Fas’taki cenaze törenleri, yeni tip koronavirüsü (Kovid-19) salgını nedeniyle artık eskisi gibi değil. Cenaze evlerinde ne akrabalar var ne komşular, ne de tanıdıklar. Zirâ salgının yayılacağı korkusu, Faslıların da hayatlarını kısıtladı. Başsağlığı dilekleri; pencerelerden, kapılardan ya da iletişim ağlarından verilir oldu.
Dijital başsağlığı
Safa Nasıri, annesini kaybettiği haberini akraba ve tanıdıklarına Facebook’taki sayfasından verdi. Yorum veya mesaj yoluyla sunulan başsağlığı dileklerini kabul eden Nasıri, insanların yaşadığı korkuyu anladığını söylüyor.
Kazablanka’da yaşayan 34 yaşındaki Nasıri, ne bir akrabanın ne de bir komşunun cenazeye gelemediğini, bunun oldukça acı verici olduğunu söylüyor.
Taziye gelenekleri
Faslılar, gelenek olarak, cenaze evinde toplanarak komşuların, mahalle ya da köy sakinlerinin getirdiği kuskus yemeğini hep birlikte yiyor. Ölülerini hep beraber taşıyarak defnediyor. Cenaze evleri bir hafta boyunca boş kalmıyor, ölen kişiyi tanımayanlar dahi taziye dileklerini sunuyor. Bu şekilde sosyal dayanışmayı sürdürmüş, taziye görevlerini yerine getirmiş oluyorlar. Ancak bu alışkanlıkların çoğu, bugün salgın nedeniyle uygulanamıyor.
Kazablanka’da cenaze yemeği pişirme işinde çalışan 44 yaşındaki Naime Safi şöyle diyor:
"Salgın nedeniyle kimse cenaze yemeği vermek istemiyor. Zaten artık kimse kimsenin kapısını çalmıyor. Salgına yakalanmaktan korkuluyor ve karantina kurallarına uymaya çalışılıyor. Maalesef ben de başsağlığı dileklerimi sosyal medyadan sunuyorum, ancak bu formaliteye alışık değilim. Yine de hiç yoktan iyidir."
Fas hükümeti, koronavirüs salgınıyla mücadelede, ölülerin yıkanması ve defni konusunda bazı katı önlemler almıştı.
Yine Kazablanka’da yaşayan 29 yaşındaki Sara Lekreh, şu ifadelerde bulunuyor:
"Komşumuzun eşinin öldüğünü haykırdığını duyduk ancak bu acılı anlarında yanında olamadık, pencerelerimizden bakmakla yetindik. Mahalleliler olarak dayanışmaya önem veririz, o yüzden bu bizim için oldukça zordu. Çocuklarının acılarını sosyal medyadan dindirmeye çalışmaktan başka seçeneğimiz yoktu. Yeterli olmasa da salgın nedeniyle maalesef şuanda bu koşullar altında yaşıyoruz."
Her şey sanal
Bazı kadınlar, yakınlarını kaybettiğini yarım milyondan Faslı kadının üye olduğu ‘la superbe’ isimli Facebook grubuna yazıyor. Diğer üyeler ise taziye mesajları için paylaşıma yorumda bulunuyor ya da bu kişiye mesaj atıyor.
Lekreh ise sözlerine "Her şeyi sanal yaşar hale geldik. Uzaktan öğreniyor, hüzünlerimizi uzaktan paylaşıyoruz. Mesafelere rağmen, sosyal medya üzerinden sosyal yakınlığımızı koruyoruz" diyerek devam ediyor.
Gelenekleri kaybetme korkusu
Rahal, Faslıların, özellikle de köyde yaşayanların sosyal medya tesellilerine alışık olmadığını söylüyor. Yakın zamanda kız kardeşini kaybeden Rahal, cenazeyi defin işlemlerini ailenin küçük bir grubunun yürüttüğünü, aile ve tanıdıkların yokluğunun kederi artırdığını dile getiriyor.
Sevinç ve kederlerde tanıdıklarla birlikte olmaya alışık olduğunu dile getiren Rahal, ülkesindeki geleneklerin ve dayanışma değerlerinin kaybedileceğinden korkuyor.
El-Cedide şehrinde yaşayan Rahal, sözlerine şöyle devam ediyor:
"Eş dostlarımızın başsağlığı dileklerini Facebook sayfalarımızdan memnuniyetle kabul ettik. Onlardan yetkililer tarafından alınan önlemlere saygı göstererek cenaze evine gelmemelerini rica ettik."
Independent Arabia’ya konuşan Ouarzazate şehri Gençlik Meclisi Başkanı Rıdvan Cuha ise şu açıklamalarda bulunuyor:
"Taziye, köy ve kabile toplumlarında sosyal bir gerekliliktir. Ancak şehirde bir kişinin koronavirüs nedeniyle hayatını kaybetmesinin ardından, sakinleri bir korku aldı. Toplanmaktan kaçınılıyor. Zirâ salgın, birinin Marakeş’deki bir cenazeye katılmasıyla nedeniyle şehrimize sıçramıştı. İnsanlar ilk başta konunun ciddiyetinin farkında değildi. Evde kalmanın ne kadar önemli olduğunu sonradan yetkililer ve sivil toplum kuruluşları sayesinde idrak ettiler. Şimdi ise taziye dilekleri sosyal medya üzerinden sunuluyor. Bu krizi atlatana kadar karantinaya saygı duyulmalı."
Sosyal medya, Fas’ta sokağa çıkma yasağının uygulanmasıyla taziye aracına dönüşmüş durumda. Fas’ta vefat eden göçmenler ise cesetlerinin ülkelerine götürülememesi nedeniyle bu ülkeye gömülüyor.
12 Nisan itibariyle Fas’ta 1617 kişi salgına yakalandı. 113 kişi hayatını kaybetti.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Türkçe için çeviren: Elif Turan
