Çin Halk Cumhuriyeti'nin 5. Başkanı Jiang Zemin, bugün (30 Kasım) 96 yaşında hayatını kaybederken geride Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) merkezileşmiş ve mutlak iktidarını bıraktı. 

Yüzlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan 1989 Tiananmen Meydanı Protestoları'nın hemen ardından ÇKP Genel Sekreteri seçilen Jiang, 2002 sonuna kadar bu görevi sürdürürken, 27 Mart 1993-15 Mart 2003 arasında Devlet Başkanı, 8 Mart 2005'e kadar Merkezi Askeri Komisyon Başkanı unvanlarını taşıdı. Sosyalist rejimin kuruluşuyla sonuçlanan devrimde görev almamış ilk ÇKP lideri olarak kuşak değişiminin simgesiydi.

İlginçtir ki, Devlet Başkanı unvanını Yang Şangkun'dan, ÇKP Genel Sekreteri koltuğunu Cao Ziyang'dan devralırken, aslında esas muktedir hâlâ Merkezi Askeri Komisyon Başkanı ve rejim kurucularından Deng Şiaoping'di.

Jiang, diğer liderlerin protestoculara yumuşak yaklaşması nedeniyle sertlik yanlılarının desteklediği "geçici lider" olarak görülüyordu. Ancak, parti içinde tepki çeken ve yaşlanan Deng'in emekliye ayrılmasıyla, onun "sosyalist piyasa ekonomisi" fikrinin uygulanmasını miras alan Jiang, ÇKP tarihine muktedir liderlerden biri olarak yazıldı.

Zemin'in kısa süre içinde en kilit kademeleri aynı anda doldurması, Tiananmen olayları döneminde rejim içinde çatlak sesler çıkmasından alınan dersin sonucuydu. Kendisinden sonra başa geçen Hu Cintao ve şimdiki Çin Devlet Başkanı, ÇKP Genel Sekreteri ve Merkezi Askeri Komisyon Başkanı Şi Cinping bu örneği izledi.

Buna karşın, eski Şanghay parti örgütü lideri ve otomotiv fabrikası müdürü Jiang, günlük hayatta diğer parti yöneticilerine göre daha samimiydi; şarkı söylüyor, şiir okuyor ve müzik enstrümanları çalıyordu.

Hong Kong Baptist Üniversitesi'nde siyaset bilimi dersleri veren Jean Pierre Cabestan, Reuters'a onu şöyle tanımladı:

Belki biraz ölçüsüz bir kişisel tavrı vardı. Sanırım, Hu Cintao'ya göre daha insancıldı. Jiang Zemin, bazen bayağı ve az kültürlü gözükme pahasına, doğal olmaya daha yatkındı.

Jiang'ın iktidarına birçok tarihi olay sığdı. Hong Kong, 1997'de 150 yıllık aradan sonra Birleşik Krallık'tan devralındı. İki yıl sonra Portekiz'in Makao'yu Çin'e devretmesiyle yaklaşık 600 yıllık kolonizasyon son buldu.

Dış politikada açılım yapan Jiang, ABD ve Avrupa'yla ilişkilerini geliştirirken, 2001'de Dünya Ticaret Örgütü'ne üye olunmasını sağladı. Ödül olarak Çin, 2008 Yaz Olimpiyat Oyunları'na ev sahipliği yaptı.

ABD Başkanı Bill Clinton'ı 1997'de ziyareti sırasında şöyle konuşmuştu:

Zamanın gidişatına uyarak halkların dileklerine karşılık verelim; yapıcı ve stratejk ortaklığın kuruluşuna ve gelişmesine doğru yürüyüşümüzü sürdürelim.

1990'lardaki Asya Mali Krizi'nde birçok bölge ülkesi dibe vururken, Jiang bu dönemi fırsata çevirerek Çin'in dünyanın en büyük ikinci ekonomisi haline gelmesinde önemli rol oynadı.

Üç Temsil Teorisi'nin kurucusu

Partiyi zengin girişimcilere ve ülkeyi kontrollü biçimde yabancı yatırımcılara açarak, geleneksel köylü-işçi ittifakı düşüncesi yerine 2002'deki 16. Kongre'de "Üç Temsil" denilen teoriyi kabul ettirdi. Buna göre, ÇKP hem "ülkenin üretici güçlerinin gelişmesini" hem "en ileri kültürünü" hem de "Çin halkının ezici çoğunluğunun çıkarlarını" temsil edecekti.

Marksizmin genel ilkeleri, Çin devriminin lideri Mao Zedong'un geliştirdiği teori ve Deng'in kuramsal görüşleriyle birlikte, "Üç Temsil" düşüncesi de ÇKP'nin anayasasına geçmiş oldu.

ÇKP kadrolarına ve Çin halkına hitap eden resmi duyuruda Jiang, "ÇKP'nin ücüncü nesil merkezi kolektif liderliğinin çekirdeği ve Üç Temsil Teorisi'nin temel kurucusu" diye tanımlanarak şu ifadeler kullanıldı:

Yoldaş Jiang Zemin tüm parti, tüm ordu ve tüm Çin halkı tarafından tanınan, yüksek prestije sahip, seçkin bir lider olmanın yanı sıra büyük bir Marksist, büyük bir proleter devrimci, devlet adamı, askeri stratejist, diplomat ve Çin'e özgü sosyalizmin büyük davasının seçkin bir lideriydi.

Görevlerini 2002'de devretmesinin ardından ortada fazla gözükmeyen Jiang son olarak Ekim 2019'da Tiananmen Meydanı'nda Çin Halk Cumhuriyeti'nin 70. kuruluş yıldönümü geçit töreninde kamuoyu önüne çıkmıştı.

Independent Türkçe, AFP, Reuters, Channel New Asia, Straits Times

Derleyen: Engin Esen