Bul bakayım…
Neden insanlar yıldızlara can atıyor?
Neden bizim şarkılarımızın
Kahramanı kartaldır?(Yer Gezeğenine tazim et insan,
Oljas Süleymenov,
Komsomolskaya Pravda gazetesi,
12 Nisan 1961)
Daha Çarlık Rusya'sı döneminden uzay çalışmaları yapan Konstatin Tsiolkovski, Ekim 1917 Sosyalist Devrimi'nden sonra Kaluga kentine yerleşince maddi sıkıntıları göz önünde bulunduran Maksim Gorki kendisine bir kocaman kese kağıt para göndermişti.
Parayı Kaluga'ya götüren genç yazar Viktor Şklovski, uzay çalışmalarıyla uğraşan bilim insanını lahana tarlasında bulmuştu.
- Parayı size Maksim Gorki gönderdi.
- (Keseye gözünün ucuyla bile bakmayan Tsiolkovski): Sizin alnınız büyük, meleklerle konuşmanız gerekir.
- (Şklovski omuzlarını silkti)
- Ben ise her gün konuşuyorum.
12 Nisan 1961'de Yuri Gagarin'in uzaya uçmasıyla "Menfur kapitalizmle rekabette" SSCB bir adım öne geçince, ABD bir süre bunun şokunu üzerinden atamamış, Nikita Hruşşov'un SSCB'si ise bunun keyfini çıkarmıştı.
Gazeteler röportaj yapmak için Yuri Gagarin'in sağ-salim yere inmesini beklerken o dönem günlük tirajı 10 milyon olan Komsomolskaya Pravda (Genç Komünist Gerçeği) gazetesi 12 Nisan 1961 günü Kazakistan muhabiri Oljas Süleymenov'un "Yer Gezegenine tazim et insan" şiirini birinci sayfasından basarak tarihe bu şekilde not düşmeyi uygun görmüştü.
Uzaya ilk insanın uçuşunun haberle değil, şiirle ("manzum roman" da diyebiliriz) kutlanması sadece SSCB'de değil, dünya çapında büyük rağbet uyandırmıştı.
Ayrıca, 25 yaşındaki Oljas Süleymenov'un da ününe ün katmıştı.
İlk Türk uzaya çıkarken, Türkiye, Kazak şair Oljas Süleymenov'u ne derecede tanıyor?
Türk okuru ve özellikle kendisini "Türk milliyetçisi" olarak lanse eden kesim, Oljas Süleymenov'un ismini biliyor mu?
Onun şiirlerini ve bilimsel çalışmalarını okudu mu?
Türkiye'de kendisiyle buluşma isteğinde bulundu mu?
Cevabım kesinlikle "hayır" olduğu için Independent Türkçe aracılığıyla Oljas Süleymenov'un biyografisine ilişkin bazı notları ilk Türkiye vatandaşının uzaya uçtuğu günde okurlarla paylaşmayı uygun buluyorum.
Adı: Oljas Süleymenov.
18 Mayıs 1936'da Kazakistan'ın o dönemki başkenti Alma Atı'da (Almatı) asker ailesinde doğdu.
Babasının hizmet ettiği alay aynı yıl feshedildi ve Sibirya'ya sürülen babası cezaevinde hayatını kaybetti.
Kazakistan Üniversitesi'nde eğitim görerek jeoloji mühendisi diploması alan Oljas Süleymenov daha sonra Moskova'daki Maksim Gorki Dünya Edebiyatı Enstitüsü'nden mezun oldu.
SSCB'nin ünlü Komsomolskaya Pravda gazetesinin Kazakistan muhabirliğini yaparken, 12 Nisan 1961'de Yuri Gagarin'in uzaya uçması dolayısıyla "Tazim et yer gezegeni, insan geliyor" şiiri gazetenin ilk sayfasında yayımlandı ve o şiir Süleymenov'a dünya çapında büyük ün kazandırdı.
Edebi yapıtlarının yanı sıra, Gorki Enstitüsü'nde başladığı bilimsel çalışmalarının sonuçlarını 1975 yılında 100 bin tirajla yayımlanan "Az i Ya" kitabında SSCB'nin bilim camiasıyla paylaştı.
2 gün satışta bulunduktan sonra toplatılıp yasaklanan kitap, Moskova'nın akademik çevrelerinin sert tepkisine neden oldu.
SSCB Politbüro üyesi, Kazakistan Komünist Partisi Genel Sekreteri Dinmuhammed Kunayev, Oljas Süleymenov'un hapse girmemesi için Moskova nezdindeki ağırlığını kullandı.
Oljas Süleymenov, Sovyet ordusunun Aralık 1986'da Alma Atı Meydanı'nda göstericilere karşı silah kullanmasını sert biçimde protesto etti.
Sonraki dönemde Kazakistan'ın Semipalatinsk kentindeki yer altı nükleer deneme tesislerinin kapatılması için mücadele verdi.
Aral Gölü’nün kurumasını önleme amacıyla kurulan STK'ya önderlik etti.
Kazakistan'ın 1991'de bağımsızlık kazanmasından sonra ülkesinin bazı Avrupa başkentlerinde büyükelçisi oldu, uluslararası kuruluşlarda daimî temsilcilik yaptı.
Oljas Süleymenov'un eserleri Türkçe olarak ilk kez Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı'nca yayımlandı.
TEAS Yayıncılık ise yazarın şu kitaplarını bastı:
- "Tarih öncesi Türkler"
- "Az I Ya"
- "…Ve gülümsedi Tanrı her sözcükte"
- "Olcas fenomeni" (kendisiyle ilgili incelemeler ve anılar)
Süleymenov'la ilgili iki kısa anımı da Independent Türkçe'nin saygıdeğer okurlarıyla paylaşayım.
Yıl 1980.
SSCB üniversitelerinin 5 sınıflık lisans programının ikinci sınıfına yeni başlamıştık.
Uğurlu isimli yasak kitaplar satıcısında Oljas Süleymenov'un "Az i Ya" kitabının olduğu haberini alınca kendisini buldum.
50 ruble istedi (SSCB resmi döviz kuruyla 90 ABD doları). Tereddütsüz parayı uzatıp mücellite koştum ve "Az i Ya"yı farklı bir ciltle kaplattım.
İroni miydi neydi, az daha Süleymenov'un tutuklanmasına neden olacak kitabı "Bilimsel Komünizm" hocamız okumak için benden istemez miydi?
Ekim 1981'de Oljas Süleymenov'un Bakü Filarmonisi'nde yaratıcılık gecesi yapıldığında imzalaması için herkes şiir kitabı götürürken ben ceketimin altına sakladığım "Az i Ya"yı uzattığımda yüzüme bakan Oljas Bey, sadece "Aha" diyerek kitaba imzasını attı.
İşin farkına varanlar kitabı görmek için üstüme atladılar, kitabın istihbaratın eline geçmemesi için hemen Filarmoni'yi terk ettim.
Kasım 2015'te kendisine Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı'nın Turan Yazgan Ödülü verildiğinde dizimi yere atıp röportaj yapmıştım.
Bakü'deki "Az i Ya" olayını hatırlattığımda "Yahu o genç siz miydiniz? Ne kadar ilginç bir dünyada yaşıyoruz yahu? O zaman Türkçülük yapmamızdan dolayı tutuklanabilirdik, şimdi ise Türkiye'de bir araya geliyoruz" dedi.
Rusya-Ukrayna savaşının devam ettiği bu günlerde "Az i Ya"yı okumayanlara okumalarını tavsiye ederim.
Ve bir de 20'nci yüzyılın ikinci yarısının en önemli Rus şairlerinden Andrey Voznesenski'nin, Oljas Süleymenov'a ithaf ettiği şiiri…
Uzayın yolunu açan Yuri Gagarin'in hatırasına saygılarla…
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
