Kur korumalıya bugün itibarıyla 91,4 milyar lira ödeme yapıyorsunuz ama çiftçiye, ülkenin gıda güvenliğini sağlayan çiftçimize bir yılda vereceğiniz destek miktarı zar zor 54 milyar lira; yazıktır, günahtır!
Böyle diyordu CHP Tekirdağ Milletvekili İlhami Özcan Aygun, 10 Kasım’da gerçekleşen Plan ve Bütçe Komisyonu’ndaki konuşmasında.
Komisyonda ilk sözü alan Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin açıklamasına göre 9 Kasım itibarıyla 2,3 milyon mudinin yaklaşık 1,5 trilyon liralık tasarrufu Kur Korumalı Mevduat (KKM) hesabında.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
En basit haliyle “paranı döviz yerine TL’de tut, kur artışı olursa kaybın devlet garantisi altında olacak” anlamına gelen KKM hesaplarına bugüne kadar yaklaşık 91,6 milyar lira destek ödemesi gerçekleşti.
Devlet garantili yol projeleri için 55,4 milyar TL ilave ödeme
HDP Adana Milletvekili Kemal Peköz ise komisyonda yaptığı konuşmada Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) modeli ile inşa edilen devlet garantili projeleri hatırlattı:
Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan bütçe yasa tasarısına göre ise şehir hastanelerine önümüzdeki yıl 18 milyar 954 milyon lira hizmet bedeli, 27 milyar 684 milyon lira kira bedeli olmak üzere toplam 46 milyar 638 milyon lira ödeme yapılacak; yine önümüzdeki yıl köprü, otoyol ve tünellerin işletilmesine ve müteahhitlik firmalarına 53 milyar 650 milyon lira garanti ödemesi yapılacak.
Pahalı olduğu gerekçesiyle tepki çeken bu, otoyol ve tünellere önümüzdeki bu yıl ise 20 milyar 378 milyon lira ödeme yapılacak, dolayısıyla önümüzdeki üç yıl içinde 373 milyar lira gibi bir ödeme söz konusu olacak.
25 Ekim 2022'de Resmi Gazete'de yayımlan 2023 yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programında KÖİ modeli çerçevesinde tamamlanan ulaştırma projeleri kapsamında verilen talep garantilerinin finansmanı için cari transferlere 55,4 milyar TL ilave edileceği belirtilmişti.
Konuşmasında esnaf ve sanatkârlara yönelik nakit, hibe desteği, kredi, kira ve benzeri destekler ile ailelere yapılan sosyal ödemelerden bahseden Nebati’nin gündeminde tarım destekleri de vardı. “Yeterli ve güvenilir gıda arzının sağlanması” için tarım sektörüne 2022’de ayrılan 39,2 milyar liranın, 2023 bütçesinde 54 milyar liraya yükseldiğini söyledi.
2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda yer aldığı şekliyle tarımsal destekleme bütçesinin dağılımı ise şu şekilde:
Tarımsal destekleme bütçesinde yasal orana hiç ulaşılamadı
Nisan 2006’da kabul edilen Tarım Kanunu’na göre tarım arazileri için belirlenen birim ödemeleri, üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar dikkate alınarak yapılan fark ödemeleri, hayvancılık destekleri, tarım sigortaları gibi kalemler “tarımsal destek” kapsamına giriyor.
Ve yine aynı kanuna göre tarımsal destekleme programları için bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi millî hasılanın (GSYH) yüzde 1’inden az olamaz.
Buna göre yıllar içinde tarımsal destek programları için ayrılan miktarlara, bu miktarların bütçeden ve GSYH’dan aldığı paylara bakalım:
| Yıllara Göre Tarımsal Destek Programları | |||
| Bütçede Belirlenen Miktar (TL) | Bütçedeki Payı (%) | GSYH'daki payı (%) | |
| 2014 | 9,6 Milyar | 2,2 | 0,6 |
| 2015 | 10 Milyar | 2,1 | 0,5 |
| 2016 | 11,6 Milyar | 2 | 0,5 |
| 2017 | 12,8 Milyar | 2 | 0,4 |
| 2018 | 14,8 Milyar | 1,9 | 0,4 |
| 2019 | 16,1 Milyar | 1,7 | 0,4 |
| 2020 | 21,9 Milyar | 2 | 0,5 |
| 2021 | 22 Milyar | 1,6 | 0,4 |
| 2022 | 39,2 Milyar | 1,4 | 0,5 |
| 2023 | 54 Milyar | 1,21 | 0,29 |
Yukarıdaki tabloya bakıldığında tarımsal destek miktarının önemli ölçüde arttığı görülüyor.
2022 henüz sona ermedi ancak 2023'ün bütçe gerekçesinde yer aldığı gibi tarımsal desteklerin GSYH içindeki payının gerçekleşme tahmini yüzde 0,3, bütçedeki payı için öngörü ise yüzde 1,3. 2023 yılı için ise söz konusu tahminler yüzde 0,2 ve yüzde 1,2'ye kadar geriliyor.
Yine tablodan görüldüğü gibi yasadaki "gayrisafi millî hasılanın (GSYH) yüzde 1’inden az olamaz" şartı karşılanmış durumda değil. Hatta yasanın çıktığı 2006'dan bu yana da bu şart, hiç hayata geçmedi. Bugüne kadar en yüksek orana yüzde 0,82 ile 2006'da ulaşıldı.
Tarımsal destek programları için ayrılan bütçe son 10 yılda yüzde 462 yükseldi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB), enflasyon hesaplayıcısını kullandığımızda Ekim 2014'teki 9,6 milyar liranın, Ekim 2022'de yaklaşık 43 milyar lira olması bekleniyor. Bu yılın ekim ayında belirnenen miktar ise 54 milyar lira.
Şimdi bir de bu desteklerin dolar karşılığına ve yine yıllık ortalama enflasyonun yıllar içindeki değişimine bakalım.
(Her yılın bütçesinin döviz karşılığı, bir önceki yılın yıllık ortalama dolar kuru üzerinden hesaplanmıştır. 2014 bütçesinin 2013 ortalama dolar kuru üzerinden hesaplanması gibi)
| Yıllara Göre Tarımsal Destek Programları | |||
| Bütçede Belirlenen Miktar (TL) | Döviz karşılığı ($) | Yıllık enflasyon (%) | |
| 2014 | 9,6 Milyar | 5 milyar | 8,17 |
| 2015 | 10 Milyar | 4,5 milyar | 8,81 |
| 2016 | 11,6 Milyar | 4,2 milyar | 8,53 |
| 2017 | 12,8 Milyar | 4,2 milyar | 11,92 |
| 2018 | 14,8 Milyar | 4 milyar | 20,30 |
| 2019 | 16,1 Milyar | 3,3 milyar | 11,84 |
| 2020 | 21,9 Milyar | 3,8 milyar | 14,60 |
| 2021 | 22 Milyar | 3,1 milyar | 36,08 |
| 2022 | 39,2 Milyar | 4,3 milyar | 85,51 (*) |
| 2023 | 54 Milyar | 3,3 milyar | |
| (*) Ekim ayı itibarıyla | |||
Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere Türk Lirası cinsinden verilen tarım destekleri yüzde 462 artmış olsa da dolar karşılığında önemli bir azalma söz konusu.
Peki tarım desteği, TL cinsinden veriliyorsa bizim dolarla ne işimiz var?
Tarımsal girdilerin hemen hepsi, dövizle dışarıdan satın alınıyor. Üretimin en büyük girdisi enerjide Türkiye’nin dışa bağımlılığı yüzde 70’in üzerinde. Gübrede ise bu oran yüzde 90’a kadar çıkıyor.
Kredi Kayıt Bürosu’nun (KKB) 2021 Tarımsal Görünüm Saha Araştırması'na göre çiftçilerin üretim esnasında yaşadıkları sorunların başında yüzde 96 oranında girdilerin pahalılığı geliyor.
Tarımsal girdiler, yedi yılda yüzde 418 arttı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2015’ten bu yana çiftçilerin tarımsal faaliyetlerini gerçekleştirmek için satın aldığı girdilerin maliyetindeki değişimi, Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE) adı altında izliyor.
Buna göre son olarak Ağustos 2022’de açıklanan Tarım-GFE, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 135,06 oranında artmış durumda.
Tarım-GFE yıllık değişim oranı Ağustos 2020’de yüzde 8,11, Ağustos 2021’de yüzde 28,74’tü.
Endeks hesaplanırken tarımda kullanılan mal ve hizmetler ile tarımsal yatırıma katkı sağlayan mal ve hizmetler ele alınıyor.
Alt gruplara bakıldığında 2022’nin ağustos ayında fiyatı yıllık olarak en fazla artan kalem, gübre ve toprak geliştiriciler (yüzde 234,48 artış). İkinci sırada yüzde 184,77 ile enerji ve yağlar bulunuyor. Yüzde 147 artan hayvan yemi, dördüncü sırada.
TÜİK verilerine göre Ağustos 2015'te 100,21 olan tarımsal girdi endeksi, Ağustos 2022'de 518,51'e kadar ulaştı.
Yani diğer bir deyişle 2015'te bu yana tarımsal destek programı için bütçeden ayrılan kaynak yüzde 440, çiftçinin üretmesi için gerekli girdilerin fiyatları yüzde 417 yükseldi.
© The Independentturkish
