Arap dünyasındaki komünist partilere mensup kültür ve düşünce eliti, siyasal İslam’ın üretilmesine ve siyaset, kültür, düşünce ve medya alanında varlık gösterdikleri yaklaşık bir asır boyunca toplumlarında dindarlık olgusunun teşvik edilmesine farkında olarak veya olmayarak nasıl katkıda bulundu?
Bu soru biraz garip gelebilir. Öyle ya, Arap zihin dünyasında komünizm, genel anlamda din düşmanı ve ateist bir imaj çizerken nasıl olur da dinin varlığının kökleşmesine katkı sağlayabilir?
Komünist Arap partileri, tarihi siyaset savaşlarında genel topluluklara veya seçkin kesimlere ulaşmak için engelsiz ideolojik yollar araştırdı durdu.
Nihayetinde rakipleri olan İslamcı ve geleneksel ulusalcı partilerin yaptığı gibi onlar da İslam’ı kullanmayı tercih etti.
Zira din, en çok rağbet gören halk kültürüydü. Aynı zamanda bu İslamcı ideolojik çıkış, komünizmin savunucusunun şahsiyetine yapışıp kalan ateizm yaftasının uzaklaştırılmasında da yardımcı olabilirdi.
Seçtikleri bu siyasal İslamcı halkçılık ile komünistler, siyaset ve inanç bakımından farklılaştıkları diğer siyasi ve kültürel akımlar tarafından şeytanlaştırılan düşüncelerine milli bir karakter kazandırmaya çalışıyorlardı.
Arap kültürü, düşünce ve medya tarihini takip eden kişi, kendini şu gerçeğin yanı başında bulur: Komünist partiler, 50’li yıllardan 70’lerin sonuna kadar geçen tarihi süreçte kültür, düşünce ve üniversite hayatının tüm iliklerine işlemiş bir haldeydi.
Hatta dergiler, gazeteler ve yayınevlerinden oluşan kültür ve edebiyat dünyasında ağırlık sahibi birçok platformun kontrolünü ellerinde tutuyorlardı.
Şiirde, romanda, yazıda, edebiyat eleştirisinde, tarihte ve felsefede birçok yaratıcı isim ve kalem, komünist partilerin söylemlerini ve metinlerini tutan bir duruş tarafından desteklenerek sahnede boy gösteriyordu. Kültür, siyaset ve edebiyat pazarına bir dolap dolusu kitap bir torba dolusu teori ürettiler.
İşte bugün biz soğukkanlılıkla bu kitaplığı tekrar gözden geçirip derinlemesine inceliyoruz. Bakalım ne bulacağız?
Komünist Arap partileri, genel anlamda dini, özel olarak İslam’ı siyaset sahnesinden ve ideolojik bir ticari kayıt olarak kullanılmaktan uzak tutmayı hedef edinen siyasi faaliyetlerinde başarısız olmuşlar ve bu durum diğerlerini bu kullanışa mecbur etmişti.
Komünist partiler, din ve devlet arasındaki ilişki sorununun bir çözüm yolu olarak laiklik fikrini yeterince savunmadılar.
Manevi hayatın mümin ile Rabbi arasındaki bireysel bir mesele olduğu fikrini açıkça öne sürmediler.
Komünistler, laikliği vatandaşlık başta olmak üzere bireysel ve kitlesel özgürlüklere saygı esasına dayalı toplumsal düzenlemenin bir yolu olarak kullanmak yerine çoğu zaman laikleri burjuva sınıfına dahil ettiler.
Yani komünizmin düşmanı bellediler. Zira laiklik, komünizmin karşı çıktığı cinsel tercihler de dahil olmak üzere bireysel ve kitlesel özgürlükleri savunma temeline dayanıyordu.
İslamcılar tarafından suikasta uğrayan Dr. Hüseyin Merve, birkaç hafta önce aramızdan ayrılan Tayyib Teyzini, Muhammed Abid el-Cabiri, Gali Şükrü, Mahmud Emin el-Alem, hatta başlarda Muhammed Amara, Said Binsaid, Hüseyin Şaban ve diğer gibi pek çok yazar ve düşünür, İslam ile komünizmi kendi bildikleri yoldan uzlaştırmaya çalıştılar ancak sonuç hep aynı oldu.
Herkes gerek Kur’an metninde gerek Peygamber'in hadislerinde gerek siyerde gerekse de bazı sahabi ve halifelerin hayat hikayelerinde olmak üzere İslam’da komünist ve sosyalist düşüncelerin izini sürdü.
Bu doğrultuda adaletten, yetimlerden ve yolda kalmışlardan bahseden bazı Kur’an ayetlerini ele alıp İslam’ın yoksul ve işçi sınıfın dini olduğunu, dolayısıyla İslam ile komünizm arasında adaleti ve yoksulların hakkını savunma konusunda bir karşıtlık olmadığını delillendirmeye uğraştılar.
İncelemelerin neticesinde Peygamber'in bazı hadislerinde de mal biriktiren ve yetim ile güçsüzün malını yiyenlerin yerildiğine işaret edildi.
Yani bize diyorlardı ki İslam, feodalizm ve burjuva karşıtı bir dindir ve tıpkı komünizm gibi bu ikisini kınar ve mücadele eder!
Bununla da bitmiyor ve bazı sahabiler ile halifeler arasındaki anlaşmazlıklara da değiniliyordu. Karşımıza çıkarılan tablo ise şuydu: Sahabeden bir kısmı, proleteryanın öncüleriydi. Tıpkı Avrupa’daki bazı komünist parti liderleri gibi!
Bazı sahabi isimler hakkında Troçki, Che Guevara, Martin Luther King, Nelson Mandela, Gandi, Ho Chi Minh ve daha başkalarına benzeyen imajlar oluşturmuşlardı.
Yetmedi, Arap şiir tarihinde de kazı yaptılar. Urve b. el-Verd, es-Selik b. es-Selike, Teebbata Şerran ve eş-Şefri gibi yoksul şairlerden Mayakovski, Puşkin, Aragon, Paul Eluard, Brecht, Neruda ve Nazım Hikmet için bir imaj çıkardılar.
Bazıları ilgi çekici değerlendirmelerinde ileri giderek İslam tarihinde (hicri birinci asır ile beşinci asır arasında) yaşanan Karmati devrimi ve Zenci ayaklanması gibi devrim ve ayaklanmalardan sanki İslamcı Paris Komünü ya da Müslüman proleteryanın Ekim Devrimi imiş gibi bahsediyordu!
Bu değerlendirmeler İslam tarihinde ticaret, edebiyat, siyaset ile tanınan bazı kadın şahsiyetlere dek uzanıyordu. Sözgelimi Nesibe binti Ka’b, Harun Reşid’in karısı Zübeyde ve Rabia el-Adeviye’yi dinlerken zihnimizde adeta Rosa Luxemburg, Elsa Triolet, Simon Weil ve Angela Davis gibi kadınlar canlandırılıyordu.
Tüm bunlar bize İslam’ın kadın özgürlüğünü savunan ve onun iş, siyaset, savaş ve hitabet dünyasına çıkışına davet eden bir din olduğunu anlatmak içindi. İslam, bu konuda kadın özgürlüğüne çağıran komünist değerlerden ayrı düşmüyordu ki! Kadının sınıf mensubiyeti haricinde erkekten bir farkı yoktu ki!
Arap komünistlerin (özellikle de resmi komünist partilerin) düşünce sisteminde siyasi çıkışlar bulmaya çalışırken kapıldıkları bu dinî kaygının neticesinde bazı komünist liderler adeta Allah’ın veli kulları oldu çıktı!
Fransa’nın Cezayir’e yönelik sömürgesinin azılı düşmanlarından biri olan komünist mücadeleci el-Mekki eş-Şebah’ın yoğun mücadeleci hayatından her bahsedilişinde Cezayirli Müslüman Alimler Birliği ile olan ilişkisi keskin bir şekilde sansürlenir.
Şeyh Abdulhamid b. Badis’in onu ağırladığı ve Rıza Hoho ile dostluğu söylenmez ve Bin Kane feodalizmine ve ırkçı Fransız sömürgesine karşı büyük mücadelesi neredeyse yok hükmünde olurdu.
Aynı şekilde Irak Komünist Partisi ile birlikte en büyük Arap komünist partilerden biri olan Sudan Komünist Partisi'nin camilerle ilişkisi ve oraları kullanması hakkında konuşulurken de yine aynı şekilde "Allah’ın salih kulu bir veliden" bahseder gibi bahsedilirdi.
Namaz ve oruç gibi dini vecibeleri yerine getiren bazı öncü komünistlerden övgü ve hayranlıkla bahsedildiği bile olurdu.
Sanki Arap komünistler halka, komünizmin ateizm demek olmadığını açıklamak istiyorlardı. Ancak aynı zamanda ateizmin, inancı lanetleme veya kötüleme değil de bir felsefe ve bireysel bir özgürlük olduğunu unuttular.
Arap komünistler, Karl Marx, Engels, Lenin, Troçki, Althusser vd. filozofların sunduğu sosyalist teorilerin kaynaklarına doğrudan başvurmak ve düşünsel, felsefi, siyasi ve ekonomik bir kanaat olarak onu yayıp savunmaya çalışmak yerine din kapısından geçmeyi yeğlediler. Tüm yazılarında partilerini milli bir karaktere büründürmek için dinî bir kılıf arıyorlar, söylemlerinde de siyasi bakımdan halkçı, inanç bakımından selefi akımdan uzak kalamıyorlardı.
Bununla birlikte İhvan-ı Müslimin ve türevleri gibi İslamcı rakipleri, siyasî bir hilekârlık ve fikrî bir uyanıklıkla onlara şöyle karşılık veriyorlardı: Madem İslam’da sosyalizmin tüm özellikler var; öyleyse tarihsel materyalizm teorisini ve sınıf çatışması felsefesini niçin benimsiyoruz? Gelin şeriatı uygulayalım, Batılı ve garip düşünceleri ithal etmekten vazgeçelim!
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
https://www.independentarabia.com/node/34231
Independent Türkçe için çeviren: Aybüke Gülbeyaz
