İster özel sektör çalışanı olsun ister kendi nam ve hesabına çalışan olsun isterse memur; ortak hedef emekli olabilmektir. 

Memur genelde emeklilik hesabını yaparken, alacağı emekli ikramiyesi tutarını ve memurluk ve memurluk dışındaki hizmet sürelerinden ne kadarına emekli ikramiyesi ödeneceği konusunu merak eder.

Bu yazımızda emekli olunca alınacak ikramiyeleri etkileyen süreleri ve çalışma imkanı olmayan ancak emeklilik hayali kuranların çalışmadan nasıl emekli olabileceklerini anlatmaya çalışacağız.

SGK’lı ve Bağ-Kur’lu sürelere emekli ikramiyesi ödenir mi?

Bağ-Kur’lu süreler, çalışanların kendilerine ait işyerinin olması halinde ödenen primlerdir. Bu nedenle Bağ-Kur’lu süreler emekli ikramiyesinde ve kıdem tazminatında değerlendirilmez. Bu sürelerin karşılığında bir ödeme yapılmaz.

Özel sektörde geçen SGK’lı (4-a) süreler, bu süreler emekli ikramiyesinde değerlendirilmez.

Bu süreler için, işçi olarak özel sektörde çalışanların çalıştıkları özel sektör tarafından işinden ayrıldığında 1475 sayılı İş Kanunu Madde 14 hükmüne göre kıdem tazminatı ödemesine hak kazanılırsa ödeme yapılır.

Kamu işyerlerinde SGK'lı çalışan ve memurluğa başlayan kişiler için, memurluktan veya işçi olarak emekli olacakları zaman, 5434 sayılı TC Emekli Sandığı Kanunu Madde 89 ile 1475 sayılı İş Kanunu Madde 14 hükmü birlikte uygulanmaktadır. 

Bu durumdakiler, görevlerinden ayrıldıklarında kıdem tazminatı alabiliyorlar.

Ancak, 08.09.1999 tarihinden önce görevlerinden istifa ederek ayrılmış işçiler hiç bir koşulda kıdem tazminatı alamaz.

Kıdem tazminatına hak kazanmadıkları için de bu kişiler memur olup memurluktan emekli olduklarında da bu sürelerine emekli ikramiyesi alamıyorlar.

Aynı kamu işyerinde işçi olarak çalışırken, aynı kamu kurumunun işlemi sonucunda memur olarak kadroya ataması yapılanların, işçi olarak geçirdikleri süreler emekli olduklarında emekli ikramiyesi hizmet yılına dahil edilir.

Bu şartları taşıyanlar emekli oldukları zaman kamu işyerlerinde geçen ve kıdem tazminatı alınmamış olunan sürelerine karşılık emekli ikramiyesi alabiliyorlar. Burada emekli olunması için mutlaka memur olarak emekli olma kuralı bulunmuyor.

İster işçi ister esnaf, ister memur olarak emekli aylığı bağlanmış olduğunda kamu işyerinde geçen sigortalı sürelere emekli ikramiyesi alabiliyorlar.

Emekli ikramiyesi ödenmesinde yıl sınırlaması var mıdır?

Memurlara emeklilik ikramiyesi ödenmesinde üst sınır bulunmamaktadır. Kaç yıl hizmet yapmışlarsa bu hizmet süresinin her tam yılına emekli ikramiyesi ödenmektedir. 25 yıl ise 25 yıl, 30 yıl ise 30 yıl, 40 yıl ise 40 yıl gibi. 

Ancak, tam yıl olunmayan eksik ay sürelerine emekli ikramiyesi ödenmemektedir. Yani bir memurun 30 yıl 9 ay hizmeti üzerinden emekli olmuşsa sadece 30 yıla ikramiye ödenir, 9 ayına ikramiye ödenmez. Ancak, kıdem tazminatında böyle bir sınırlama yoktur.

Çalışma imkanı olmayan nasıl emekli olabilir? 

İş bulamayan, çalışma imkanı olmayan (özellikle bir işyerinde çalışma imkanı olmayan kadınlar) bu gibi durumlarda çalışmadan emekli olmanın yolları aranır. İsteğe bağlı sigortalılık çalışmadan emekli olma imkânı sunar ve bu durumdaki kişiler için önemli bir fırsattır.

Kimler isteğe bağlı sigortalı olabilir?

Çalışmayan ve emekli veya malullük aylığı almayan kişiler isteğe bağlı sigortalı olabilirler. 

İsteğe bağlı sigortalılar kendi primlerini kendileri öderler ve bu şekilde emekli olabilirler. 

İsteğe bağlı sigortalının emekli olması için işe gitmesi gerekmez. 

İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için gerekli bir diğer şart ise 18 yaşın altında olmamalıdır.

Ölüm aylığı alan kişiler isteğe bağlı sigortalı olabilir mi?

18 yaşın altındaki bir kişinin, sigortalı olmasını gerektirecek şekilde bir işyerinde çalışıyor ise isteğe bağlı sigortalı olamaz.

Ancak SGK’dan babasından ya da annesinin ölümü nedeniyle ölüm aylığı almakta olan kişi ise, isteğe bağlı sigortalı olabilir. Çünkü ölüm aylığı kişiye kendi sigortalılığı nedeniyle bağlanmamıştır. 

Bu sebeple, dul yetim aylığı alan kişiler de isteğe bağlı sigortalı olabilir.

30 günden az çalışılan süreler için isteğe bağlı sigorta ödenir mi?

İsteğe bağlı sigortalı olmak için sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak şarttır. Ancak 4/a’lı olarak ay içerisinde 30 günden az çalışanlar, yani part-time istihdam edilenler isteğe bağlı sigortalı olabilirler.

Örneğin, ay içerisinde 15 gün bir pastanede garsonluk yapan kişi isteğe bağlı sigortalı olabilir. Bu durumdaki kişilerin isteğe bağlı sigortalı olarak ödedikleri primler 4/a’lı olarak değerlendirilir. 

Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamamış ülkelere çalışmak üzere giden Türk işçileri de isteğe bağlı sigortalı olabilirler. 

Bu kişilerin ödedikleri primler de 4/a’lı, yani SGK’lı olarak değerlendirilir.

İsteğe bağlı sigortalılığın statüsü nedir?

1 Ekim 2008 sonrasında isteğe bağlı sigortalı olan kişiler 4/b, yani eski adıyla Bağ-Kur statüsünde değerlendiriliyorlar. Bu nedenle, isteğe bağlı sigortalılar 4/a’lılara göre daha uzun süre prim ödeyerek emekli oluyorlar ve emekli olduklarında 4/a’lılara göre daha düşük emekli aylığı alıyorlar.

Bu durum nedeniyle isteğe bağlı sigortalı sayısı 2008 yılından itibaren önemli ölçüde azalmaya başladı.

1 Ekim 2008 öncesinde SSK, Bağ-Kur veya Emekli Sandığı’nın isteğe bağlı sigortalısı olan kişiler de 5510 sayılı Kanuna göre 4/b’li olarak değerlendirilmeye başladı.

Bu nedenle çalışanların çalıştıkları işinden, işyerinden ayrıldığında isteğe bağlı sigortalı olursa emekliliğine kaç gün kaldığını kontrol etmeli. 

Emekliliğin hangi sigortalılık statüsünde olduğu son bin 261 güne göre belli olduğu için, uzun yıllar SGK’lı olarak çalışan bir kişi emekliliğine 3,5 yıl kala isteğe bağlı sigortalı olursa daha düşük emekli aylığı alabilir. Bu nedenle, son bin 261 gün kuralına dikkat etmesi gerekiyor.

İsteğe bağlı sigortalı olanlar sağlık hizmetinde yararlanabilir mi?

İsteğe bağlı sigortalı olan ve kendi primlerini ödeyen kişiler sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler. 

Bunun yanında, isteğe bağlı sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişiler de bu statüleri devam ettiği müddetçe isteğe bağlı sigortalı üzerinden sağlık hizmeti alabilirler. 

Bu nedenle, isteğe bağlı sigortalının gelir testine girmesi de gerekmez.

İsteğe bağlı sigorta primi ne kadardır?

İsteğe bağlı sigortalılar çalışmadan sigortalı oldukları için yalnızca uzun vadeli sigorta kollarıyla genel sağlık sigortasından yararlanır. Yani bu kişiler malullük, yaşlılık ve ölüm risklerine karşı korunmaktadırlar. 

Hastalık, analık, iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolları onlara ara uygulanmaz. Primler de bu doğrultuda belirlenir.

İsteğe bağlı sigortalılar prime esas kazanç alt ve üst limiti arasında kendi seçecekleri gelir üzerinden prim ödeyebilirler. 

Buna göre, 2019 itibarıyla bu sigortalının ödeyebileceği en düşük prim 818.6 TL iken ödenebilecek en yüksek prim 6.140,16 TL’dir. 
Yüksek prim ödeyen kişiler hem emekli olduklarında, hem de malul sayıldıklarında daha yüksek aylık alabilirler.

Sorularınız için: [email protected]