Yeniden darbe tartışmalarının ısındığı bu günlerde 12 Eylül 1980 askeri darbesinin mimarı Kenan Evren için hazırlanan belgeselin, Cumhurbaşkanlığı'nın resmi internet sitesinde yayınlanmış olması dikkati çekiyor. 

TRT tartından 1995 yılında çekilen 1 saat 32 dakikalık belgesel, Cumhurbaşkanlığı'nın resmi sitesinde yer alan Kenan Evren sayfasından yayınlandı.

Belgesel, yönetmen Osman Sınayuç tarafından ''Cumhurbaşkanlarımız'' belgesel serisi için çekildi.

Cumhurbaşkanlığı sitesinde Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün dışında, önceki, Cumhurbaşkanları İsmet İnönü, Celal Bayar, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk, Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer için çekilen belgeseller de yer alıyor.

Belgeseli çekilmeyen tek Cumhurbaşkanı Abdullah Gül

Cumhurbaşkanlarının görev sürelerinin bitmesinin ardından çekilen belgeseller yıllar içinde bir gelenek halini aldı. Belgeseli çekilmeyen tek cumhurbaşkanı ise 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül oldu.

Belgeselde, Evren'in doğduğu evden görüntüler ekrana getiriliyor. Çocukluğu ise Evren'in dilinden anlatılıyor. 

12 Eylül için darbe değil "harekât" deniliyor

12 Eylül 1980 askeri darbesi için "12 Eylül Harekâtı" nitelendirilmesinin kullanıldığı belgeselde, "Siyasi çekişmeler, parlamentonun kilitlenerek ekonomik önlemleri alamayışı, Cumhurbaşkanı’nın bir türlü seçilememesi ve hızla tırmanan anarşi, ülkeyi beklenen güne getirdi" denildi. 

Darbe ve sonrası ise yine Evren'in dilinden yansıtılıyor. 

12 Eylül darbesine en son çare olarak başvurulduğunu savunan Evren, müdahale fikrinin 24 Nisan 1980 günü belirmeye başladığını ifade ederek 7 Mayıs 1980 günü bir tatbikat için Brüksel'e gittiği sırada dosyaların hazırlanması talimatını verdiğini aktarmıştı.

Evren, belgesel için şöyle konuşmuştu:

''18 Mayıs 1980 günü kuvvet komutanları ile toplandık. Durumu gözden geçirdik ve müdahaleden başka çıkar yol kalmadığı neticesine vardık.''

Temmuz ayının ilk haftasına kadar komutanların bütün hazırlıklarını tamamlamaları konusunda görüş birliği sağlandığını belirten Evren, 24 Mayıs’ta bazı ordu ve sıkıyönetim komutanlarının fikirlerini aldığını, onların da bu fikre iştirak ettiğini söylemişti.

İlk müdahale tarihinin 11 Temmuz olarak kararlaştırdıklarını anlatan daha sonra darbe tarihinin 12 Eylül’e ertelendiğini belirtmişti.

Belgeselde, dönemin tanıklarıyla birlikte Evren ailesinin fertleri de eski cumhurbaşkanını anlattı.

Evren ailesinin, o günlerde sağlık sorunları yaşayan anne Sekine Evren'in üzülmemesi için gösterdiği çaba da belgesele yansıdı. 

Eşini de anlatmıştı

Kenan Evren, durumu ağırlaşan eşi Sekine Evren'le ilgili şunları söylüyor:

Hemşire de getirebilirdim, doktoru da başında tutabilirdim. Ama ne hemşire ne doktor, kimseyi çağırmazdım. Zor oluyordu, gecede birkaç defa kalkıyor bakıyordum. 'Cumhurbaşkanlığı Köşkü'ne gidelim, orada daha çok imkanlar var, sana orada baksınlar' dedim kabul etmedi. Cumhurbaşkanı seçilmeden oraya gitmek istemedi. Anayasa oylamasını da göremedi. Ona hala üzülürüm. Benim gibi düşünürdü o da. 

''Halk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı''

Belgeselde, 1982'deki anayasa oylamasına işaret edilerek Evren için ''Halk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı'' deniliyor.

Evren, o anayasayı belgeselde şu sözlerle anlatıyor:

"175 maddelik anayasada keşke şunu da şöyle yapsaydım şeklinde düşüncelerim olmuştur. Bunları 4 madde halinde sıralayabilirim. Birincisi cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini arzu ettim ve anayasaya böyle geçirilmesini istedim. Ama gerek Danışma Meclisi gerekse Konsey'de bu fikir benimsenmedi. Cumhurbaşkanının meclis tarafından seçilmesi ağırlık kazandı. İkincisi geçici madde ile cumhurbaşkanının anayasa oylamasıyla beraber seçilmesi… Buna hep karşı çıktım, ayrı sandıklarda oylanmasını istedim hatta birkaç adayın benimle beraber seçime girmesini arzuladım ama bu fikrim de revaç görmedi. Diğer bir husus Senato yerine geçecek ve 50-60 üyeden oluşacak bir Cumhuriyet Meclisi kurulması fikri vardı ilk anayasa taslağında. Ben bunu benimsedim ama bu da revaç görmedi. Bir de cumhurbaşkanına verilen yetkiler arasında meclisi feshetme yetkisi verilseydi zannederim iyi olacaktı. Bunu getirdiler bana bu sefer de ben kabul etmedim." 

"Son derece titiz, disiplinli ve hoşgörülü"

Belgeselde Kenan Evren için yapılan diğer nitelendirmeler ise şu kelimelerden oluşuyor: "Son derece titiz, disiplinli ve hoşgörülü" 

Çankaya Köşkü'ndeki bir günün de anlatıldığı belgeselde Evren'in kimsesiz çocuklara yönelik yaptığı çalışmalar da aktarılıyor.

1988'de Türkiye'de demokratikleşme çalışmalarının hız kazandığının ifade edildiği belgeselde, ''Türkiye, Avrupa Konseyi'nin ve Birleşmiş Milletler'in işkence konusundaki sözleşmelerini onayladı'' deniliyor.

''Halkın iradesinden çekinmemek gerektiğini söyledi''

Belgeselde yer alan cümlelerin bazıları da şu şekilde:

''Evren, Cumhurbaşkanlığı görev süresi biterken ikinci defa cumhurbaşkanı seçilmesine dair tartışmalara izin dahi vermedi ve 9 Kasım 1989'da Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk defa yapılan bir devir teslim töreniyle görevinden ayrıldı. Kenan Evren devir teslim töreninde yaptığı veda konuşmasında göreve başladığı zamanki olaylara değindikten sonra halkın iradesinden çekinmemek gerektiğini ve cumhurbaşkanı seçiminin halk tarafından yapılması kanaatinde olduğunu söyledi. Milletin ezici çoğunluğunun desteğini her zaman yanında hissettiğini belirten Evren, tarafsızlığını korumak için büyük çaba sarf ettiğini söyledi. Cumhurbaşkanlığı görevi sona eren Kenan Evren, sade bir vatandaş olarak Ege ile Akdeniz'in birleştiği koylardan birindeki şirin kıyı ilçemiz Marmaris'e yerleşti.''