Ramallah’ın ana caddelerinde yürürseniz kaldırımlarda, düşük ücretlerle kitap elde edebileceğiniz birçok kitap sergisi görürsünüz. Eğer pazarlıkta ustaysanız iki kitabı daha düşük bir fiyata alırsınız. Bu, kitapları seven, ancak kitapları yüksek fiyattan ama kendisine bağlı veya yakın yayınevlerinden çıkan orijinal baskısıyla satan büyük kitapçılardan alacak kadar parası olmayanlar için karlı bir alışveriş sayılabilir.
“Korsan” baskılar
Ancak iş bu kadar basit ve kolay değil. Nitekim bu kitapların orijinal olmayan baskılarla satışa sunulması, bir sahtekarlık suçudur. Bununla birlikte bu suç, düzenleyici ve denetleyici mevzuatın olmamasından ötürü Filistin yasalarınca cezalandırılmıyor ve bu durum, Filistin ve dışındaki kitap yazarları, yayınevleri ve kitapçılar için büyük bir sorun teşkil ediyor.
Nablus’taki Naşirun Halk Kitapçısı Müdürü Halid Hendekçi’ye göre kitap sahtekarlığı, kitapçıların büyüme şansını azaltıyor, bu durum da Filistin’de bu sektörde daimi bir gerilemeye yol açıyor.
Üstelik hükümet, kitapçılık sektörünü sahtekarlık ve basın-yayın haklarına yönelik hırsızlık eylemlerinden korumak için bir resmi bir destek de sağlamıyor. Korsan basım faaliyetlerinin çoğu İsrail’de gerçekleşiyor. Daha sonra Filistin topraklarında ucuz fiyatlara satışı yapılıyor. İlgili bir yasa olmadığı için de bu durum takip edilemiyor.
İthal edilen kitaplara İsrail denetimi
Hendekçi’nin belirttiğine göre Filistin’de kitapçılık sektörünün yüzleştiği önemli sorunlardan biri de yurtdışından kitap ithalinde yaşanıyor. Zira kitaplar ve kaynakları, İsrail tarafından denetleniyor çünkü geçitler üzerinde bir Filistin kontrolü yok. Mesela Mısır’dan ithal edilen kitapların sınırdan sokulması, Lübnan’dan ithal edilenleri sokmaktan daha kolay. Üstelik kargo sahipleri, gümrük vergileri ve daha başka şekillerde büyük meblağlar ödemek zorunda da kalabilir.
Buna ek olarak Filistin’e sokulmalarının yasak olduğu gerekçesi ile bazı kitaplara da el konuluyor. Hendekçi, bu tür engellerin yüksek maliyetten kaçınmak için korsancılığı teşvik ettiğine dikkat çekiyor.
“Sergiler daha iyi, orijinal kitaplar pahalı”
Orijinal kitap sayfalarına dokunmayı seven bir okur, “Ben sadece orijinal kitap satın alıyorum. Onu da yazarın ve bu kitabı çıkaran yayınevlerinin hakkını gözetmek adına sadece kitapçılardan alıyorum” diyor. Ancak diğerleri onunla aynı düşünceyi paylaşmıyor.
Zira onlara göre orijinal kitapların fiyatları yüksek. Ve önemli olan da sayfanın kalitesi veya kitabın şekli değil; içeriği. Tüm kötü ekonomik koşullarda, kitaplar için yüksek bir bütçe ayırmak gerçekten zor. Bunun yanı sıra bazıları, işlerinde kendilerine destek olmak adına kitap satıcılarıyla alışveriş yapmak istiyor.
İsrail’de kitap sahtekarlığı
Bu bağlamda Ulusal Ekonomi Bakanlığı Ticari Markalar ve İhlaller Noteri Ali Zevkan, Independent Arabia’dan Fentina Şuli’ye yaptığı açıklamada, Filistin’de 1924 tarihli 15 sayılı basım-yayım hakları yasasının halihazırda teorik olarak yürürlükte olduğunu ancak uygulanmadığını söyledi. Zevkan’a göre başta İsrail’in geçitler üzerindeki kontrolü olmak üzere yeni bir kanun ve fikri mülkiyet hakkına yönelik bir düzenlemenin çıkarılmasını engelleyen pek çok sebep var.
Zevkan, bu konuda Kültür Bakanlığı’nın da suçu olduğunu düşünüyor. İki sene önce hazırlanan ve tüm uzman taraflarca gözden geçirilen yasa tasarısı, tüm modern teknolojileri içerip sanatçılar ile icat patentlerine de değinmekle birlikte halen Kültür Bakanlığı’nın masasında duruyor. Bu durum, farklı alanlardaki yaratıcıların haklarını olumsuz etkiliyor. Buna ek olarak Filistin’de yatırımcı hakları da koruma altında değil.
Yasal aksamalar, kanunun çıkarılmasını önlüyor
Kültür Bakanlığı Fikrî Mülkiyet Birliği Genel Müdürü Sami et-Taberani, kanunun uygulanmamasına ve halen Bakanlığın masasında durmasına sebep olarak yasama meclisinin faaliyetlerinin aksamasını ve Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın bunu bir yasa kararı olarak çıkarmak istememesini gösteriyor. Çünkü gelecekte bir yasama meclisi oluşturulması halinde bu kararların tümünün iptal edilmesi mümkün.
Filistin’de sahtekarlık faaliyetinin devam etmesi ve bunun kitapçılık sektörü ile kültür hareketi üzerinde olumsuz etkiler bırakması konusunda Taberani, failleri cezalandırmak için yasal bir dayanağın olmamasının, faillerin takibini imkansız bir hale getirdiğini düşünüyor.
Taberani’ye göre sahtekarlık faaliyetlerinin çoğu, İsrail’de veya İsrail’in kontrolündeki bölgelerde gerçekleşiyor. Yönetime ait bölgelerde gerçekleşen bu eylemler takip edilse de fikri mülkiyet davaları ile ilgilenen mahkemelerin olmamasından dolayı ilgili dava gerektiği gibi yürütülemeyecektir.
Öngörülen, para ve hapis cezası
Filistin’de halihazırda yürürlükte olan 1924 tarihli yasaya göre sahtekarlar ya da gerek satıcı gerekse ticari amaçlarla dağıtıcı olarak bu işi gören kimse, elli cüneyhlik (20’li yıllarda dolaşımda olan para birimi) bir para cezasına uğruyor. Bu suçu ikinci kez veya defalarca işlerse de ya bu cezaya ya da iki aylık hapis cezasına çarptırılıyor. Bununla birlikte yeni kanun tasarısında bu ceza, daha yüksek para cezası ve üç senelik hapis cezası şeklinde değiştirildi.
20 yıllık çalışma henüz onaylanmadı
Yeni kanuna ilişkin çalışmalar, 20 seneden daha fazla süre önce Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü WIPO ile başladı. İlk okuması, 1998 yılında İlk Yasama Konseyi’nde yapılan çalışma, daha sonra birçok değişikliğe uğradı ve tüm bakanlıklarla tartışıldı. Ancak Yasama Konseyi, yasayı onaylamadan önce faaliyetlerini durdurdu ve tasarı, onay bekleyen ve meydana gelen gelişmelere ve değişikliklere göre gerektiği takdirde değişiklikler yapılan yazılı bir madde haline geldi.
Elektronik hırsızlık
Filistin’deki mesele, yalnızca sayfa baskılı kitapların korsan faaliyetlere konu olması ile sınırlı değil. Nitekim bunun da ötesine geçerek kitaplar, PDF dosyaları halinde, bedava veya sembolik vergilerle internet ortamına aktarılıyor. Bu durum, bizzat yazarını, yayınevlerini ve kitapçıları büyük zararlara uğratıyor. Ancak düzenleyici mevzuatların yokluğu, ağın genişliği ve failine ulaşmanın genelde zorluğu gibi sebeplerle bunu da takip etmek zorlaşıyor.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Arabia'dan Independent Türkçe için çeviren: Aybüke Gülbeyaz
