı ve bu da bir fon havuzunun açılmasına yol açtı. ¹²

Timbuktu El Yazmaları Projesi, Oslo Üniversitesi'nin 1999-2007 yılları arasında yürütülen bir projesiydi ve amacı, el yazmalarının fiziksel olarak korunmasına, dijitalleştirilmesine ve elektronik bir katalog oluşturulmasına ve araştırma için erişilebilir hale getirilmesine yardımcı olmaktı.

Lüksemburg hükümeti ile birlikte Norveç Kalkınma İşbirliği Ajansı (NORAD), Ford Vakfı, Norveç Yüksek Öğrenim Konseyi'nin Kalkınma Araştırma ve Eğitim Programı (NUFU) ve Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçileri Fonu tarafından finanse edildi.

Kültürel Koruma için projenin sonuçları arasında, eski ciltçilik sanatının yeniden canlandırılması ve çok sayıda yerel uzmanın yetiştirilmesi; tutulan el yazmalarını Institut des Hautes Études et de Recherche Islamique Ahmad Baba  (IHERI-AB) aracılığıyla kataloglamak için bir elektronik veri tabanı tasarlamak; IHERI-AB'da tutulan çok sayıda el yazmasının sayısallaştırılması; Fas ve diğer ülkelerdeki el yazması uzmanlarıyla bilimsel ve teknik alışverişi kolaylaştırmak;  IHERI-AB'ın Sankoré dergisini yeniden canlandırmak; ve bunu The Hidden Treasures of Timbuktu: Rediscovering Africa's Literary Culture adlı bir kitapta yayınlamak yer alıyordu.

Bu projenin sona ermesinden bu yana, Grand-Duché de Luxembourg'un işbirliği, Timbuktu El Yazmaları adlı yeni bir projeyi finanse etti.

Bu proje bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimi için Timbuktu El Yazmaları'nı korumayı ve tanıtmayı amaçlanıyor.  

2012 yılında Mali'nin kuzeyindeki olaylardan bu yana, MLI/015 projesi Bamako'daki ana ortaklarıyla sonuç üzerinde çalışıyor. Bu kilit ortaklar IHERI-AB ve SAVAMA'dır. ¹³

Timbuktu, aile el yazması koleksiyonlarını muhafaza etme konusunda uzun bir geleneğe sahiptir.

Bir aile üyesinin "kütüphaneyi yaşadığı sürece koruyacağına herkesin önünde yemin etmesi" gelenekseldir.

Yazmaların tahliyesi sürecinde, metinler nihai olarak Bamako'ya taşınmadan önce Ahmed Baba Enstitüsü'nün el yazması koleksiyonunu evlerinde saklamak için Haidera yerel ailelere güvendi.

Tahliye, ilk taahhütlerini Doen Vakfı ve Ford Vakfı gibi diğer kuruluşlardan mali destek alan Prince Claus Kültür ve Kalkınma Fonu gibi uluslararası kuruluşlar tarafından desteklendi.

Abdel Kader, SAVAMA-DCI ve ortaklarına el yazmalarının ülkenin güneyindeki şehirlere tahliyesini sağladıkları ve depolanmasını destekledikleri için bir mektupta teşekkür etti.

El yazmalarının birçoğunun, Timbuktu'daki orta çağ İslam kültürünün diğer birçok anıtıyla birlikte, Kuzey Mali ihtilafında Ansar Dine'deki İslamcı isyancılar tarafından Ocak 2013'te yok edildiği bildirildi.

Ahmed Baba Enstitüsü ve her ikisi de binlerce el yazması içeren bir kütüphanenin, İslamcılar Timbuktu'dan çekilirken yakıldığı söyleniyordu.

Ancak gazeteciler, kütüphanelerden en az birinin büyük ölçüde hasarsız olduğunu ve yalnızca birkaç küçük kül yığınının bulunduğunu tespit ettiler, bu da belgelerin en azından bir kısmının hayatta kaldığını ortaya koydu. ¹⁴

El yazmaları projesinin Güney Afrika ayağı 

Başkan Thabo Mbeki'nin Timbuktu ziyaretin ardından Güney Afrikalı belge koruyucular ve konservasyon onarım uzmanları muhafazasında koruma projesi başlatılmıştı.

Afrika'nın entelektüel birikiminin bir kaydı olarak büyük öneminin farkına anlaşılan el yazmaları Güney Afrika Devlet Başkanı Mbeki desteğiyle bu değerli varlığın korunmasına yardımcı olmak gayesiyle teknik malzeme uzmanlığı sağlanmıştı.

Timbuktu El Yazmaları Koruma Projesi'nin en önemli yönleri hasarın fiziksel onarımı, cilt, kağıt ve deri malzemelerle ilgilenen son derece eğitimli uzmanların yazmalarla ilgili çalışmalarıdır.

Bu el yazmalarının bozulması ile çeşitli kimyasal banyolarda kağıt durdurmak veya kimyasal bozunmanın devamını geciktirmek yüzey kirlerinin doğrudan temizlenmesi için uzmanlar titizlikle çalışıyorlar.

Timbuktu El Yazmaları Koruma Projesi kelimenin tam anlamıyla bir taraftan Güney Afrika'daki bu bir avuç kitap ve belge uzmanlarının muazzam ve heyecan verici tarihi mirası korumak için gayretleriy ile diğer yandan Malili konservatörler yetiştirmekle meşgul olmalarıdır.

Bilindiği üzere Timbuktu projesi Güney Afrika-Mali Kalkınma Bankası tarafından yönetiliyordu ve başkanlığını eski bakan Essop Pahad yapıyordu.

Bu vakıf, el yazmalarının fiziksel olarak korunmasını kolaylaştırmak ve Malili yazma uzmanlarını eğitmekle görevlendirildi.

Ayrıca, kütüphane arşiv binasının inşası ile el yazmalarının korunması, toplanması ve bunlara erişim ile ilgili tüm hizmetler ile görevlendirildi.

Son olarak, Mali'nin ve çevresindeki bölgelerin gerçek hikayesini anlatan el yazmaları hakkında kamu bilincinin oluşturulması için çalışmalar yapıldı.

Afrika Rönesansının Güney Afrika'daki siyasi gösteriyi canlandırmasının üzerinden epey zaman geçti.

Afrika'nın mirasını geri kazanma yolunda elde edilen kazanımlar Güney Afrika Devlet başkanı Mbeki'nin Timbuktu yazmalarını muhafaza etme konusunda örtüşüyordu. ¹⁵

2013'te BBC Four, "Timbuktu'nun Kayıp Kütüphaneleri" adlı bir belgesel hazırladı.

2016 yılında, İslamcı cihatçılar tarafından kuzey Mali'nin saldırı ve işgalinin ortasında el yazmaları ve onları kurtarma çabaları hakkında bir kitap yayımlandı.

Joshua Hammer tarafından yazılan The Bad-Ass Librarians of Timbuktu adlı kitap, el yazmalarının kütüphanelerde toplanması ve daha sonra İslamcı cihatçıların yok etmekle tehdit ettiği tehlikeli çatışma sırasında onları güvenli bir yere götürme çabaları hakkında ayrıntılı malumat verir.

O dönemde bu tehlikeden ötürü Mandela'nın önerisiyle bazı yazmalar Güney Afrika'ya getirilmişti. ¹⁶

Timbuktu El Yazmaları Projesi, Cape Town Üniversitesi tarafından yürütülen ayrı bir projeydi.

Timbuktu vakıf fonuna katkıda bulunan Güney Afrika hükümeti ile ortaklaşa yürütülen bu proje, Afrika'nın Kalkınması için yeni ortaklığın ilk resmi kültürel projesiydi.

2003 yılında kuruldu ve devam ediyor. Proje yetkilileri 2008'de proje hakkında bir rapor yayımladılar.

Cape Town projesi, yazmaları korumanın yanı sıra, Timbuktu çevresindeki kamu ve özel kütüphanelere erişimi daha yaygın hale getirmeyi de hedefliyordu.

Projenin çevrimiçi veritabanına yalnızca araştırmacılar tarafından erişilebiliyordu.

2015 yılında Timbuktu vakıf fonunun Güney Afrika hükümetinden daha fazla fon alamamasının ardından kapanacağı açıklandı.

2008'de yayımlanan Timbuktu hakkında bir kitap, metinlerden birkaçının tartışıldığı bir bölüm içeriyor.

Cape Town Üniversitesi sonunda hükümetten destek alamadığı için projeyi rafa kaldırdı.

2020 yılında yanan el yazmaları kütüphanesinin içerisinde Tinbuktu'dan gelen bazı kitapların da olduğu söyleniyor.

Fakat en azından Özel Mamma Haïdara Kütüphanesi'ndeki bu otuz iki el yazmasının dijital görüntüleri Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi'nde mevcut; bilt kümesine Birleşmiş Milletler'in Dünya Dijital Kütüphanesi web sitesinden de erişilebiliyor. ¹⁷

Sonuç

14 ve 15'nci yüzyıllarda Mali İmparatorluğu'nun zirvesindeki ilim şehrindeki el yazmaları geniş bir eklektik hukuk, astroloji ve diğer Orta Çağ Afrika araştırmaları alanını kapsayan değerli kütüphanelerin ateş hattında olduğu bildiriliyordu.

İslamcıların tarihi Mali şehri Timbuktu'yu ellerinde tuttukları on ay boyunca dayak, el doğrama ve diğer gaddar şeriat cezalarına ilişkin haberlerin ötesinde, dış dünyadaki pek çok gözlemciyi saran korku, şeriat dedikleri şeyin içeriğinin ne olacağıydı.

El Kaide bağlantılı bir milis, Timbuktu'nun UNESCO tarafından tanınan orta çağ azizlerinin mezarlarının birçoğunu yıkmaya ve saygısızlık etmeye başlamıştı. Bu gelişen bağnaz yol, İslam geleneğiyle çelişiyordu.

Ancak ocak ayında Fransız liderliğindeki bir saldırı İslamcı milisleri Timbuktu ve diğer kuzey Mali şehirlerinden sürdükten sonra, Timbutku'nun el yazmalarının büyük çoğunluğunun (-yüzde 95'inin) bozulmamış olduğu anlaşıldı.

2001 yılından beri Mali, birçok Afrika ülkesi gibi, sosyal ve ekonomik kalkınmanın yanısıra son derece önemli bir kültür mirasını muhafaza etmek için mücadele ediyor.

Afrika kıtasında en önemli koruma projelerinden biri 2003 yılından beri sessizce sürüyor.

 

 

^Notlar:

^{1.  Hammer Joshua. 2016. The Bad-Ass Librarians of Timbuktu: And Their Race to Save the World's Most Precious Manuscripts, First Simon & Schuster hardcover ed. New York: Simon & Schuster.
2.  Forna, Aminatta, Richard Trayler-Smith, Adrian Davies, and Tim Short. 2011. The lost libraries of Timbuktu. Princeton, N.J.: Films for the Humanities & Sciences.
3.  Maseko, Zola, and David Max Brown. 2009. The manuscripts of Timbuktu. [San Francisco, Calif.]: California Newsreel
4.  Casely-Hayford, Gus, and Angelo Rinaldi. 2018. Timbuktu. London: Ladybird Books Ltd
5.  Veiller, Anthony, Paul Dudley, Jacques Tourneur, Victor Mature, and Yvonne De Carlo. 2012. Timbuktu. [United States]: Metro-Goldwyn-Mayer Studios.
6.  Timbuktu Educational Foundation. 2004. Timbuktu: the untold story. [Alhambra, CA]: Timbuktu Educational Foundation.
7.  Krätli, Graziano, and Ghislaine Lydon. 2011. The trans-Saharan book trade: manuscript culture, Arabic literacy, and intellectual history in Muslim Africa. Leiden: Brill.
8.  Mukhtar, Asgher, and Abdul Hamid Fernana. 2015. The book of healing diseases, both hidden and apparent in the human body: African written heritage: a 17th century Timbuktu manuscript. [South Africa]: Open Press.
9.  Mukhtar, Asgher, and Abdul Hamid Fernana. 2015. The book of healing diseases, both hidden and apparent in the human body: African written heritage: a 17th century Timbuktu manuscript. [South Africa]: Open Press.
10.  Timbuktu tarihte her zaman ilgi çeken bir şehir olmuştu. Fransız kaşif A. René Caillié 1828’de Timbuktu’dan canlı dönen ilk Avrupalı ​​olmasını bölgeye Müslüman kılığında gitmesine borçluydu. Şehrin hazinelerini merak eden Caillié, Timbuktu'yu ziyaret etmeden önce 1824'te Moritanya’ya gitti. Yola çıkmadan önce Arapça ve İslam'ın adetlerini öğrendiği Moritanya'nın Brakna Bölgesi'ndeki göçebe halkla 8 ay yaşadı. Nisan 1827'de Batı Afrika'ya doğru yola çıktı. Bir yıl sonra Timbuktu'ya geldi ve orada iki hafta kaldı. Fransa'ya dönüşünde Société de Géographie tarafından 9.000 frank parayla ödüllendirildi ve bilgin Edme-François Jomard'ın isteğiyle yolculuğunun bir kaydını yayınladı.  1830'da Société de Géographie tarafından Altın Madalya ile ödüllendirildi. Bkz, Caillié René and Jomard Jomard. 1830. Travels through Central Africa to Timbuctoo: And Across the Great Desert to Morocco Performed in the Years 1824-1828. S, 16, London: H. Colburn and R. Bentley.
11.  Kane, Ousmane. 2016. Beyond Timbuktu: an intellectual history of Muslim West Africa. Cambridge, Massachusetts : Harvard University Press
12.  Touré, Vieux Farka. 2014. The Manuscripts of Timbuktu. New York, N.Y. : Films Media Group
13.  English, Charlie. 2017. The storied city: the quest for Timbuktu and the fantastic mission to save its past. New York : Riverhead Books.
14.  Jafri, Abel, Ibrahim Ahmed, Toulou Kiki, Layla Walet Mohamed, and Kettly Noel. 2014. Timbuktu. [United States]: Cohen Media Group.
15.  https://www.liasa.org.za/page/timbuktu_update,
16.  Hammer, Joshua. 2018. The bad-ass librarians of Timbuktu: and their race to save the world's most precious manuscripts. [Sydney, Australia], Allen & Unwin
17.  Conserving the Timbuktu manuscripts, https://journals.co.za/doi/pdf/10.10520/AJA1729830X_821,}

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.