Çin’de başlayan ve tüm dünyayı kasıp kavuran koronavirüs nedeniyle Asya’dan Avrupa’ya, Ortadoğu’dan Amerika’ya kadar birçok ülkede seferberlik ilan edildi.
Binlerce insan öldü, yüz binlercesi ise hastalığı atlatmakla cebelleşiyor.
Latin Amerika, koronavirüs salgınının merkezinde değil, ama salgının yayıldığı yeni bir bölgedir.
Birçok ülkede virüs vakaları doğrulanırken, finansal piyasalar da bu krizden etkileniyor.
2019’dan beri sokak olaylarıyla mücadele eden Latin Amerika hükümetleri, durgun ekonomi ve siyasi huzursuzlukların daha da artmasından endişe ediyor.
Latin Amerika’da koronavirüs, ilk olarak Brezilya’nın Sao Paulo şehrinde, ilk ölümlü vaka ise Arjantin’in Buenos Aires şehrinde görülmüştür.
Her iki vaka da İtalyan göçmenlerin yoğun yaşadığı şehirlerde; Çin'in Latin Amerika’da en büyük ticaret ortağı olduğu göz önüne alındığında muhtemelen sosyal, politik ve ekonomik yansımaları olacaktır.
Koronavirüs küresel ekonomiyi etkiliyor, Çin'in Latin Amerika ham maddelerine yönelik düşük talebi, Latin Amerikalı ihracatçılarına özellikle de tedarik zincirlerinin bozulması açısından ciddi bir darbe vuruyordu.
Zira Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), küresel GSYİH büyüme beklentilerini yüzde 50 azaltarak yüzde 2,4’e düşürdü.
Petrol fiyatlarının düşmesiyle 9 Mart’ta da Latin Amerika para birimlerinin düşmesine neden oldu.
Koronavirüs küresel olarak yayılıyor, Latin Amerika'da hem halk sağlığı sorunu yaratıyor, hem de ekonomik resesyonu daha da derinleştirerek siyasi krizleri tetiklemesi bekleniyor.
Güney Amerika
Brezilya, 26 Şubat’ta Latin Amerika’da görülen ilk virüs vakasının yaşandığı ülkedir. İtalya’dan dönen 61 yaşındaki bir erkekte koronavirüs tespit edildi. Ülkede 52 teyit edilmiş virüs vakası var.
Brezilyalı doktorlar virüsün genomonu, vakadan 2 gün sonra açıkladılar. Brezilya havayolu şirketleri Sao Paulo-Milano uçuşlarını askıya aldı.
Brezilya'nın, hem Çin hem de İtalyanlar için kültür, ekonomi ve sosyal ilişkiler açısından grift ilişkileri söz konusudur. Sao Paulo'nun bu bağlamda bir İtalyan şehri olduğunu söyleyebiliriz.
Çin, Brezilya'nın en büyük ticaret ortağıdır. Brezilya borsası, ilk virüs vakasından sonra yüzde 7 değer kaybetti.
Brezilya para birimi real 1994 yılından sonraki en düşük seviyeye düştü.
Arjantin’de ilk virüs vakası 3 Mart’ta İtalya’nın Milano şehrinden Buenos Aires’e dönen Arjantinli 43 yaşındaki bir erkekte görüldü.
Yine Buenos Aires'te 64 yaşındaki bir adam 7 Mart'ta öldükten sonra Latin Amerika’da ilk ölümcül vaka Arjantin’de gerçekleşmiş oldu.
19 teyitli vaka tespit edildi. Çin, Arjantin'in en büyük ikinci ‘ihracat’ destinasyonu ve virüs salgını halihazırda ticareti vurmaktadır.
Paraguay’da 5, Bolivya’da 2, Peru’da 15, Şili’de 23 virüs vakası tespit edildi. Ekvador’da 17, Kolombiya’da 9, Guyana ve Fransız Guyana’sında 5’er vaka tespit edildi.
Sağlık ve doktor gereksiniminde sıkıntı bulunan Venezuela’da, şuan için resmî bir vaka bulunmasa da, mevcut yetersiz şartlar göz önüne alındığında ciddi artışların yaşanması yüksek ihtimal.
12 Mart itibariyle Latin Amerika ve Karayipler’de 207 teyitli vaka tespit edilmiş, güney yarımkürede Mart-Eylül arası havaların daha da soğuyacağının da gözönüne alarak virüsün daha hızlı yayılması kuvvetli ihtimal olarak duruyor.
Elbette bu vakaların dışında, aynı ortamı paylaştıkları yüzlerce yolcu, aile ve iş arkadaşı da karantinaya alındı.
Şili’de ilk vaka Asya’dan bir seyahatten dönen 33 yaşında bir erkekte, Peru’da 25 yaşındaki bir erkek, yakın zamanda İspanya, Fransa ve Çek Cumhuriyeti’ni kapsayan bir geziden dönmüştü.
Kolombiya’daki vaka, 6 Mart'ta Milano’dan Bogota'ya dönen 19 yaşındaki bir kadında virüs görüldü.
Ekvador’da ilk vaka, İspanya'da yaşayan 70 yaşındaki Ekvadorlu bir kadında görüldü.
Bolivya’daki her iki vaka da 10 Mart’ta tespit edildi. İtalya'ya seyahat eden iki kadın, biri 60, diğeri 64 yaşında Santa Cruz eyaletinde, bir sağlık tesisinde karantinaya alındı.
Tabi bu durum Çin ile Latin Amerika ülkeleri arasındaki ticarete ve ham madde gelirlerine de olumsuz etkileri olacaktır.
Çin, Şili’nin en büyük ticaret ortağıdır. Ayrıca Çin ihracatının üçte birinin varış noktası Şili’dir.
Çin, Peru'nun en büyük ticaret ortağı ve ihracatın yüzde 30’u Asya’ya yöneliktir. Bu bağlamda Şili ve Peru, koronavirüse en fazla maruz kalan ekonomilerdir.
Çin, Kolombiya'nın da üçüncü büyük ticaret ortağıdır. Bu bağlamda Kolombiya pesosu dolar karşısında sert bir düşüş yaşadı.
Virüs Ekvador’da petrol sektörünü vurdu. 2 Mart'ta Ekvador ham petrol varil fiyatı, 11.80 dolar düşüş kaydetti ve varil başına 39.54 dolara düştü.
Orta Amerika
Meksika’da ilk vaka 28 Şubat’ta 35 yaşındaki bir erkekte görülürken, İtalya’nın Bergamo ve Milano şehirlerinden dönen akademisyen ve öğrencilerde görüldü.
Meksika’da virüse yakalanan 12 teyitli vaka var. Meksika’da ilk vakanın haber olmasından sonra Meksika pezosu ve ham petrolü değer kaybetti.
Panama, koronavirüsü ile ilgili ölümcül vakayı 10 Mart’ta teyit eden ilk Orta Amerika ülkesidir. İlk vaka 8 Mart’ta İspanya’dan dönen 40 yaşındaki bir Panamalı kadın görüldü.
Toplam da 8 kişi virüse bulaşmış durumda. Küresel ticaretin yüzde 6'sının Panama Kanalı'ndan geçtiği göz önüne alındığında, virüsün, ticareti olumsuz etkileyeceği kaçınılmaz gözüküyor.
Kosta Rika’daki ilk vaka ABD’den gelen 49 yaşındaki bir turistte görüldü. Orta Amerika’da ilk kez Kosta Rika’da görülen koronavirüs toplam da 22 kişi de tespit edildi.
Dominik Cumhuriyeti’nde ilk vaka 62 yaşındaki bir İtalyan turistte tespit edildi. Toplam da 5 vakanın görüldüğü ülke de, Milano-Dominik uçuşları askıya alındı.
Küba’da 4, Honduras 2, Jamaika’da 2 vaka tespit edildi.
Uluslararası Para Fonu (IMF)’nun ocak ayı tahminlerine göre, Latin Amerika’da ekonomi neredeyse hiç büyümedi.
2019'da bölge sadece yüzde 0,1’lik bir büyüme (Venezuela hariç yüzde 0,8) gerçekleştirdi.
IMF, 2020 büyüme tahminini yüzde 1,6’ya (Venezuela'da yüzde 1,9) düşürdü.
Koronavirüsün yayılması ve Çin’e yönelik ihracatın sekteye uğramasıyla Latin Amerika ülkelerinin ekonomilerinde ciddi bir daralma yaşanması kuvvetle muhtemel.
Son yıllarda düşük yatırım, yüksek borç, siyasi skandallar Latin Amerika ekonomilerinin ticari performanslarında bir yavaşlama gösterdi.
Virüs salgının başladığı Çin, Brezilya, Şili, Peru ve diğer ülkelerin bir numaralı ticaret ortağıdır. Arjantin’in en büyük yatırımcısıdır.
Güney Amerika ülkelerinde üretilen ham madde fiyatlarının (soya yüzde 6; bakır yüzde 10) düşmesine ek olarak; virüsten ötürü petrol fiyatının düşmesine paralel Çin’de tüketimin azalması, ithalat talebini de daralttığı için Latin Amerika ekonomileri de ekonomik krize girdi/giriyor.
Çin ile Latin Amerika ülkeleri arasında ticaretinin azalmasının doğrudan etkisi olacaktır ve bölgenin Çin'e ihracat yapan ekonomileri özellikle savunmasız kalacaktır (Brezilya, Şili, Peru, Arjantin ve Ekvator).
Ham madde fiyatları, döviz kuru hareketleri ve küresel iş yatırımları üzerindeki belirsizlik etkisi olacaktır.
Latin Amerika’da mart ayı sıcak geçecek
Latin Amerika ve Karayipler’de zaten düşük olan ekonomik büyüme oranlarının daha da düşük olması bekleniyor.
Güney Amerika'da ham madde ihraç eden ülkelerin durgunluk içerisine (Arjantin, Brezilya ve Şili) girme olasılığı artarken, geçen sene aşırı performans gösteren az sayıda ülke, sıfır büyümeye yaklaşacak (Kolombiya ve Peru).
Meksika ekonomisi Çin'den gelen düşük talepten sert etkilenmeyecek olsa da, kötüleşen ABD ekonomisi ülkenin potansiyelini kesinlikle zorlayacak.
Meksika 2019'da teknik bir resesyondaydı. Ancak 2020’de ciddi bir kriz Meksika’yı bekliyor.
Ekonomik durgunluk, Latin Amerika (özellikle sağcı) hükümetlere yönelik kamu öfkesini artıracak. Bu öfke, sokak protestolarıyla veya seçim günü sandıkta ifade edilecektir.
2020’de az sayıda seçim olsa da, sandık başına giden ülkeler için düşük ekonomik büyüme ve işsizlik, iktidar partilerin seçmenler tarafından cezalandırılacağı anlamına geliyor.
Özellikle, Dominik Cumhuriyeti'nde cumhurbaşkanlığı seçimleri ve Brezilya yerel seçimlerinde muhalif partilerin zaferlerini daha olası hale getiriyor.
Bu bağlamda Bolivya’daki seçimleri de etkilemesi muhtemel eko-politik temelli bir ideolojik motivasyon oluşturabilir.
Ekonomi ve sosyal adalet meseleleri üzerinden sokak olayların gerçekleştiği Şili, Ekvator, Peru, Kolombiya ve Haiti’de radikal bir değişim görmesi daha olasıdır.
Yine de bazı hükümetler, koronavirüs korkusu nedeniyle halka açık toplantılara izin veremediklerini iddia ederek protestoları engellemeye veya bastırmaya çalışabilirler.
En azından mart ayı boyunca protestocular bunu gayri meşru bir bahane olarak görecekler.
Geçtiğimiz hafta İtalya'da gerçekleştiği gibi, futbol maçları Latin Amerika'daki bazı ülkelerde kısıtlanabilecek; futbol Latin Amerika’da çok politik.
Halihazırda hükümetlere kızgın olan vatandaşlar, büyük bir eğlence biçimini olan futbolun kısıtlamasından memnun olmayacaklar.
Nitekim Şili’de protesto hareketi, futbol maçları etrafında büyüdü.
Elbette Latin Amerika’nın kronik sorunu olan asayiş olayları, işyeri yağmacıları ve sokak çetelerinin illegal eylemlerini de beraberinde getirmesi muhtemel.
Bazı ülkeler, zaten salgının ekonomik etkilerini hissediyorlar. Latin Amerika'nın başlıca emtia üreticileri, Çin'deki endüstriyel faaliyet yavaşladıkça bakır, petrol ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) fiyatlarında düşüşle boğuşuyor.
Örneğin Şili’de bakır madencileri, şarap, kiraz ve deniz ürünleri ihracatçıları; Brezilya'nın soya, şeker, demir cevheri ve et endüstrisi; Arjantin sığır eti satıcıları; Ekvador'un petrol üreticileri, Şili ve Peru lojistik sektörü… gibi.
Koronavirüs salgını, dünya çapında ciddi halk sağlığı endişesi yaratarak yüzlerce yaşamı sonlandırdı.
Virüs salgınının etkileri, genel olarak küresel ticareti ve özellikle Latin Amerika ekonomilerini olumsuz yönde etkileyecektir.
2000'li yılların başından bu yana, Çin ekonomisi bölgede büyüklüğünü iki katına çıkardı.
Latin Amerika'nın en büyük ikinci ticaret ortağı ve Brezilya, Peru, Uruguay ve Şili'den petrol, bakır, şarap, deniz ürünleri ve meyve gibi ürünlerin en önemli ithalatçısı oldu.
Meksika dışında Çin, Latin Amerika'nın en büyük ekonomilerinden gelen ürünler için önemli bir destinasyonu; Brezilya, Şili ve Peru’nun bir numaralı ticaret ortağı; Venezuela’da Maduro’nun siyasi destekçisidir.
Şili ve Peru'nun, Çin'e yaptığı ihracat, toplam ihracatlarının sırasıyla yüzde 33 ve yüzde 25'inden fazlasını oluşturuyor.
Ticaret, ülkelerin GSYİH'sının yaklaşık yüzde 50'sini oluşturduğundan, Şili ve Peru'nun Çin'den daha zayıf bir ithalat talebine maruz kalacağı görülüyor.
Çin'e yapılan ihracat Brezilya'nın tüm ihracatının yüzde 25'ini oluştururken, Brezilya'nın daha çeşitli bir ihracat sepetine sahip olması nedeniyle bu etki biraz daha küçük olacak.
Dolayısıyla Çin'i en büyük ticaret ortağı olarak gören Latin Amerika ülkeleri için eko-politik riskler de artıyor.
Hâlâ bilmediğimiz çok şey var. Virüsün neden olacağı ekonomik yıkım veya Latin Amerika'nın genel olarak daha sıcak iklimden, daha soğuk tropikal bir mevsime geçiyor olması; dolayısıyla koronavirüsün Latin Amerika’da ne kadar genişleyeceği en önemli soru olarak karşımızda duruyor.
Nitekim Brezilya Cumhurbaşkanı Bolsonaro’nun koronavirüs ilk testi pozitif çıktı. Bu bağlamda siyasi ve ekonomik açıdan yeni gelişmelere gebe görünüyor.
Ancak, Latin Amerika’da yaşayan 500 milyondan fazla insan ve oraya yatırım yapanlar için virüs salgının olası politik, ekonomik ve sosyal sonuçları düşünmek için henüz erken değil.
Çin'deki ekonomik aktivitedeki düşüşün, normale dönüldükten sonra talep ile kısmen dengelenmesi beklenmekte.
Bu arada, tüm üretim hatlarının durması ve ham madde fiyatlarının düşmesi Latin Amerika için gerçek riskler oluşturacak.
Ancak bu düşüşten sonra, yükselişin zamanlaması, virüs salgının ne zaman sonlanacağı ile alakalıdır.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
