Nesli tehlike altındaki ters lale, Anadolu'da "Ağlayan Gelin" adıyla biliniyor ve dünyanın en nadide çiçeklerinden birisi olarak gösteriliyor.
Ters lale, bir dönem aşırı şekilde toplatılması ve yurt dışa çıkarılması nedeniyle 2013'te dönemin Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu tarafından toplanması ve naklinin yapılması yasaklandı.
Doğu Anadolu Bölgesi'nin bin 500 ile 3 bin rakımlarda yetişebilen ters lale, birçok hikaye ve efsaneye de konu olmuş.
Gözyaşı damlası gibi berrak su damlattığı için ters lale, Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği zaman Meryem Ana’nın göz yaşlarından yere akan damlalarla yetiştiğine inananlar adına ‘Ağlayan Gelin’, halk arasında ‘Guldexîn’ olarak da adlandırılıyor.
Hıristiyan dininde kutsal çiçek olarak da kabul ediliyor.
Türkiye'de 43 türü bulunan ters lalelerin 20'si endemik
Kozmetik ve ilaç sanayinde kullanılan ters lale, süs bitkisi olarak da değerlendiriliyor.
Dünyada bir benzeri daha bulunmayan Hakkari, Van, Bitlis, Erzurum ve Batman'da doğal olarak yetişen ters laleler sadece belirli yerlerde görülüyor.
Dünyada 167 türü bulunan ters lale çeşidinin en fazla görüldüğü ülke Türkiye olarak biliniyor.
Türkiye'de 43 türü bulunan ters lalelerin 20'si endemik tür olarak biliniyor.
Boyu 30-100 santimetre arasında değişen ters lalenin kırmızı, turuncu ve nadiren sarı renkte bulunuyor.
Bir aylık ömrü olan ters lalenin koparılması, satılması ve şehir dışına çıkarılmasının cezası ise 60 bin lira.
"Ters lale, baş aşağı şekilde çiçek açıyor"
Türkiye Dağcılık Federasyonu Hakkari temsilcisi Naci Ertunç, Hakkari bölgesinde bitki örtüsünün çok zengin olmakla beraber çiçek türleri ve yöre halkının yemeklerde kullandıkları çeşitli ot çeşitleri olduğunu söyledi.
Ters lalenin en önemli özelliklerinde biri de baş aşağı şekilde çiçek açması olduğunu dile getiren Ertun, şu ifadeleri kullandı:
Ters lale bölgemizin dağlık kesimine yayılmış durumda. Hakkari, Yüksekova, Şemdinli, Derecik ve Çukurca dörtgeninde sıkça rastlanıyor. Bazı bölgelerde küme halinde ya da büyük tarla biçiminde görülüyor. İlimiz dışında Van, Tunceli ve Şırnak bölgelerinde seyrek görünmekte. Yöreye göre nisan, mayıs ve haziran aylarında yeşeren bu nadide çiçek yaklaşık 30, 100 santimetre uzunluğunda olup, sapında en az iki, üç veya otuz yedi çiçeği bulunuyor.
"Koparanlar para cezası veriliyor"
Ters lalenin asıl adını ‘Ağlayan Gelin’ olduğunu vurgulayan Ertunç, Kürtçe isminin ise, ‘Serdıxün’ olduğunu ifade etti.
Doğu Anadolu Bölgesi'nde sarı, kırmızı ve koyu turuncu renginde yetiştiğini belirten Ertunç, “Baş aşağı yetişen çiçekleri kurumaya doğru gittiğinde ise başı yukarıya doğru bakmaktadır. Her bir gözeneğinde en az yüz elli, iki yüz tuhum bulunuyor. Çiçeğin kök kısmı soğandır. Bölgemizde alabildiğine mevcut olan Ters lale koruma altına alınmamış, yalnız koparanlar için para cezası çıkarılmıştır. Asıl vatanı bölgemiz olduğu için yüksek kesimlerde çoğunlukla yeşermektedir. Bölgenin her tarafında mevcut olduğu için koruması çok güçtür. Çoğu insanların ulaşamadığı yerlerde çokça rastlanmaktadır” şeklinde konuştu.
Ertunç, sözlerini şöyle sürdürdü:
Geçmişte yurt içine ve dışına kök kısmı olan soğanı kaçırılıyordu. Hatta Şemdinli'nin Alan Köyü'nde bir kamyon dolusu ters lale çiçeği yakalandı, tekrar köyün üst bölgesinde ekildi. Şu an tarla biçiminde yeşermiş köye ayrı renk katmaktadır. Bölgemizde eskisi gibi yetişiyor. Hatta tohumları rüzgar sayesinde bölgenin olmayan yerlerine de sıçrıyor. Bu sayede yeşeriyor.
"Ters lale bölgenin değeridir; sahip çıkmalıyız"
Van Çevre ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği (Van Çev-Der) Başkanı Ali Kalçık, ters lalenin endemik bir bitki olduğunu belirterek, 1590-1660 arasında yaşamış olan Ünlü Kürt Bilgini Feqîyê Teyran'ın o dönemde, ters lalenin koparılmaması ve korunması gerektiğini söylediğini aktardı.
Ters lalenin Hakkari’nin simgesi olduğunu ifade eden Kalçık, “Bugün maalesef bu değerimize yeteri kadar sahip çıkamıyoruz. Bu değerimize sahip çıkamadığımız için, bugün ters lale Hollanda ve birçok Avrupa ülkesinde yetiştiriliyor. Özellikle insanlarımız, bu konuda çok dikkat etmelidir. Ters lale bu bölgenin değeridir. Her endemik bitki kendi bölgesinde değerlidir. Biz de bu değerimize sahip çıkmalıyız” dedi.
"Para cezası etkisini gösterdi"
Hakkari’de oturan Refik İhtiyatoğlu ise, bir dönem Hakkari’nin hemen her bölgesinde yetiştiğini söyledi.
Özellikle yeterli tedbirlerin alınmadığı dönemlerde Hakkari ve ilçelerinde ters lale çiçeği ve soğanın dağlarda sökülüp satıldığını ve bazı kişilerin şehir dışına hatta yurt dışına götürdüğünü dile getiren İhtiyatoğlu, “Alınan sıkı önlemler ve para cezası etkisini gösterdi. Eskisi kadar olmasa da artık dağlarda ve vadilerde Ters lale görmek mümkün. Başta biz Hakkarililer olmak üzere herkes bu değerimize sahip çıkmalıdır” dedi.
© The Independentturkish
