2024 Paris Olimpiyatları kadınlar boks kategorisinde yarışan iki sporcunun biyolojik erkek olduğu iddiaları tartışmalara yol açtı.
Cezayir'den 25 yaşındaki Imane Khelif ve Tayvan'dan 28 yaşındaki Lin Yu-Ting, geçen yılki Dünya Kadınlar Boks Şampiyonası'ndan elenmişti.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ise pazartesi günü yaptığı açıklamada iki sporcunun, Paris Olimpiyatları'nda yarışmak için gereken kriterlere uyduğunu duyurdu.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Komite'nin kararı bazı kesimlerde tepkilere yol açarken bugün (1 Ağustos) düzenlenen bir müsabakada Khelif'in İtalyan rakibi Angela Carini'nin 46 saniye içinde maçtan çekilmesi soru işaretlerine neden oldu.
66 kilogram kategorisinde yarışan Khelif'in, yine bugün çeyrek finale çıkan Busenaz Sürmeneli'yle karşılaşma ihtimali de var.
57 kilogram kategorisindeki Yu-Ting ise yarın (2 Ağustos) Özbekistan'dan Sitora Turdibekova'yla maça çıkmaya hazırlanıyor.
Komite'nin kararı trans kadınların kadın sporlarında yarışmasına yönelik eleştirileri alevlendirdi.
Öte yandan sözkonusu iki sporcunun da trans olduğuna dair bir kanıt veya beyan yok gibi görünüyor.
1) 2023 Dünya Boks Şampiyonası'ndan neden elendiler?
Geçen yıl martta Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'de düzenlenen 2023 Dünya Kadınlar Boks Şampiyonası'nda altın madalya için yarışmaya hazırlanan Khelif, maçtan önce müsabakadan diskalifiye edilmişti.
Aynı turnuvada yarışan Yu-Ting'in de bronz madalyası geri alınmıştı.
Şampiyonayı düzenleyen Uluslararası Boks Birliği (IBA) Başkanı Umar Kremlev o zaman yaptığı açıklamada DNA testlerinin "XY kromozomu taşıdıklarını kanıtladığını ve bu nedenle spor etkinliklerinden men edildiklerini" öne sürmüştü.
Ayrıca yarışmacıların "yüksek testosteron seviyeleri" nedeniyle diskalifiye edildiği de iddia ediliyor.
Öte yandan İrlanda'nın kamu yayıncısı RTE'nin aktardığı üzere IBA, sporcuların "testosteron muayenesinden değil, kabul gören başka bir testten geçtiğini" ifade ediyor:
Bu test, her iki sporcunun da gerekli uygunluk kriterlerini karşılamadığını ve diğer kadın yarışmacılara göre rekabet avantajına sahip olduklarını kesin olarak gösterdi.
Geçen yıl Cezayir medyasında da Khelif'in testosteron seviyelerinden dolayı elendiğine dair haberler çıkmıştı.
Sporcu o zaman yaptığı açıklamada "Cezayir'in altın madalya kazanmasını istemeyen bazı ülkeler var" iddiasında bulunmuştu:
Bu bir komplo, büyük bir komplo ve biz bu konuda sessiz kalmayacağız.
Yu-ting elenmesiyle ilgili bir açıklama yapmamış gibi görünüyor.
2) Uluslararası Olimpiyat Komitesi'nin kararı neye dayanıyor?
Geçen yılki müsabakadan elenen yarışmacıların Paris Olimpiyatları'nda yarışmasına izin verilmesi, iki organizasyonu farklı kuruluşların yürütmesinden kaynaklanıyor.
Daha önce olimpik müsabakaları da düzenleyen IBA, 2023'te bu görevden alınmıştı. Olimpiyat Komitesi'nin aldığı bu karar temelde "finansal şeffaflık" ve "jüriyle hakemlerin atanmasında adillik"le ilgili sorunlara dayanıyordu.
Bu nedenle Paris Olimpiyatları'ndaki boks müsabakaları, Uluslararası Olimpiyat Komitesi'ne bağlı Paris Boks Birimi (PBU) tarafından yönetiliyor.
Komite'nin pazartesi günü yaptığı açıklamada 2020 Tokyo Yaz Olimpiyatları'ndaki boks kurallarına dayanarak katılımcıların uygunluğunun test edildiği belirtiliyor:
Paris 2024 Olimpiyat Oyunları boks turnuvasına katılan tüm sporcular, Paris 2024 Boks Birimi'nin 1.4 ve 3.1 sayılı kuralları uyarınca yarışmanın uygunluk ve giriş düzenlemelerinin yanı sıra geçerli tüm tıbbi düzenlemelere uyuyor.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi'nden farklı olarak bazı kuruluşlar son yıllarda uygunluk kriterlerini değiştiriyor.
Örneğin Dünya Atletizm Birliği geçen yıl martta aldığı bir kararla trans kadınların, kadın kategorilerinde yarışmasını yasaklamış ve diğer sporcuların da testosteron seviyelerine dair düzenlemeleri sıkılaştırmıştı.
Ergenlik dönemini biyolojik erkek olarak geçiren kişilerin men edilmesini amaçlayan değişikliğin, "kadın kategorisini korumaya yönelik öncelikli ihtiyaca" dayandığı savunulmuştu.
3) Karar neden eleştiriliyor?
Olimpiyat Komitesi'nin kararı bazı kesimlerden tepkileri üzerine çekiyor.
Paris Olimpiyatları'nda 77 kilogram kategorisinde yarışan 28 yaşındaki Caitlin Parker, Khelif ve Yu-ting'in katılımına izin verilmesinin "tehlikeli" olabileceğini söyleyerek ekliyor:
Daha önce erkeklerle idman yapmamış değilim ama bu dövüş sporları için tehlikeli olabilir ve ciddi bir şekilde araştırılmalı.
"Biyolojik ve genetik olarak daha avantajlı olacaklar" diyen sporcu "Her şey adil olmakla ilgili. Hepimiz sporda adalet istiyoruz" ifadelerini kullanıyor.
Öte yandan Khelif ve Yu-ting'in ergenliklerini biyolojik erkek olarak geçirdiğine şüpheyle yaklaşanlar da var.
Diğer yandan bu yıl martta Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu'na (UNICEF) konuşan Khelif, 16 yaşındayken futbol oynamak istediğini ve bunun kızlara uygun bir spor olarak görülmediğini söylüyor.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi sözcüsü Mark Adams yaptığı basın açıklamasında kriterleri karşıladığını söylediği iki sporcu için "Pasaportlarında kadın oldukları yazıyor ve orada kadın oldukları belirtiliyor" diyerek ekliyor:
Bu sporcular daha önce uzun yıllar boyunca birçok kez yarıştı, yeni gelmediler, Tokyo'da yarıştılar.
Yu-ting daha önce katıldığı müsabakalarda toplamda 5 kez birincilik madalyası kazanmıştı.
Onedio'nun aktardığı üzere Cezayir basınında Khelif'in biyolojik kadın olduğu ve erkeklik hormonlarının artmasına yol açan hiperandrojenizmden muzdarip olduğu savunuluyor.
Cezayir Olimpiyat Komitesi de dün yaptığı açıklamada gelen tepkileri eleştirerek söylenenlerin "yalan" olduğunu iddia etti:
Bazı yabancı medya kuruluşları asılsız propagandalarıyla değerli sporcumuz Imane Khelif'i etik olmayan bir şekilde hedef alıyor ve kötü gösteriyor.
4) Khelif'in rakibi maçı neden bıraktı?
Bugün Khelif ve Carini arasında düzenlenen maçın başlamasından 46 saniye sonra İtalyan sporcu yarışmadan çekildi.
ESPN'in haberine göre birkaç yumruğun ardından çekilen Carini'nin başlığının birkaç kere yerinden çıktığı söyleniyor.
Birleşmiş Milletler BM Kadın ve Kız Çocuklarına Yönelik Şiddet Özel Raportörü Reem Alsalem maçın ardından "Angela Carini haklı bir şekilde içgüdülerini takip ederek fiziksel güvenliğine öncelik verdi ancak o ve diğer kadın sporcular cinsiyetleri nedeniyle böyle fiziksel ve psikolojik şiddete maruz kalmamalıydı" dedi.
İtalya Başbakanı Giorgia Meloni de "Erkeklerin genetik özelliklerine sahip sporcuların kadın yarışmalarına kabul edilmemesi gerektiğini düşünüyorum" diyerek şöyle ekledi:
Birilerine ayrımcılık yapmak istediğiniz için değil, kadın sporcuların eşit şartlarda yarışma hakkını korumak için.
Öte yandan maçtan sonra ağlayan Carini, bu kararının politik olmadığını ve Khelif'le yarışmak istememesinden kaynaklanmadığını ifade ediyor:
Burnumda şiddetli bir ağrı hissettim ve bir boksör olgunluğuyla 'yeter' dedim çünkü istemiyordum, istemiyordum, maçı bitiremiyordum.
Sporcu, kimseyi yargılamak gibi bir amacı olmadığını ve yarışmacıların uygunluğunu test etmenin kendisine düşmediğini de ekliyor. Yine de maçın ardından Carini, Khelif'in elini sıkmadı.
Independent Türkçe, Guardian, Reuters, RTE, France 24, ESPN, AP, UNICEF, Onedio
Derleyen: Büşra Ağaç
