Roald Dahl’ın ünlü çocuk kitabı Charlie’nin Çikolata Fabrikası (Charlie and the Chocolate Factory) beyazperdeye iki kez uyarlandı.
Gene Wilder’ın Willy Wonka’yı canlandırdığı 1971 yapımı ilk film bugün klasikler arasında kabul ediliyor ama Tim Burton’ın 2005 tarihli filmi de aynı evrenin ilginç bir versiyonunu ortaya koymuştu.
Roald Dahl en çok, arka planında karanlık bir yan ve tuhaf bir espri anlayışı da bulunan, yetişkinlerin kötü karakter rollerinde bulunduğu çocuk kitaplarıyla biliniyor ve anılıyor. Yazarın pek çok kitabı yıllar boyu beyazperdeye uyarlandı, bunların içinden en çok öne çıkanlar Matilda, Fantastic Mr. Fox ve The Witches.
Yazarın en ünlü kitaplarından biri 1964 tarihli romanı Charlie’nin Çikolata Fabrikası. 1971’de, Mel Stuart’ın yönettiği ve Gene Wilder’ın eksantrik şekerlemeci Willy Wonka’yı canlandırdığı müzikal film Willy Wonka ve Çikolata Fabrikası (Willy Wonka and the Chocolate Factory) gösterime girdi. Film eleştirmenlerden epey olumlu dönüşler almış, Wilder’ın performansı da övgü toplamıştı. Yapım bugün klasik bir film olarak kabul ediliyor.
Bir başka versiyon, Tim Burton’ın yönetmen koltuğuna oturduğu ve sıklıkla beraber çalıştığı Johnny Depp’in Willy Wonka’yı oynadığı projeyle geldi. Bu iş bir yeniden çevrimden ziyade kitabın başka bir uyarlaması olsa da izleyenler iki filmi, özellikle de Wilder ve Depp’in performanslarını karşılaştırmaktan kendini alamadı.
Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nın Burton versiyonu mali başarısının yanı sıra olumlu eleştiriler de almıştı ve iki filmin eğlence arz etme adına kendilerine has tarzları olsa da ikisi arasında çok sayıda fark var. Screen Rant iki yapım arasındaki farkları derledi.
Orijinal filmdeki Willy Wonka ve Tim Burton’ın yeniden çevrimi
Willy Wonka, Wonka Şekerleme Şirketi’nin kurucusu olmanın yanı sıra, Charlie Bucket’la beraber Charlie’nin Çikolata Fabrikası ve Charlie’nin Büyük Cam Asansörü’nün (Charlie and the Great Glass Elevator) baş karakteri. Sıradan tatlılar olmanın ötesinde başlı başına farklı bir deneyim sunan tamamen özgün şekerlemeleriyle Wonka’nın şekerlemeci olarak ünü meslektaşlarından tamamen farklı.
Kitapta karakter siyah bir silindir şapka, mor bir ceket, gümüş eldivenler, cam yeşili bir pantolon ve bastonuyla betimleniyor. Göründüğünden daha yaşlı ve kır saçları var. İşvebaz, heyecanlı, hiperaktif ve havai bir karakter, o kadar ki bazen bir odadan diğerine geçerken dans bile ediyor.
Willy Wonka’nın beyazperdedeki iki versiyonu da kitaptakinden farklı olmakla beraber bazı özellikleri taşıyor. Wilder’ın Wonka temsili eksantrik ve incelikli ama aynı zamanda kinli de bir karakter, hatta bazen art niyetli. Öte yandan Depp’in performansında, Wonka’nın çocuklardan hiç hoşlanmadığı göz önüne alındığında biraz komik şekilde aşırı ve çocuksu.
Depp’in versiyonunun da art niyetli bir yanı var ve iki temsil de, farklı şekillerde olsa da bu özelliği taşımasına rağmen, Wilder’ın temsili kadar incelikli olmamasından dolayı izleyenlerin çoğunun gözünde karakterin psikotik bir versiyonu. Davranışlarını ve çocuklardan ve ailelerden genel olarak hoşlanmamasını kısmen de olsa açıklayan kişisel geçmişi göz önüne alındığında Depp’in temsili daha trajik.
Umpa Lumpalar
Umpa Lumpalar Wonka Fabrikası’nda yaşayan ve çalışan ufak insanlar. Romanın ilk baskılarında Afrikalı pigmeler olarak betimleniyorlardı fakat daha sonra beyaz tenli ve altın renkli saçlı olarak değiştirildiler, geldikleri ülke de Loompaland olarak değiştirildi. Wonka onları bulduğunda türlü yaratıktan kaçıp saklanabilmek için ağaç tepelerindeki kulübelerde yaşıyor ve yemek bulmakta zorlanıyorlardı.
Yedikleri tırtıl püresinin tadı çok kötü olduğundan tat katmak için püreye okaliptüs yaprakları veya kınkanatlı böcekler ekliyorlardı ama asıl istedikleri kakao çekirdekleriydi. Onlara yardım etmek için Wonka, ücretleri kakao çekirdeği olacak ve istedikleri kadar çikolata yemelerine müsaade edecek şekilde fabrikada yaşayıp çalışmalarını önerdi.
İki filmin de Umpa Lumpalarla ilgili kendilerine has yorumları vardı: 1971 versiyonunda Umpa Lumpalar turuncu tenli, yeşil saçlıydı, çizgili manşetli kahverengi gömlekler, yakalıklar ve bol Bavyera tipi pantolonlar giyiyorlardı (bunun aksine kitapta erkekler için hayvan derisi, kadınlar için yapraklar, çocuklar içinse hiçbir şey olmak üzere yöresel giysilerini giymeye devam etmekte ısrarcıydılar).
Deep Roy’un dişi Umpa Lumpa Doris dahil olmak üzere bütün Umpa Lumpaları canlandırdığı Burton versiyonunun aksine. ilk filmde her birini farklı oyuncular canlandırıyordu. Burton’ın filminde Umpa Lumpalar, çalıştıkları alanlara göre değişen renkte üniformalar giyiyordu. Rolleri, Wonka Fabrikası çalışanları olarak aynıydı ama Burton’ın filminde Wonka’nın sırdaşları haline de gelerek daha çok öne çıkarılıyorlardı.
Çikolata Fabrikası
Willy Wonka ve Çikolata Fabrikası’ndaki set ve efektler artık eskimiş görünebilir ama yapıldığı zamanda özel efektlerin sınırlılığı göz önüne alındığında aslında son derece etkileyiciler. Efektler analog ve çikolata fabrikası bekleneceği üzere rengarenk ve gerçeküstü. Öte yandan Burton’ın versiyonu, tüm filmlerinde olduğu gibi daha gösterişli, tabii zamanın teknolojisi de epey detaylı ve renkli senaryolara hayat verebilecek kadar gelişmişti.
Bu da, bazıları Burton’ın sırtını bilgisayarlı özel efektlere fazla dayadığını söylese de Violet’in balon gibi şiştiği, Mike’ın bir televizyon ekranına hapsolduğu sahneleri daha inandırıcı yapmaya olanak sağlamıştı. İki filmde de çikolata ırmağının analog efekt olduğunu hatırlatmakta fayda var ama daha büyük bütçeye sahip olması Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nın ekibinin ırmağı, ilk filmdekinden daha inandırıcı yapmasına yardım etmişti.
Hikaye
İki film de kitabın temel fikrini takip ediyor: Willy Wonka beş kalıp çikolata paketinin içine altın biletler saklar ve biletleri bulan çocukların fabrikaya girmesine izin verilir. Fabrika turu boyunca türlü talihsizlik meydana gelir ve grup büyük ödülü kazanacak tek bir çocuk kalana kadar gittikçe küçülür. Willy Wonka, kitaptan Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nın yer vermediği bazı sahnelere yer vermiş ve Slugworth’ü casus olarak eklemek gibi (bu, kitapta yalnızca önemsiz bir yan karakterdi) kitapla ilgili hayati olmayan bazı öğeler kullanmıştı.
Burton’ın versiyonunda hikayeye yapılan önemli bir ek Willy Wonka’nın kendini neden şekerlemeye adadığını, çocuklardan neden hoşlanmadığını, ebeveynlerle geçinemediğini ve “aile” kavramına mesafesini kısmen açıklayan kişisel geçmişiydi. Bazıları için Willy Wonka filmi daha ziyade bir Charlie Bucket hikayesiyken Charlie’nin Çikolata Fabrikası bir Willy Wonka hikayesi, bazılarıysa aksini düşünüyor.
Şarkılar
Willy Wonka ile Charlie’nin Çikolata Fabrikası arasındaki en önemli farklardan biri ilkinin, bazı karakterlerin ve bizzat Wonka’nın diyalogları şarkılara bağladığı bir müzikal olması.
Öte yandan ikinci filmde müzikal öğeleri sunan karakterler yalnızca Umpa Lumpalar. 1971 yapımı filmde Umpa Lumpa şarkıları birer yapboz, Danny Elfman’ın da şarkıları doğrudan kitaptan almasıyla Burton’ın filmi bu açıdan kitaba daha sadıktı.
Tim Burton’ın Charlie’nin Çikolata Fabrikası kitaba daha sadık kalmış
Yukarıda da bahsedildiği gibi Willy Wonka kitaba dayalı çok sayıda sahneye yer vermişti, bunlardan bir kısmı anlatısal ve görsel gerekçelerle değiştirilmişti ama neticede Charlie’nin Çikolata Fabrikası kitaba daha sadık. İki film de kitaptaki çok da önemli olmayan (yuvarlak görünen kare şekerlemeler gibi) bazı kesitlere filmde yer vermemişti fakat karakterler ve kusurları (Wonka’nın kendisi de dahil olmak üzere), dış görünüşleri, şarkılar ve fabrika, Burton’ın versiyonunda kitabın betimlemelerine daha sadık kalmış.
Buna ek olarak Roald Dahl 1971 tarihli filmi, başta filmin “Wonka’ya fazla odaklanması ve Charlie’ye yeterince odaklanmaması” olmak üzere çeşitli nedenlerden sahiplenmemiş,oyuncu kadrosuna Spike Milligan yerine Gene Wilder’ın alınmasını tasvip etmemişti. Dahl, Slugworth’ün casus yapılması fikrini de desteklememiş, içecek sahnesinin yazımını onaylamamış, Umpa Lumpalar için yazılan müzik dışında müziğe yer verilmesini istememiş ve finaldeki diyaloğa yer verilmesine karşı çıkmıştı.
Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nın hangi versiyonu daha iyi?
Willy Wonka ve Çikolata Fabrikası, (tünel sahnesi çok sayıda seyircinin kabuslarına girse de) Burton’ın versiyonuna göre aile filmi olmaya daha çok yaklaşıyor ve bir klasik olmayı sürdürecek ama Charlie’nin Çikolata Fabrikası, Roald Dahl’ın kitabının daha iyi bir versiyonu olmayı başarıyor. Burton’ın versiyonu kitaba daha sadık: Şarkılar doğrudan kaynak metinden geliyor, çocuklar ve kusurları kitapta betimlendiği gibi ve Depp’in Wonka performansı nevi şahsına münhasır öğeler içerse de kitaptaki temsile daha benzer.
Burton kitaptaki senaryo ve hikayeleri, zamanın izleyicisinin ilişkilenebilmesi adına modernize etmiş ve kitaptaki bazı sahneleri fark edilir şekilde dışarıda bıraksa da bunu Willy Wonka’nın kişisel geçmişini dahil ederek ve Charlie’nin ilk filmde hiç gösterilmeyen büyükbabası ve babası gibi diğer karakterlerin görünürlüğünü arttırarak telafi etmiş.
Burton’ın, Danny Elfman’ın film müziğinin eşlik ettiği prodüksiyon tasarımıyla Johnny Depp ve genç Freddie Highmore’un performansları hikayeyi taşıyor ve Wonka’nın fabrikasının içi gibi bir hayal dünyasını inanılır kılmayı başarıyor, Highmore’un Charlie Bucket temsili de seyirciyi 1971 tarihli filmdekine göre daha çok harekete geçiren, daha inandırıcı bir temsil, oyuncu son darece yoksul bir haneden gelen masum bir çocuğu başarıyla canlandırıyor. Tabii nostalji her zaman olduğu gibi bir hikayenin iki farklı versiyonunu karşılaştırırken büyük rol oynuyor, dolayısıyla neticede hangi filmin daha iyi bir iş çıkardığına karar vermek, her seyircinin kendi deneyimine bakıyor: Willy Wonka mı yoksa Charlie’nin Çikolata Fabrikası mı?
Screen Rant
Independent Türkçe için çeviren: Şafak Küçüksezer
