Gümüşhane’de doğa harikası olarak adlandırılan “Dipsiz Göl”ün define araması sırasındaki kazılar nedeniyle kuruması kamuoyunda hem tepkilere hem de gözlerin definecilere dönmesine neden oldu.
Türkiye’de definecilik hayli yaygın görülüyor. Yapılan operasyonlarda her yıl çok sayıda kişi kaçak define ararken yakalanıyor.
Çoğunlukla kaçak kimi zaman da resmi define aramalarında Dipsiz Göl örneğinde olduğu gibi doğa ve tarihi eserler zarar görebiliyor.
Peki sürekli haberlere konu olan defineciler kimdir? Nasıl defineci olunur? Defineciliğe nasıl başlanır?
Bunlar ve merak edilen pekçok soruyu define araştırmacısı Tekin Bardak, Independent Türkçe için cevaplandırdı.
13 yaşında başayan define merakı 35 yıldır sürüyor
48 yaşında ve aslen Siirtli olan Bardak’ın define araştırma merakı 13 yaşında başlamış. 35 yıldır bu işin içinde. Türkiye’nin dört bir yanında define araştırmalarına katılmış. Bu araştırmalar sırasında zaman zaman hayati riskler de yaşamış.
Sadece resmi izinle yapılan define kazılarına bilirkişi olarak katıldığını öne süren Bardak’ın define merakı eski eserlere, tarihe duyduğu ilgiden dolayı başlamış.
Zamanla kendini geliştirmiş ve definelerin yerlerini gösterdiğini iddia eden işaretleri, eski yazıları öğrenmeye başlamış.
“İyi bir defineci, definelerin yerini gösteren işaretleri iyi bilmeli”
İyi bir define araştırmacısı olmak için işaretlerin ne anlama geldiğini bilmenin şart olduğunu söyleyen Bardak, gerekçesini şöyle anlatıyor:
İşaretler kimi zaman bir kabartma, kimi zaman bir yazı, kimi zaman kök boya veya bir alet ile yapılmıştır. Hayvan figürü, desen veya kabartma şeklinde olabilirler. Bu işaretlerin özel bir anlamı vardır. Orada yaşayan kavim, yaşayışları ve saklama biçimleri hakkında bilgi verir. Kavimler saklamak istediklerini bu işaretler kanalıyla şifreli olarak gelecek kuşaklarına iletmek istemişlerdir. Birlikte çalıştığımız arkeologlara bu işaretlerin aynı zamanda saklanmak istenen değerli malzemelerin yerlerini işaret ettiğini söylediğimde başta inanmamışlar ancak zamanla kazılan yerlerde çıktıkça hak vermişlerdir.
İşaretlerin izi nasıl sürülür?
Bardak, define yerlerini gösterdiğini iddia ettiği işaretlerle ilgili şöyle örnekler veriyor:
Diyelim ki kabartma bir yılan. 30 santimlik iki kıvrımlı bir yılan. Bu bir mesajdır. Oradaki iki kıvrım yan yana duran iki tepeyi ve altından geçen bir dereyi tasvir eder. Bunu görünce hemen orada benzer özellikleri olan yeri araştırmak gerekir. Ya da bir kitabe okunduğunda ilk olarak ‘Kral buradan geçti’ gibi bir cümle görünse de tersten okununca birkaç farklı dilde mesaj olduğunu pek çok kez deneyimledik.
Define aramak isteyenlerin uyması gereken şartlar neler?
Bardak’a göre herkes define aramaya çıkamaz. Define bulmak için dört şartın bir arada olması gerektiğini ve bunlar olmadan yola çıkanların ya parasını kaptırdığını ya doğaya zarar verdiğini ya da kazılar sırasında başına bir iş geldiğini söylüyor. İşte Bardak’a göre başarılı bir kazı için gerekenler.
- Öncelikle işaretlerin dilini bilmek, define aranan yerde yaşayan uygarlıkları ve saklama biçimlerini bilmek tanımak gerekiyor. Bunları bilmeden hiçbir şey bulamazsınız.
- Define araştırmak için teknik donanım ve bunları kullanacak bilgi gerekiyor. Nasıl kazacağını da bilmek zorundasın. Yoksa yanlış yeri kazıp hiçbirşey bulamama ihtimali yüksek.
- Bu iş finans ister. Resmi izin için ödenecek harcırah, ekip ve malzeme için yapılacak ödemeler ile kimi zaman masraflar 50 bin liraya çıkabilir. Ortalama bir kazı ekibi 8-10 kişi civarıdır ve kazı bazen aylar sürebilir.
- Herşeyden önemlisi de resmi izin gerekiyor. Yoksa çıkarsan bile yakalanır ve ceza alırsın.
“Üç tip define var”
Bardak, Türkiye’deki definelerin üç tip olduğunu iddia ederek bunları şöyle sıralıyor.
1- Birincisi geçmişte köylülerce gömülen defineler. Özellikle savaş ve mübadele dönemlerinde bir küp altını olan köylü bunu evine gömmek yerine yaşadığı yere yakın noktalarda çoğunlukla 7 ile 13 metrekare mesafelere gömüyor bunu kendince haritalandırıp işaretliyordu.
2- İkinci eşkıya gruplarınca yağmalardan elde edilmiş ganimetler. Bunlar da genellikle mağaraların içlerine 17 ile 22 metre arasında mesafelere gömülüdür.
3- Son olarak devletlerce ya da dönemin hakim unsurların bıraktığı hazinelere ait defineler. Bunlar çoğunlukla kale mahzenlerinden aşağı 30-35 metre derinlikte özel bölmelere gömülürdü. Bunlar özel işçilikle yapılır, tılsım ve mekanik tuzaklarla korunuyordu. O dönemin bankaları da diyebiliriz bunlara.
Bardak'ın iddiası: Türkiye’deki definelerin ancak yüzde 5’i çıkarıldı...
Birçok uygarlığa ev sahipliği yapmasından dolayı Türkiye’nin her yerinde define bulunabileceğini iddia eden Bardak’a göre Türkiye’deki definelerin ancak yüzde 5’i çıkarılmıştır ve tamamının çıkarılması halinde Türkiye’nin dış borçları ödenebilir.
“Kriz dönemlerinde define arayanlar artıyor”
Bardak’a göre her meslek grubundan defineci var. Hayatta zengin olmak isteyenlerin şans oyunu ve define bulmak dışında seçeneği olmadığını söyleyen Bardak’a göre özellikle kriz dönemlerinde define arayanlar artıyor.
Resmi arayanlardan kat be kat fazla kaçak arayanlar olduğu için definecilerin sayısı hakkında bir tahmin yürütmek de mümkün değil. Ancak Bardak bu sayıyı tahmini onbinler olarak açıklıyor.
“Bağımlılık yapıyor”
Kaçak define aramak yasalara göre suç. Buna rağmen define avcılığı bitmiyor. Bunun bir nedeni kısa yoldan zengin olma hayali olduğu kadar diğer bir nedenini de şöyle anlatıyor Bardak:
Adrenalin tutkusu olanlar için bir bağımlılığa dönüşüyor. Sonuçta arkasında ne olduğunu bilmediğin bir bilinmezliğe yol alıyorsun.
“Define aramaya çıkan her 100 kişiden ancak biri amacına ulaşıyor “
Bardak’a göre kısa yoldan zengin olma hayali olanların yüzyıllardır vazgeçilmezi olan define bulma sevdası pek az kişiye yar oluyor. Her 100 defineciden ancak birinin gerçek anlamında define bulabildiğini söylüyor.
“Çok sahtekar da var”
Bardak’a göre define işinde insanları dolandıran çok sahtekar da var ve define bulayım derken parasını kaptıran da çok oluyor.
Özellikle kaçak yapılan kazılarda sonrasında taraflar arasında mal bölüşümü nedeniyle çok gerginliklerin de çıkabildiğini öne sürüyor.
“Dedektörler define aramayı artırdı ama işe yaramıyor”
Bardak dedektör satışının yaygınlaşmasının define arama sevdasını artırdığını ancak bu dedektörlerle define bulmanın imkansız olduğunu iddia ediyor.
Daha önce yurtdışında mayın ve su arama için kullanılan dedektörler define adı altında Türkiye’de de kullanılıyor. Bunlarla herhangi bir şey bulunması imkansız. 30 metre altı gösteren dedektör yok. Bunları ellerine alıp dağ bayır bilinçsiz dolaşıp ortalığı gereksiz kazıp doğaya da zarar veriyorlar.
“Sahte define haritaları beş dolara satılıyor”
İşin içinde define olur da define haritası olmaz mı? Bardak’a göre define haritası olarak piyasada dolaşan haritaların yarısından çoğu sahte. Özellikle Bulgaristan veya Yunanistan sınırına yakın bölgelerde üretilip beş dolara satılan veya kimi zaman internet üzerinden satılan bu sahte define haritalarında belirtilen yerlerde hiçbir şey bulunmuyor.
Yıllardır bitmeyen efsane…Defineler tılsımlarla mı korunuyor?
Define aramaya gidenlerin yanında sıklıkla din adamı olduğu iddia edilen kişiler de bulunuyor. Bunun nedeni bir batıl inançtan kaynaklanıyor.
Definelerin bir tür tılsımla korunduğu, kazı sırasında bu tılsımı tesirsiz hale getirecek dualar okunması gerektiği öne sürülüyor.
Buna gerekçe olarak kazılar sırasında geçirilen kazalar gösteriliyor. Gerçi arkeoloji uzmanları bu kazaların nedenini bilinçsizce yapılan kazılar sırasında içeride biriken metan gazından kaynaklı olan bayılmalar olarak tespit etse bile bu tılsım efsanesini bitirmiyor.
Tünelin içinde gelen garip sesler…
Bardak’a göre tılsımlar ve defineleri koruyan mekanik tuzaklar efsane değil gerçek. Tılsımın yani büyülerin varlığının kutsal kitaplarda da kabul edildiğini öne süren Bardak iddiasını şöyle sürdürüyor:
Eskiden güvenlikli bankalar olmadığından insanlar değeri hazinelerini gizli mahzenlerde saklamışlar ve bunları Horasan adı verilen tılsım ve mekanik tuzaklarla korumaya çalışmışlar. Tespit ettiğimiz yerlerde bunların halen varlığına tanık oluyoruz. İnsanların bilinçaltında gizledikleri korkuları buralarda bir şekilde halisünasyon olarak görünebiliyor. Ben bir keresinde bir tünel içindeydim. Tünelin derinliklerinden gelen at nalı sesleri ve bebek ağlama seslerine tanık oldum.
Definecilerin yılanlarla bitmeyen sınavı
Define kazılarında sıklıkla yılanlara denk geliniyor. Bunun normal bir sonuç olabildiğini düşünenler olduğu gibi defineyi koruması için bırakıldığına inananlar da az değil.
Bardak, bir keresinde artık bulunmayan “Bortişina” adı verilen başı timsahı andıran bir yılan türüne kazı sırasında denk geldiklerini, dokuz kişi küreklerle vurarak güçlükle etkisiz hale getirdiklerini öne sürüyor.
“Uçan yarasalar yüzüme çarptı”
Bardak yine bir keresinde bir kazı sırasında tünel içerisinde yaşadığı bir olayı şöyle anlatıyor:
Elimdeki fener sönmüştü. Karşıdan bir şey geldiğini gördüm. O korku ile tekrar feneri yere vurarak açtığımda gelenlerin yarasa olduğunu anladım. Yılanlar kapalı karanlık ortamda hareketsiz olabiliyor. Onları hızlıca yakalayıp dışarı çıkarmaya çalışıyoruz.
“Define aramalarında ölen ve yaralananlar da oluyor"
Bardak özellikle kaçak yapılan aramalarda yaşanan kazalarda özellikle metan gazından kaynaklı zehirlenmelerden, çökmelerden veya düşmelerden kaynaklı çok sayıda ölen veya yaralananın olduğunu bir kısmının resmi makamlara yansısa bile kimi zaman da kazanlarca gizlendiğini iddia ediyor.
"Yabancı define avcıları genellikle Ermeni, Rumların torunları"
Devletin aldığı önlemler nedeniyle Türkiye’de yabancı defineci sayısının azaldığını kaydederek genelde bu kişilerin çoğunun da bir dönem dedeleri bu topraklarda yaşayan Rum ve Ermenilerin torunları olup bugün farklı ülke vatandaşlığına tabii kişiler olduğunu iddia ediyor.
Dedelerinden kaldığını iddia ettikleri haritalarla zaman zaman gelip Türkiye’de arama yapmaya çalıştıkları ya da bunları pazarlamaya çalıştıkları oluyormuş.
“Resmi kazılarda çıkan her şey gösterilmiyor”
Bardak’a göre gerek arkeolojik gerekse define amaçlı kazılarda çıkarılan her şey sergilenmiyor. Şöyle bir iddiada bulunuyor.
İnsanların görmesi gerekenler müzelerde sergilenir. Çıkartılan her şeyin gösterilmediğini ya da sergilenmediğini gördüm. Maalesef bazen resmi kazılarda bile orada çıkanların gösterilmeden yurtdışına çıkarıldığı duymuşluğum var. Müzeler de her şeyi teşhir etmiyor. Bazen imitasyonunu sergiliyor.
"Kazılarda doğaya, tarihe zarar verildiği oluyor"
Yıllardır resmi kazılarda bilirkişi gibi bulunduğunu söyleyen Bardak, Dipsiz Göl’de kazı yapılmasına izin verilmesinin hata olduğunu söylüyor.
“Dipsiz göle izin verenler nasıl bir mantıkla izin verdi. Bir an önce zengin olmak isteyenler bazen resmi bazen kaçak kazılarda tahribata yol açıyor. Resmi kazılarda açılan tahribat kapatılsa da kaçak kazılarda olmuyor. Beş metrelik bir yer kazıyor sonra kapatmıyor içine düşenler oluyor.”
Bardak: Devlet resmi define aramayı kolaylaştırmalı
Bardak’a göre kaçak define avcılığının önüne geçmenin yolu resmi define arama önündeki kısıtlamaları kaldırmak.
Bu işe kafayı koyan yapar. Bugün resmi kazı izni almak çok güç. Dipsiz Göl gibi korunması gereken doğa güzelliğinde kazıya izin veriliyor, kazılması gereken yere izin verilmiyor. Bu iş kolaylaştırılırsa kaçak kazıcılığın da önüne geçilir. İyi kontrol de edilirse kazılarda doğa ve tarih tahribatının önüne geçilir.
Bakan Ersoy: 1114 resmi define aramasından hiçbir şey çıkmadı
Bu arada resmi define kazısı sırasında sularının çekilmesi ile kuruyan Dipsiz Göl dışarıdan su taşınarak diriltilecek.
Türkiye’de resmi define kazıları Turizm ve Kültür Bakanlığı’ndan izin alınarak yapılıyor.
Dipsiz Göl’de yaşanan olayın ardından Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy tarafından yapılan açıklamada bugüne kadar 1114 resmi define kazısı için izin verildiği halde hiçbirinde define bulunamadığını açıkladı.
Dipsiz Göl’den sonra define arama izni zorlaştırılacak
Define araştırmacısı Bardak, kaçak define araştırmacılığının önüne geçmenin yolunun resmi izinli define kazılarına verilen izinlerin kolaylaştırılmasından geçtiğini söylerken Dipsiz Göl’ün ardından Bakan Ersoy tarafından yapılan açıklamada resmi define izinlerinin de daha da zorlaştırılacağının işareti verildi.
Çıkan definenin yarısı defineciye
Resmi define araştırmaları hali hazırda 18294 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Define Arama Yönetmenliği’ne göre yapılıyor.
Bu yönetmelikte Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu' nda belirtilen yerler dışında define aramalarında uyulacak esasları belirleniyor.
Buna göre define arayanların bulundukları bölgedeki mülki amirden izin almaları gerekiyor.
Kazı sırasında olacak zararların tazmini de kazıyı yürütecek kişilere ait.
Kazı yapılacak alan detaylarıyla bildirilmek zorunda iken kazılacak yerin çapı 100 metreyi geçemiyor.
Bulunan define Maliye ve Gümrük Bakanlığınca geçer akçe olarak değeri tespit ediliyor.
Define Hazineye ait arazide bulunmuşsa %50'si arayıcıya, özel veya tüzel kişilere ait arazide bulunmuşsa, %40'ı arayıcıya, %10'u ise mülk sahibine veriliyor.
Aramalar sırasında bulunan tarihi eserler üzerinde define aramasını yapan şahıs ve şahıslar hak talep edemiyor.
Kaçak define aramanın cezası beş yıla kadar çıkıyor
Kaçak define arayanlara yönelik cezai yaptırımlar mevcut.
Kanunda tarihi eser bulmak amacıyla izinsiz kazı veya sondaj yapan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır hükmü var.
Yine Tarihi eserleri yasaya aykırı olarak yurtdışına çıkaran kişi, beş yıldan on iki yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar para cezası ile cezalandırılır deniyor.
© The Independentturkish
