Suriye'de Beşar Esad'ın ülkeyi terk etmesi sonrası, Türkiye’de yaşayan Suriyeliler ülkelerine dönmeye başlamıştı.

İlk günlerin heyecanıyla Suriye'ye dönen ailelerin çoğu, harap olmuş altyapı, su ve elektriksiz geçirilen günler ve çocuklar için eğitim olanaklarının var olmadığı gerçeğiyle karşı karşıya kaldı.

Bu durumun kısa sürede normale dönmeyeceğinin anlaşılması geri dönenlerde hayal kırıklığına neden oldu.

Reuters’ın konuştuğu Suriye vatandaşı Ahmed el-Şeyh, Türkiye’den memleketine dönerken duyduğu heyecanı, 13 yıl süren savaşın ardından Suriye’deki zorlu yaşam koşulları nedeniyle büyük bir hayal kırıklığına dönüştüğünü söylüyor.  

Türkiye'de uzun uğraşlardan sonra kendisi ve ailesi için istikrarlı bir yaşam kuran Ahmed, Esad'ın düşmesinin ardından Halep'e dönmeye karar verdi. Türkiye'ye tekrar girişini önleyen bir belge imzalayarak Halep'e dönen Ahmed, yıkıcı yaşam koşulları karşısında şok oldu.

Ahmed şunları söyledi:

Rejim düştükten yaklaşık on gün sonra, gönüllü dönüş yoluyla Suriye'ye döndüm. Beklentilerimin ötesinde bir felaket durumu ile karşılaştım. Bu durumu hiç hayal etmemiştim. 2015 ve 2016'da durum çok daha iyiydi. Şu anda elektrik olmadan hiçbir şey yapamıyoruz. Yıkanma, yemek ve içme suya bağlı, ancak su çoğu zaman kesiliyor. Türkiye'deki veya diğer ülkelerdeki akrabalarla iletişim internete bağlı, ancak çoğu zaman, ağ sorunları nedeniyle iletişim neredeyse yok. Su ve elektrik en büyük zorluklar.

Ahmed, Suriye'ye dönmek isteyenlerin önünde çok büyük zorluklar olduğunu ve ülkede iş fırsatları olmadığını belirterek, dönmemeleri için uyarıda bulundu:

Arkadaşlarıma tavsiyem, ülkeye dönmeyi düşünmeden önce dikkatlice düşünmeleridir. Önemli zorluklar var. Yaşam koşulları neredeyse felaket. Ülkenin tam bir rehabilitasyona ihtiyacı var ve hiçbir şey ayrıldığınız gibi değil. Buradaki iş bulmak neredeyse imkansız. Bir iş bulsan bile aldığın maaş ulaşım masraflarını karşılamıyor.

Hayat Türkiye'de istikrarlı olduğu için Türkiye'ye dönmeyi düşünmeye başladığını söyleyen Ahmed, "Çocuklarım okula gidiyordu. Hiçbir problemim yoktu. Ama artık geri dönemem çünkü gönüllü dönüş belgesi imzaladım" dedi.

Ahmed, şimdi cep telefonu tamir dükkanı açtığı Halep'teki yaşama adapte olmaya çalışıyor.

Türkiye'de çalıştığı süre içinde Suriye'de bombalanmış olan evini onarmak için biraz para biriktirdiğini ancak bunun şu anda mümkün olmadığını gördüğünü söyleyen Ahmed, "Kendi işimi, yani cep telefonu bakımını başlattım, geleceği belirsiz. Projemin burada, bu ülkede başarılı olup olmayacağını bilmiyorum. Başarısız olursa, Türkiye'de kazandığım her şeyi kaybedeceğim” dedi.

Ahmed gibi 2024 yılı sonuna kadar Suriye'ye geri dönenler, gönüllü dönüş taahhütnamesi ile Türkiye'deki haklarından feragat ettiler.

İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, yıl sonunda yaptığı açıklamada Esad'ın 8 Aralık'ta devrilmesinin ardından geçen 21 günde 35,114 kişinin gönüllü geri dönüş taahhütnamesi imzalayarak Türkiye'den ayrıldıklarını söylemişti.

Yerlikaya geçen hafta yaptığı açıklamada ise Esad yönetiminin devrilmesinin ardından toplam 81 bin 576 Suriyeli sığınmacının ülkesine döndüğünü ifade etti.

Dönüş heyecanı azaldı

Suriyeli mültecilere yardım sağlayan Mülteciler Derneği'nin Sosyal Refah Direktörü Kadri Güngörür, "Mültecilerin çoğu, Esad rejiminin düşmesinin ardından başlangıçta dönüşe dair heyecanlıydılar ancak zamanla bu heyecan azaldı. Esad rejiminin düşmesi ile her şeyin bekledikleri gibi olmadığını, eğitimsizlik ve sağlık sorunları gibi sorunlarla karşılaştıklarını fark ettiler" dedi.

Geri dönüş sürecinin Suriye'deki belirsizlikler ve yaşam kaynaklarının yeterli olmaması nedeniyle yavaşladığını söyleyen Güngörür, "Bazı ailelerin pişmanlık duyup geri dönme isteği taşıdıkları görülüyor" dedi ve "Türkiye'deki yaşam şartları ile Suriye'yi kıyasladıklarında, Türkiye'nin onlara daha fazla fırsat sunduğunu kabul edebiliriz" dedi.

Mülteciler Derneği'nin yaklaşık 57 bin kayıtlı üyesi bulunuyor. Bunların 22 bini Sultanbeyli'de ikamet ediyorken geri kalan yaklaşık 35 bin kişi İstanbul'un diğer ilçelerinden buraya gelerek kira, sosyal danışmanlık, eğitim gibi yardım ve destek hizmet alıyorlar. Diğer illerden de talep geldiğinde onlara da yardımcı olmaya çalışıyorlar.

Suriye'nin kalkınmasının uzun vadeli çabalar gerektireceğini ve Türkiye'de temel ihtiyaçlara erişimin oldukça kolay olduğunu vurgulayan Güngörür, mültecilerin bu nedenle dönmek istemediklerini belirterek şunları söyledi:

Orada bunların hepsi büyük sorun teşkil etmektedir. Yeniden sıfırdan hayat kurmanın getirdiği zorluklarla başa çıkmak hiç kolay olmayacaktır. Özellikle burada doğup büyüyen genç neslin geleceğe yönelik umut beslediğini unutmamak gerekir... dolayısıyla mevcut şartlarda pek çok insanın hâlâ gitmeyi istemediğini görmekteyiz.

Türkiye'de yaşamaya devam

Kulaktan kulağa yayılan bu hayal kırıklığı Türkiye'den gitmek için plan yapan ailelere kadar ulaşınca onlar da dönmekten vazgeçerek Türkiye'den yaşamaya devam etme kararı aldı.

Türkiye'ye 12 yıl önce gelen 27 yaşındaki evli ve üç çocuklu Cafer de dönmeyi düşünmeyenlerden.

"Şu an buradaki iş durumum iyi ve böyle devam ettiği sürece Suriye'ye dönmeyi düşünmüyorum" diyen Cafer ancak iş imkanları düzelirse ve temel yaşam koşulları, elektrik, su ve istihdam Suriye'de sağlanırsa geri dönmeyi düşünüyor.

"Duygusal olarak hareket eden biri elbette vatanına dönmek ister, ama aynı zamanda iş imkanlarını, yaşam koşullarını ve temel ihtiyaçları da göz önünde bulundurur" diyen Cafer şu an için geri dönecek gibi görünmediğini vurguluyor: Belki ilerleyen zamanlarda.

Cafer neden geri dönmek istemediğini şöyle anlatıyor:

Bir arkadaşım Suriye'ye döndü ve bana en temel yaşam gereksinimlerinin bile orada olmadığını söyledi. Konut, su ve elektrik yok. Eğitim var, ama çok kötü bir durumda.

Gönüllü geri dönüş için izinli çıkış-giriş işlemleri

Suriyelilerin evlerine dönüşü planlayabilmesi ve geri dönüş sürecini desteklemek için bu yıl izinli çıkış-giriş sistemi olarak adlandırılan bir sistem başlatıldı. Bu sistem geciçi koruma altındaki Suriyelilerin kısa süreli olarak Suriye'ye gidip Türkiye'ye dönmelerine imkan tanıyor.

1 Ocak 2025 tarihinde başlayan izinli çıkış-giriş hakkı kapsamında, talebi uygun görülenlerin, en geç 1 Temmuz 2025 tarihinde çıkış yaptığı kapıdan Türkiye'ye tekrar giriş yapması gerekiyor.

İzinli çıkış hakkından yararlananlar, 6 aylık süreçte en fazla üç defa Suriye'ye gidip gelebilecek. Bu sürede gidip gelenlerin kimlikleri kendilerinden teslim alınmayacak.

İzinli çıkış hakkı aile reisine verilecek olup, aile reisinin çıkış yapamayacak durumdaysa aile adına, ergin aile üyelerinden birisi bu hakkı kullanabilecek.

Türkiye'nin Ocak ayından itibaren başlattığı izinli çıkış-giriş politikasının olumlu olduğunu söyleyen BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi, Ankara'da Ocak sonunda düzenlenen basın toplantısında Suriyelilerin geri dönüşü ile ilgili Türkiye'de kurulan sistemin "tam kuralına uygun" olduğunu ve başarıyla işlediğini söyledi.

Türkiye'nin izinli çıkış-giriş politikası ile ilgili olarak Grandi, "Bu, mültecilerin kendilerini bekleyen koşulları değerlendirebilmelerine olanak tanıdığı ve Suriye'ye sürdürülebilir geri dönüşlerin önünü açabileceği için en iyi uygulamalardan biridir" dedi.

Reuters