Engellilik, sakatlık ve özürlülük kavramlarını içinde barındıran daha genel bir kavramdır.

Engel kavramı sadece bireyi ilgilendirmez. Çünkü engelli biri, sosyal ortamda sürekli başka engellerle karşılaşır (okulda, cadde ve sokaklarda, kamu kurumlarının binalarında, sinemalarda, alış-veriş merkezlerinde, spor alanlarında vb).

Dolayısıyla engel bir sosyal sorun olmasından dolayı toplumun da bir sorunu durumuna gelir. Çünkü bireyler çok değişik nedenlerden dolayı engelli hale düşebilmektedirler.

Engelli bireyler toplumun en büyük azınlık gruplarından biridir. Bu insanlar engelli olmaları nedeniyle hem kamusal alanda, hem de özel alanda pek çok sorun yaşamaktadırlar.

Bu sorunların başında ise toplumdan dışlanma gelmektedir.

Engelli bireyler, engelli olmayan bireylerle eşit haklara ve imkanlara sahiptir.

Hepimiz günlük hayatımızda onlarla karşılaşırız, yanlarından geçip gideriz. Ne dertleri olduğunu, nasıl bir mücadele ve psikolojik savaş içinde olduklarını düşünmeyiz bile. 

Engellilerin istihdamını gerektiren nedenleri çok çeşitlendirmek mümkün olmakla birlikte, bunların temelde iki önemli nedene, ekonomik ve sosyal sebeplere dayandığını söyleyebiliriz.

Ancak, bu nedenlere geçmeden önce, özürlülerin sağlam insanlara göre istihdam edilmeye daha çok ihtiyaç duyduklarının kabul edilmesi gelmektedir. 

Çünkü, bu ihtiyacın karşılanması, her şeyden önce engellinin bir biçimde toplumdan soyutlanmasını önlenmekte, diğer bir deyişle özürlüye sosyal ve psikolojik olarak tedavi edici bir etki yapabilmektedir.

Diğer taraftan, hem çalışarak kazandığı para ile başkasına muhtaç olmamak, hem de yetişkin bir insan olarak üretime katılmak, engelli bile olsa her insanın gösterdiği normal bir tepki olmaktadır.

Engelli kime denir?

Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve gündelik gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden çalışma gücünün en az yüzde 40'ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenlere engelli denir.

Engelli çalıştırma yükümlülüğü nedir?

Özel sektör işverenleri 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları, özel sektör işyerlerinde yüzde 3 engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde 4 engelli çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Çalıştırılacak engelli sayısı ne şekilde tespit edilir?

1. Zorunlu Çalıştırılacak Engelli işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre, çalıştırılan tüm işçiler dahil edilir.
    
2. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre, çalışanların çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve iş yerinde ki tam süreli çalışana işçi sayısına ilave edilir.
   İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan engelli bulunması halinde bunların da çalışma süreleri tam süreye dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür.
    
3. İşyerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı çalışanlar hesaplamada dikkate alınmaz.
    
4. 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna göre, kurulan özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi bünyelerinde kurulan özel güvenlik birimlerin de çalışan güvenlik elamanı olarak çalışanlar engelli çalışan işçi sayısının tespitinde dikkate alınmaz.
    
5. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı toplam işçi sayısına göre belirlenir.

Kamu ve özel sektör engelli çalışan teminini ne şekilde karşılar?

Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile temin etmek zorundadır.

Özel sektör işverenleri İŞKUR aracılığı olmadan engelli çalıştırabilir mi? 

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) aracılığı olmadan engelli istihdam eden özel sektör işvereni, engellinin işe başladığı tarihten itibaren en geç 15 gün içinde SGK'ya bildirmek ve tescil işlemini yaptırma zorunluluğu vardır.

SGK tarafından tescili yapılmayan engelli işçinin durumu nedir?

SGK tarafından tescili yapılmayan engelli çalışan, engelli statüsünde değerlendirilmez.

Kamu ve özel sektör işverenleri çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli işçiyi nasıl talep eder?

Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli işçileri, yükümlülüklerinin doğmasından itibaren 5 iş günü içinde niteliklerini belirterek İŞKUR'a talepte bulunur.

Çalışırken engelli kapsamına girenlerin durumu nedir?

Çalışırken engelli olan ve iş akdi feshedilmeyenler için tescil talebinde bulunulması halinde gerekli belgeler SGK'ya iletilirse engelli statüsüne alınırlar.

Engelli istihdamında ayrımcılık yasağı nedir?

İşe alınmada iş seçiminde başvuru formları, seçim süreci, teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri şartlarına kadar olan aşamaların hiçbirinde engelliler aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz.

Çalışan engelliler aleyhine sonuç doğuracak şekilde, diğer kişilerden farklı muamele de bulunulamaz.

Ayrımcılık veya farklı muamele gösteren kamu kurum ve kuruluşları ile işverenler için 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 122'nci maddesi hükümleri uygulanır.

İşyeri ve çalışma koşulları engellilere göre ne şekilde hazırlanır?

İşverenler işyerlerini engellilerin çalışmalarını kolaylaştıracak ve işin engelli çalışana uygunluğunu sağlayacak şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadır.

Uygun koşulların varlığı halinde çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş saatleri iş kanunlarında belirtilen sürelerden az olmamak koşuluyla özürlünün durumuna göre belirlenebilir.

Engellilerin çalıştıramayacakları işler nelerdir?

Yer altı ve su altı işlerde engelli çalıştırılamaz. Engelliler sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamazlar.

İşyerlerinde çalıştırılacak engelli işçilerle ilgili denetimler nasıl ve kimler tarafından yapılır?

İşyerinde çalıştırılacak engelli işçilerle ilgili yapılacak denetim, 4857 sayılı İş Kanunu gereği çalışma hayatının denetim ve teftişi ile görevli Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı ve İş Müfettişlerince yapılır.

Özel ve kamu işverenlerince İş ve Hizmet Alım Sözleşmelerine engelli çalıştırılana dair hüküm konulabilir mi? 

İşyerlerinin temizlik, yemek ve benzeri işlerini yaptırmak üzere anlaştıkları firmalar ile iş ya da hizmet alımına ilişkin imzalanan sözleşmelere engelli çalıştırılamayacağına dair hüküm konulamaz.

Engelli olmak düşük ücretle çalışma nedeni olabilir mi?

Engelli olmak daha düşük ücretle çalıştırılma sebebi olamaz. Bu işçilere diğer işçilere yapılan sosyal haklar, yardımlar aynen uygulanır. İş sözleşmelerin de ve toplu sözleşmelerde bu işçiler aleyhine hüküm konulamaz.

Özel ve kamu işyerlerinde engelli işçi çalıştırmamanın cezası nedir?

Çalıştırılmayan her engelli için ve her ay için 2019 yılı sonuna kadar 3 bin 251 TL idari para cezası uygulanır.

Engelli çalıştırılmasına ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit edilen işverenler hakkında 4857 sayılı İş Kanunun 101'nci maddesinde belirtilen para cezası, aynı kanunun 108'nci maddesi gereğince işyerinin bulunduğu yerdeki Türkiye İş Kurumu tarafından yürütülür. 

Sorularınız için: [email protected]