"Biraz birikmişim var. Dolar mı alayım, altın mı?" sorusunun yerini 2020'de iyiden iyiye dolduran iki yanıt var: Kripto paralar ve halka arzlar.
Bu iki yanıtın giderek popülerleşmesi yalnızca Türkiye'ye özgü değil.
2018'den bu yana dijital varlıklar üzerine araştırma ve analizler yürüten The Block'un verilerine göre 2020'de tüm dünyada kripto paralardaki işlem hacmi yüzde 700 yükseldi.
Kripto paralar gibi ilginin arttığı diğer bir yatırım alternatifi de halka arz edilen şirketlerin hisseleri.
Ernst & Young (EY) Global Halka Arz Trendleri 2020 Raporu'na göre küresel halka arzlar yıllık bazda yüzde 19 arttı ve sayısı bin 363 oldu.
Halka arzlardan elde edilen gelirler de yüzde 29 yükselişle 268 milyar dolara ulaştı.
Türkiye'de ise geçen yıl 8 şirket halka arz oldu. Yatırımcılar bütün halka arzlara oldukça yoğun talep gösterdi.
Sözkonusu 8 halka arzın değeri 450 milyon lirayı aşarken, bu halka arzlara toplamda 6,8 milyar liradan fazla talep toplandı.
Son 2 yıl içinde halka arz edilen şirketlerden oluşan halka arz endeksi ise geçen yıl yüzde 197 değer kazandı.
Halka arz olunan sekiz şirkette rekor üstüne rekorlar da kırıldı. Örneğin, 2020'nin ilk halka arzı ARD Bilişim, 17 kat talep toplarken, bu miktar yılın son halka arzı Arzum Ev Aletleri'nde 43'tü.
Ankara merkezli yazılım şirketi ARD Bilişim'in 5,30 lira ile başlayan hisse fiyatı bugüne kadar yüzde 914 yükseldi.
2020'de halka arz edilen sekiz şirketin fiyat değişimi şu şekilde:
| Şirket adı | Borsa'da işlem görmeye başladığı tarih | Halka arz fiyatı (TL) | Güncel fiyatı (TL) (*) | Halka arz edilen miktarın kaç katı talep geldi? |
| ARD Bilişim | 6 Şubat 2020 | 5,30 | 53,75 | 17 |
| Bayrak EBT Taban | 3 Haziran 2020 | 3,28 | 10,45 | 14 |
| Fade Gıda | 6 Ağustos 2020 | 2,40 | 15,56 | 12 |
| Dinamik Isı | 3 Eylül 2020 | 3,52 | 11,44 | 27 |
| Esenboğa Elektrik | 9 Ekim 2020 | 8,50 | 29,40 | 6,5 |
| Kontrolmatik | 19 Ekim 2020 | 6,90 | 54,80 | 26 |
| Kervan Gıda | 4 Aralık 2020 | 9 | 15,62 | 18 |
| Arzum Ev Aletleri | 4 Aralık 2020 | 17 | 19,03 | 43 |
Halka arz, 2021'e ise daha hızlı giriş yaptı.
Halka arz edilen şirketlerin "başlangıç ve bugün" fiyatları arasındaki değişim ise yüzde 10 ile yüzde 268 arasında.
2021 farklı rekorlara da imza attı. Bu yılın ilk üç ayında yapılan altı halka arz 1 milyar 582 milyon liralık büyüklüğüyle geçen yılın tamamını geride bıraktı.
60'a yakın ülkeye ihracat yapan Işık Plastik, yılın ilk halka arzı oldu ve 400 binden fazla talep geldi. Borsadaki her beş yatırımcıdan biri Işık Plastik hissesi aldı.
Ana faaliyet konusu beşeri ilaç ve aşı üretimi olan Türk İlaç ve Serum Sanayi A.Ş.'ye ise 128 binin üzerinde yatırımcıdan toplam halka arz büyüklüğünün 61,9 katı talep geldi. Sadece bireysel yatırımcılardan gelen talep, halka arzın 138,6 katı.
Türkiye'nin teknik granit üreten en büyük şirketi Qua Granite, son 3 yılda halka arz edilen şirketlerin en büyüğü oldu. BIST Yıldız Pazar'da "QUAGR" koduyla işlem görmeye şirketin halka arz büyüklüğü 395 milyon liraydı. Gelen talep ise 2,3 milyar liraya ulaştı.
Son yılların en büyük halka arzlarından Galata Wind Enerji'nin ihraç edilen hisselerine yaklaşık yedi kat talep geldi. Halka arz edilen hisselerin yüzde dörtte biri yabancı kurumsal yatırımcılara gitti.
2021'in ilk dört ayında halka arz olan şirketler:
| Şirket adı | Borsa'da işlem görmeye başladığı tarih | Halka arz fiyatı (TL) | Güncel fiyatı (TL) (*) | Halka arz edilen miktarın kaç katı talep geldi? |
| Işık Plastik | 28 Ocak | 16,10 | 28,36 | 14,2 |
| Türk İlaç ve Serum | 5 Mart | 10 | 36,80 | 61,9 |
| Naturelgaz | 1 Nisan | 8,5 | 10,45 | 75 |
| Qua Granite | 9 Nisan | 16,46 | 23,66 | 6 |
| Galata Wind | 22 Nisan | 5,06 | 5,56 | 8 |
| Aydem Enerji | Talep toplama: 19-22 Nisan | 9,90 | ||
| Biotrend | Talep toplama: 19-21 Nisan | 18 | 17 |
Hisse senedi almak, neden 2020'de parladı?
Sermaye piyasalarında 38 yıldır farklı görevler yürüten, Piramit Menkul Değerler Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Berra Doğaner, hem Türkiye'de hem dünyada yatırımcıların halka arz edilen hisselere yönelmesini Independent Türkçe'ye birkaç başlıkla açıkladı.
Bunlardan en önemlisi koronavirüs salgınıyla evlere kapanılması. Dışarı çıkamayan insanların zorunlu olarak harcamalarının kısılıp, tasarruflarının artmasıyla kapısı çalınan ilk adreslerden biri hisse senedi piyasaları oldu.
Bunun yanı sıra her şeyin online ortama taşındığı 2020'de teknoloji kullanımı da arttı. Bu, mobil ortamlarda al-sat emirlerinin verilmesini hem kolaylaştırdı hem de maliyetleri düşürdü.
"30 yılın yatırımcı sayısı, bir senede borsaya girdi"
Bir diğer gerekçe ise pandemi nedeniyle halka arz planlarını bekleten şirketler.
Doğaner'in açıklamasına göre yatırımcının hisse senedi piyasasına olan ilgisiyle, bir süredir bekleyen şirketler özellikle 2020 sonuna doğru halka arzlar için kolları sıvamaya başladı.
Dr. Berra Doğaner, Türkiye borsalarında 30 küsur yıldır yaklaşık 1 milyon 200 bin civarında olan yatırımcı sayısının 2020'de 2 milyon 600 bin üzerine çıktığını, yeni gelenlerin çoğunun küçük yatırımcılar olduğunu söyledi.
Doğaner'in aktardığına göre 2020'deki halka arzların değeri diğer yıllara kıyasla düşüktü. Ancak birim zamanda getirisi çok yüksekti. Bu durum, yeni gelen yatırımcının halka arzlara ilgisini kuvvetlendirdi. Kuvvetli talebi gören şirketler de halka arz planlarını hayata geçirmeye başladı.
"Yeni halka arz edilen şirketler endeksi, normal endeksimizin daha üzerinde getiri sağladı" diyen Doğaner, Borsa ve SPK'da 40 civarında daha halka arz başvurusunun beklediği yönünde duyumlar aldıklarını aktardı.
Yabancının çıktığı hisseye yerli de yanaşmadı
Türkiye piyasası özelinde bir gelişme daha küçük yatırımcıyı yeni halka açılan şirketlere yöneltti: Yabancı yatırımcı çıkışları.
Yabancı yatırımcılar, 2020'de Türk varlıklarından son beş yılın en sert çıkışını gerçekleştirdi. Yılın toplamında hisse senetlerinde 4,26 milyar, borçlanma senetlerinden 4, 98 milyar ve toplamda 9,24 milyar dolarlık çıkış kaydedildi.
Doğaner'in açıklamasına göre BIST 30 ve BIST 50 endekslerinde işlem gören, Türkiye'nin büyük ve sağlam şirketlerindeki çıkışları gören yerli yatırımcı da bu şirketlerin hisselerinden uzak durdu. Onun yerine küçük sermayeli, sert ve hızlı fiyat hareketleri olan hisseler tercih edildi.
Bir kısım yatırımcının da kötü yönlendirmelere maruz kaldığını söyleyen tecrübeli SPK uzmanı, "Yatırımcı önce sığ hisselere yöneldi. O sırada halka arzlar gelmeye başladı. Halka X fiyatından arz edilen şirketin hisse değeri, her gün tavan, tavan giderek 10 günde 2X oldu. Şirketin gerçek değerinden çok kısa sürede çok hızlı uzaklaştı. Küçük yatırımcıda da ‘her halka arz olan tavan yapacak' algısı oluştu" değerlendirmesini yaptı.
"Gerekirse kârınızı alıp çıkın"
Bu aşırı talep ve sürekli yukarı itilen fiyatlarda son bir haftada bir miktar sakinleme görüldüğünü aktaran Doğaner ise yatırımcıları, fiyatı aşırı şişmiş hisselerden uzak durmaları konusunda uyardı.
Doğaner'e göre başlangıç halka arz fiyatından alınan hisselerde belli bir prim yapılmış olması çok normal. Ancak hisseleri, aşırı fiyatlandıkları noktada almakta ısrarcı olmak ise çok riskli.
Son bir yılda borsaya giren kişilerin çoğunluğunun, 5 ila 20 bin lira altı hesap açan küçük yatırımcılar olduğunu hatırlatan Doğaner, şunları söyledi:
Bu kişiler zor kazanıyorlar, dolayısıyla tasarrufları da yatırımları da çok kıymetli. Bunlar çarçur olmasın diye uyarılarda bulunuyoruz.
Kısa sürede çok primlenmiş hisse senetlerinden uzak durun. Kârdaysanız kârınızı realize edin. Gerekirse kenara çekilin. Gerekirse daha az primlenen, daha ucuz hisse senetlerine yatırım yapın.
Hisse senedi yatırımları iki kattan fazla artı
Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER) Yönetim Kurulu Başkanı Attila Köksal da Merkezi Kayıt Kuruluşu'nun (MKK) verilerini paylaşarak başladı.
Buna göre 2019 yılı başında 23 milyar dolar olan hisse senedi yatırımları bugün 52 milyar dolar seviyesinde. Yabancı yatırımcılar ise son 2-3 yılda yaklaşık 23 milyar dolar tutarında hisse sattılar.
Halka arzların artmasının şirketlerin özkaynaklarını güçlendirmeleri bakımından olumlu olduğunu söyleyen Köksal, vatandaşların da hisse senedi yatırımları ile yatırım yaptıkları şirketlerin büyümelerinden pay aldığını hatırlattı.
"Ancak, halka arz programlarının iyi düzenlenmesinde fayda vardır" diyen Köksal, fazla arzın sınırlı bir talep ortamında borsanın genel gidişatına zarar verebileceğini söyledi.
"Aşırı yükselen fiyatlar, şirket değerini yansıtmıyor"
Köksal'a göre diğer bir sorun da halka arzlar sonrasında hisse fiyatlarında gözlenen aşırı yükselme. Bazı hisselerin fiyatlarının halka arzı takip eden birkaç hafta, hatta birkaç gün içinde yaptığı aşırı primlerin açıklanmasının zor olduğunu söyledi FODER Başkanı ve ekledi:
Bu yüksek seviyelerden alım yapan yatırımcıların zarar etme ihtimalleri çok yüksek.
Diğer yandan, borsada işlem gören birçok küçük ve orta ölçekli şirketin hisse fiyatları aşırı yüksek sevilere yükselmiştir. Bu fiyatlar şirket değerlerini yansıtmamakta olup, bunlarda büyük düşüşler olması kaçınılmazdır. Bu sürdürebilir bir durum değil.
"Faiz kazancı olmayınca hisse senetlerine yönelim oldu"
Yerli yatırımcıların hisse senetlerine olan ilgilerinin nominal faizlerin yüzde 10'un altında, reel faizlerin ise negatif olduğu 2020 yılında zirveye çıktığını söyleyen Köksal, şu değerlendirmelerde bulundu:
Mevduat faizleri düşünce vatandaş önce dövize ve altına daha sonra hisse senetlerine yönlendi. Bu ortamda spekülatörler de fırsat görüp hisse senetlerini yukarı çektiler. Özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler için. Çünkü orada yabancı satışı yok.
Bu böyle olumlu bir hava yarattı borsada. Sonra halka arzlar başladı. Önce az sayıdalardı ve iyi pirim yaptılar. Şirket sahipleri de "Borsa'da iyi fiyatlama var. Ben şirketimi iyi fiyattan borsada halka açabilirim"i gördüler. Şimdi miktarları arttı. Arz-talep dengesi bozuldu.
"Vatandaşın kurşunu azalıyor"
Vatandaşın kurşununun da yavaş yavaş bittiğini ancak halka arzların devam ettiğini söyleyen Köksal, halka arz fiyatlarının yanlış olmadığını ancak halka arz sonrası oluşan fiyatların çok yanlış yerlere gittiğini aktardı.
Köksal da Berra Doğaner gibi yatırımcılara hisse satın almalarını ancak olması gereken fiyatın 7-10 katından almamaları gerektiğini söyledi. Çünkü bu seviyelerde yapılan kayıpların geri alması da zor.
Enflasyon yüksek, dolarizasyon yüksek; Yeni alternatif hisse
Sardis Research Kurucusu Evren Kırıkoğlu da Attila Köksal gibi parayı Türk Lirası'nda tutmanın getireceği sıkıntılar nedeniyle hisse senedi yatırımlarında yükseliş olduğunu söyledi.
"Enflasyon ve dolarizasyon çok yüksek. Bankaya faize yatırıp faizden medet ummanın bir anlamı kalmadı. Yatırımlarınızı çeşitlendirmek istiyorsanız bir sonraki adım hisse senedi" diyen Kırıkoğlu, şirketlerin de sermayelerini artırmak için kredi kullanmak yerine borsaya açılmayı tercih ettiğini çünkü şirketlerinin daha fazla değerlenebileceğini öngördüklerini söyledi.
Bunun yanı sıra yabancı yatırımcının yokluğunda yurt içindeki hesap sayısının arttığını, bunun da şirketleri halka arz için teşvik etme ihtimali olduğunu söyleyen Kırıkoğlu'na göre de bu durum sürdürülebilir değil.
Sardis Research Kurucusu, "Hiçbir derinliği olmayan, arkasında büyük bir kurumsal bir destek bulunmayan, tahtası sığ, küçük sermayeli, manipülasyona açık hisselerde bu kadar çok küçük yatırımcının yoğunlaşması iyi değil" diye konuştu.
Halka arz nedir?
Belli büyüklükte bir şirketiniz olduğunu varsayalım ve diyelim ki iki ortaksınız.
Belki kredi kullanmadan finansman sağlamak istiyorsunuz, belki de yatırımlarınıza fon arıyorsunuz…
Hisse senetlerinizi Borsa İstanbul'da satışa çıkardığınızı ilan edip, yatırımcılara "siz de hissedarımız olabilirsiniz" dediğiniz anda şirketinizi de halka arz etmiş oluyorsunuz. Bu işlemi yürütmesi için de bir aracı kurum veya bir banka ile anlaşıyorsunuz.
Borsa İstanbul'un "Halka Arz ve Borsa İstanbul'da İşlem Görme" kılavuzuna göre halka arz, bir şirkete finansman ve likiditenin yanı sıra tanınırlık ve kurumsallaşma da sağlıyor.
Zira, şirkete yeni ortaklar almak sorumlulukları artırırken, hesap verilebilirliği mecbur kılıyor. Halka arz olunan bir şirketin bilançosunu açıklaması zorunlu hale geliyor.
Her şirket halka arz olabilir mi?
Hayır.
Borsa İstanbul'da üç farklı pazar bulunuyor. Bir nevi futbol ligleri gibi düşünelim…
Büyük ölçekli kuruluşların işlem gördüğü Yıldız Pazar, orta ölçekliler için ana pazar ve daha küçük kuruluşlar için alt pazar.
2021'in şubat ayı itibarıyla Borsa İstanbul'un yayımladığı Kotasyon Yönergesi'nde değişikliğe gidildi.
Buna göre halka arz edilen şirket alt pazarda işlem görecekse en az 40 milyon liralık halka arz yapmalı. Ya da diğer bir koşul olarak şirket, değerinin yüzde 25'ini halka açmalı. Yani şirketin piyasa değeri en az 160 milyon lira olmalı.
Halka arz edilecek payların değeri alt pazarda daha önce 20 milyon liraydı. Ancak bu, düşük bir miktar olduğu için manipülasyona da açıktı.
Ana pazarda halka arz edilecek şirketin ise toplam değeri en az 375 milyon lira olmalı. Şirket, en az yüzde 20'sini halka arz etmeli. Yani bu işlemin değeri 75 milyon lira olmalı.
Yıldız pazarda halka arz edilen payların piyasa değeri şartı ise 200 milyon liradan 300 milyon liraya çıkartıldı. Halka arz oranı yüzde 15 şart koşulurken, şirket değeri ise en az 2 milyar lira olmalı.
Ayrıca, Yıldız Pazar için yapılan başvuruda halka arz sonrasında "halka arz edilen payların piyasa değeri" şartı olarak asgari 500 milyon liranın sağlanamaması halinde başvuru kabul edilmeyecek.
Hangi kurumların onayı gerekli?
Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) ve Borsa İstanbul.
Şirketin hisselerinin halka arz süreci SPK'nın, Borsa'da işlem görme süreci ise Borsa İstanbul'un incelemelerine tabi.
Yatırımcıları şirket hakkında bilgilendirmek için hazırlanan belge izahname, onay için SPK'ya sunuluyor. Borsa İstanbul'a da ilgili pazarda işlem görmek için müracaat ediliyor
Hem Borsa İstanbul hem de SPK uzmanlarınca şirket incelemesi yapılıyor. Şirketin borsada hangi pazarda işlem göreceği belirleniyor.
Halka arz sonrası ise şirketler, yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek açıklamaların zamanında kamuya açıklanmasını sağlamak ve kamuya bilgiyi eşzamanlı olarak ulaştırmakla yükümlü.
Halka arz yöntemleri nelerdir?
İki yöntem izleniyor.
Ya mevcut ortaklar ellerindeki hisseleri yeni hissedarlara satıyor ya da hisseler, sermaye artırımı yolunu tercih ediliyor.
Bir şirketin ortakları, ellerindeki payları sattığında oluşan kaynak, bu ortaklara finansman sağlıyor.
Şirkete ek kaynak sağlamak ve yapısını güçlendirmek için tercih edilen yöntem ise sermaye artırımı. Sermaye artırımında şirket, oluşan yeni hisseleri halka arz ediyor ve gelen gelir, "dış kaynaklı finansman" olarak kaydediliyor.
Halka arz edilen şirketin hissesi nasıl alınıyor?
Bir kere yatırımcının, halka arz edilmiş şirketin izahnamesini, şirket hakkındaki araştırma raporlarını, fiyat tespit raporunu ve finansal tabloları dikkatle, bir uzman eşliğinde analiz etmesi gerekiyor.
Halka arz ise talep toplama yöntemi ya da Borsa'da satış yöntemiyle gerçekleşiyor.
Talep toplama yönteminde yatırımcıların satışa sunulan hisselere ilişkin talepleri toplanıyor.
Belirlenmiş sabit bir fiyattan kaç adet hisse alınmak istendiğinin belirtilmesi, asgari bir satış fiyatı üzerindeki fiyat tekliflerinin toplanması ya da tavan ve taban fiyat arasındaki fiyatlardan hisse talep edilmesi, talep toplamanın üç farklı yolu.
© The Independentturkish
