Dünyanın en geniş petrol rezervine sahip Venezuela’da Ulusal Meclis Başkanı Juan Guaido’nun kendini “Geçici Devlet Başkanı” ilan etmesi ve ABD’nin Guaido’yu resmen tanıması bir gecede hemen hemen her ülkenin gündemine oturdu.
Başkent Caracas’ta Guaido yanlısı ve Maduro destekçisi gösteriler aynı anda sürmeye devam ederken ülkede bir darbe olması, hatta ABD’nin müdahale edeceği, Batı’nın petrol yatakları için bir hamle yaptığı, yıllardır devam eden hiperenflasyonun kontrol edilecek boyutu çoktan geçtiği gibi konular haber makalelerinin de birincil gündemi.
Uluslararası medya her ne kadar manşetlerini bu Latin Amerika ülkesiyle doldursa da Venezula’daki kriz beş yıldır sürüyor.
Ülkedeki protestolar, ilk kez 2013’te Devlet Başkanı seçilen Nicolas Maduro’nun görev süresi birinci yılını bile doldurmadan başlamıştı. Enflasyonu beş basamağa, işsizleri her dört kişiden birine sürükleyen süreç sonrasında geldi.
1) “Chavez’in vârisi” Maduro
14 yıl boyunca Venezuela’yı yöneten ve iki yıl mücadele ettiği kansere 5 Mart 2013’te yeni düşen Hugo Chavez’in ölümünden önce “vâris” ilan ettiği isimdi Nicolas Maduro.
Eski bir otobüs şoförü ve sendika aktivist Maduro, Chavez’in danışmanlığının yanı sıra altı yıl boyunca Dışişleri Bakanlığı yapmıştı.
14 Nisan 2013’teki devlet başkanlığı seçimlerinden oyların yüzde 50,7’sini alarak galip çıkan Maduro’nun en yakın rakibi ile arasında 300 binden az oy bulunuyordu.
Altı yıllık görev süresinin başındaki Maduro’dan ülkesindeki yoksulluk oranını yüzde 50’den yüzde 29’a düşürün Chavez’in politikalarını sürdürmesi bekleniyordu.
2) Protestolar başlıyor
2014’e gelindiğinde dünyanın en kalabalık ülkesi ve en büyük ikinci ekonomisi Çin’deki yavaşlamanın küresel talebi tetiklemesi, petrol kullanımına karşı politikaların artmasıyla petrol fiyatları yüzde 50’den fazla değer kaybederek varil başına 30-40 dolara kadar gerilemişti.
Bundan en büyük yarayı ülkedeki döviz gelirinin yüzde 96’sını petrolden elde eden, hatta 2012’de petrol ihracatında Suudi Arabistan’ın bile koltuğuna oturan Venezuela aldı.
Ülkede ekonomik sıkıntıların baş göstermesiyle protestolar da başladı. Venezuela Sosyal Çatışmalar Gözlemevi’nin (OVCS) verilerine göre 2014’te 9 bin 200’den fazla gösteride toplam 43 kişi yaşamını yitirdi.
Polis Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehmet Özkan’a göre Chavez’de olup Maduro’da olmayan üç şey vardı: Karizma, vizyon ve siyasetini şekillendirebileceği maddi kaynak.
Anadolu Ajansı için bir analiz kaleme alan Özkan, Chavez’in 2005 sonrasında petrol fiyatlarının aşırı yükselmesiyle kıtadaki en güçlü lider konumuna geldiğini söyledi.
Özkan’a göre düşen petrol fiyatları, zaten vizyon kaybeden Latin Solu’yla birleşince Venezuela’da bu üçünden de eser kalmadı.
3) Maduro Meclis’te güç kaybediyor
2015 yılı Venezuela için dönüm noktalarından biriydi.
2015’e muhalefet lideri Leopoldo Lopez’in halkı şiddete kışkırtma suçlamasıyla 13 yıl hapis cezasına çarptırılmasıyla başlayan Venezuela’da yıl sonunda milletvekili seçimleri gerçekleşti ve Maduro ağır bir yenilgi aldı.
167 sandalyeli Ulusal Meclis’te muhalif Demokratik Birlik Masası’nın 99 sandalye kazanması Maduro liderliğindeki Sosyalistlerin 17 yıllık hâkimiyetini sona erdirdi.
Venezuela'da Ulusal Meclis (AN) ve Kurucu Meclis (ANC) olarak iki meclis bulunuyor.
Kurucu meclisler, yasama meclislerinin tersine, anayasa yapmak ya da uyarlamak gibi belirli bir amaç için seçiliyor ve genelde amaca ulaştığında feshediliyor.
Ülkede ilk Kurucu Meclis, 1999’da anayasayı yeniden yazmak isteyen Nicolas Maduro’nun isteğiyle dönemin Devlet Başkanı Hugo Chavez’in emriyle kurulmuştu. Kurucu Meclis'in hazırladığı anayasa, Aralık 1999'daki referandumda onaylanmıştı. Yeni anayasa, devlet başkanının görev süresini beş yıldan altı yıla çıkarmıştı.
Son ekonomik büyümesini yüzde 2 oranında 2013’te gören Venezuela, 2015’i yüzde 7’lik küçülmeyle kapattı.
4) Hiperenflasyon dönemi
2014’ten yüzde 69, 2015’ten yüzde 181 enflasyonla çıkan Venezuela, 2016’nın kasım ayında hiperenflasyona girerek yüzde 800 enflasyona ulaştı.
2018 başında enflasyon tahmini yayınlamayı durduran ülkenin 2017 yılı sancılı geçti.
Nicolas Maduro, dinmeyen protestoların ardından parlamentonun yasama yetkisini elinden almak için 2017 başında Ulusal Meclisi lağvederek Kurucu Meclis kuracağını ilan etti. Böylelikle Kurucu Meclis için 1999’dan sonra ikinci kez “kurulma” kararı alınmış oldu.
Muhalefet bu seçimi boykot edince Kurucu Meclis'in tamamı hükümet yanlılarından oluştu.
Dün “Geçici Devlet Başkanlığını” ilan eden Guaido, 2017’de bu gelişmeleri protesto etmek için halkı sokağa çağıran siyasetçiler arasındaydı. Hapisteki muhalif lider Leopoldo Lopez’in aday gösterdiği Guaido, protestolarda polisin plastik mermisinin izini boğazında taşıdığını söylemişti. Daha önce adı pek duyulmayan 35 yaşındaki siyasetçinin dünya basınında ilk defa geniş şekilde yer aldığı andı bu.
Birleşmiş Milletler 2017'de 100'den fazla kişinin gösterilerde yaşamını yitirdiğini açıklamıştı.
Ekonomik çöküşün daha da büyüdüğü 2017’de Venezuela hazinesi ve kamuya ait petrol şirketi PDVSA, milyarlarca dolarlık borç yükümlülüğünü yerine getiremeyerek temerrüde düştü.
Maduro hükümetinin asgari ücrete yüzde 60 zam yapılması, 1,6 milyon evin bedava dağıtılması gibi önlemler alsa da istediği yanıtı bulamadı. O dönem muhalefet, zamların ülkedeki krizi derinleştireceğini söylemişti.
Ulusal Meclis, Ocak 2018’de yaptığı açıklamada 2017 enflasyonunu yüzde 2 bin 616 olarak açıklamıştı.
Venezuelaların refah seviyesini yakından takip eden ülkenin üç üniversitesinin ortak yürüttüğü bir çalışmaya göre enflasyon oranı 2017’de yüzde 4 binlere kadar çıkarken, ülkenin yüzde 90'a yakını yoksulluk sınırında yaşamaya başladı. 1970’lerde Latin Amerika’nın en zengin ülkeleri arasında yer alan Venezuela’da 2014 yılında halkın yüzde 48’i yoksuldu.
Söz konusu çalışmaya göre açlığın zirve yaptığı 2017’de nüfusun yüzde 75’i 8 kilogramın üzerinde kilo kaybetti. Gallup’un araştırmasına göre ise her 10 Venezuelalıdan dördü para ya da birinin eşyasını çaldı.
5) "Yeniden başkan" Maduro’nun dijital parası
2018’e gelindiğinde Ulusal Meclis’in kasım ayında 12 aylık olarak açıkladığı enflasyon oranı yüzde 1,3 milyondu. Buna göre fiyatlar ortalama 19 günde bir ikiye katlanıyordu.
Mayıs 2018’de “Devlet Başkanlığı Seçimleri” için sandığa giden Venezuela’da Maduro, oyların yüzde 68’ini alarak ilk turda seçildi.
Ulusal Seçim Konseyi Başkanı, seçimlere katılımın yüzde 46 seviyesinde olduğunu ve muhalefetin oy oranının yüzde 21’de kaldığını söyledi.
Venezuela ayrıca 2018’de ABD'nin uyguladığı mali yaptırımları aşmak ve sıkıntıdaki ekonomisini canlandırmak üzere kendi dijital para birimini piyasaya çıkardı.
Ülkenin petrol, doğal gaz ve elmas varlıklarıyla desteklenen “Petro”, Rus Rublesi, Çin Yuanı ve Türk Lirası ile alınabiliyor.
Aynı yıl, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200 ve 500 Bolivar değerinde sekiz yeni banknotta piyasaya sürüldü.
6) IMF: Enflasyon yüzde 10 milyona vuracak
2019 yılı Venezuela için Nicolas Maduro’nun yemin töreniyle başladı. 10 Ocak’ta Yüksek Adalet Mahkemesi’nde yemin eden lider, 2025 yılına kadar sürecek görevine resmen başladı.
Ancak bu yeminden 14 gün sonra Juan Guaido’nun kendisini “Geçici Devlet Başkanı” ilan etmesi ülkenin dinmeyen ateşini körükleyecek gibi görünüyor. Zira Guaido’yu resmen tanıyan ABD ile Venezuela arası resmi ilişkiler tamamen kesildi bile.
OPEC verilerine göre dünya petrol rezervinin yüzde 24,8’inin üzerinde oturan Venezuela için IMF’nin öngördüğü 2019 enflasyonu yüzde 10 milyon.
Birleşmiş Milletler verilerine göre toplam nüfusun yüzde 10’una denk gelen 3 milyon kişi ülkesini çoktan terk etti.
2018’in ilk çeyreğinde yüzde 15 küçülen Venezuela, “Ekonomik Özgürlük Endeksi”nde 180 ülke arasında 179’uncu sırada.
