2023 yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programı, onaylanarak 25 Ekim 2022'de Resmi Gazete'de yayımlandı.

Programda pandemi sonrası, küreselde yaşanan arz kaynaklı sorunların başta gıda ve enerji olmak üzere, tüm emtia fiyatlarını tarihi yüksek seviyelere çıkardığı hatırlatıldı.

Rusya-Ukrayna arasında yaşanan jeopolitik gerilim, pandemide piyasaya sürülen yüksek miktarda paranın parasal sıkılaştırma politikalarıyla geri çekilmesi gibi arz kaynaklı değişimlerin, dış talep üzerinde baskı yarattığı belirtildi.

Program, bu sebeplerle yılın kalan dönemi ve gelecek yıl ihracatında ivme kaybı olabileceğine değindi.

2023 yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programına göre 2021'de 46,2 milyar dolar olacak dış ticaret açığı, 2022'de 105 milyar dolara çıkıp 2023'te 80 milyar dolara düşecek.

Programda paylaşılan temel ekonomik büyüklüklerden biri de gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH).

Türk lirası bazında 7 trilyon 248 milyar 789 milyon lira olan GSYH'ın 2022'de 13 trilyon 429 milyar 497 milyon lira, 2023'te ise 18 milyar 654 milyar 263 milyon lira olması bekleniyor.

ABD doları bazında açıklarsak geçen yıl 816 milyar dolar olan GSYH için tahminler şu şekilde:

2022: 808 milyar dolar

2023: 867 milyar dolar

Kişi başına düşen milli gelirin en yüksek seviyesine 12 bin 582 dolarla 2013'te ulaşılmıştı.

Bu değer 2021'de 9 bin 592 dolara gerilerken 2022'de 9 bin 485 dolara düşmesi bekleniyor. 

2023'te ise öngörülen kişi başına düşen milli gelir 10 bin 71 lira.

Fert başına düşen gayrisafi hasıla miktarı 2023 için 216 bin 588 lira.

Bu sayılar neden önemli? Çünkü bu sayılarla 2022 ve 2023 sonunda dolar/TL'nin hangi seviyede öngörüldüğünün hesaplaması yapılabiliyor.

Şayet GSYH, 2022'de 13 trilyon 429 milyar 497 milyon, yani 808 milyar dolar olacaksa bu, dolar/TL'nin 16,6 lira seviyesinde öngörüldüğü anlamına geliyor. Bu tahmin 2023 için ise 21 lira 51 kuruş.

Aynı hesaplama, kişi başına düşen GSYH ile yapıldığında da benzer sonuç çıkıyor.

KKM'ye 25 milyar daha ayrıldı

Programa göre kur korumalı mevduat sistemi (KKM) 2023 yılında da devam edecek ve bu sistem için 25 milyar TL kaynak ayrılmış durumda. 

Hazine Maliye Bakanlığı'nın bütçe verilerine göre, mart-eylül arası yedi aylık dönemde, mevduat hesaplarının kur artışlarına karşı korunması için Hazine, 84 milyar 899 milyon lira ödeme yaptı. 

Yatırımlar için ayrılan miktar 144,5 milyar TL'den 365,5 milyar TL'ye çıktı

2022 Yılı yatırım programı kapsamındaki 184,3 milyar liralık yatırım ödeneğinden en yüksek payı yüzde 27 ile ulaştırma sektörü alırken, eğitim sektörünün payı yüzde 13,3, enerji sektörünün payı yüzde 12,9, madencilik sektörünün payı yüzde 12,6, tarım sektörünün payı yüzde 10,1 ve sağlık sektörünün payı yüzde 9,3. 

İmalat, turizm, konut, içme suyu ve kanalizasyon, teknolojik araştırma, güvenlik, adalet, çevre gibi diğer sektörlerin toplam payı ise yüzde 14,8. 

Gelecek seneye ait Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi, 17 Ekim'de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığı'na sunuldu. Bütçe görüşmeleri ise 26 Ekim'de başlayıp 25 Kasım Cuma günü tamamlanacak. 

2022 merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki yatırımlar için 144,5 milyar lira ayrılmıştı. Görüşmeleri devam eden 2023 bütçesinde bu miktar, yüzde 153 oranında artarak 365,5 milyar TL'ye çıkarıldı. 

Devlet garantili yol projeleri için 55,4 milyar TL ilave ödeme 

Türkiye'de Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) modeli dört şekilde uygulanıyor: Yap-İşlet-Devret (YİD), Yap-İşlet (Yİ), Yap-Kirala-Devret (YKD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD)

Çanakkale Köprüsü, Avrasya Tüneli, Rize-Artvin Havalimanı, İstanbul Havalimanı gibi projeler bazı Yap-İşlet-Devret modeli örnekleri. 

2023 yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programında yer alan bilgiye göre KÖİ'lerin başladığı 1986'dan 2022 yılı Ocak ayına kadar 262 KÖİ projesi için uygulama sözleşmesi imzalandı. 

Uygulama sözleşmesi imzalanan projelerin toplam yatırım büyüklüğü 2022 yılı fiyatlarıyla 88,5 milyar dolar. 

Bu tutar içinde ulaştırma sektörü 52,6 milyar dolar yatırımlar ilk sırada yer alıyor. Bunu, 19,9 milyar dolarla enerji, 11,9 milyar dolarla sağlık sektörü takip ediyor. Mevcut durumda, 241 proje işletmeye alındı, 21 projenin yapımına devam ediliyor.

2023 yılında KÖİ modeli çerçevesinde tamamlanan şehir hastanelerinin cari giderlerini karşılamak üzere mal ve hizmet alım giderlerinde 18,9 milyar, bina kullanım ve zorunlu hizmetler için sermaye giderlerinde 27,7 milyar lira harcama programlandı.

 Yine KÖİ modeli çerçevesinde tamamlanan ulaştırma projeleri kapsamında verilen talep garantilerinin finansmanı için cari transferlere 55,4 milyar TL ilave edildi. 

Alkolden alınması öngörülen ÖTV iki katına çıkartıldı 

Yıllık programda yer alan bilgiye göre 2022 yılında toplam özel tüketim vergisi (ÖTV) tahsilatının 383,5 milyar TL olması bekleniyor. Bu kapsamda; 

- Petrol ve doğalgaz ürünlerinden alınan ÖTV tahsilatının, 78 milyar TL 

- Motorlu taşıtlardan elde edilen ÖTV tahsilatının 139,8 milyar TL, 

- Tütün mamullerinden elde edilen ÖTV tahsilatının, 95,9 milyar TL, 

- Alkollü içkilerden elde edilen ÖTV tahsilatının ise 40,2 milyar TL olması bekleniyor. 

2021 yılında petrol ve doğal gaz ürünlerinden elde edilen ÖTV tahsilatının, 31,2 milyar TL olması bekleniyordu. 

2022 yılı Cumhurbaşkanlığı yıllık programında "2021 yılında tütün mamullerinden elde edilen ÖTV tahsilatının, bütçe tahmininin 1,1 milyar TL altında 64,4 milyar TL olacağı, alkollü içkilerden elde edilen ÖTV tahsilatının ise bütçe tahmininin 2,9 milyar TL üzerinde 20,8 milyar TL olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir" ifadeleri yer aldı. 

Ek bütçeye rağmen 461,2 milyar TL bütçe açığı öngörülüyor 

2021 yılında toplam bütçe açığı 192 milyar 244 milyon liraydı. 

Toplam bütçe gideri 1 trilyon 599 milyar 642 milyon lira olan 2021 bütçe giderlerinin 180 milyar 852 milyon lirası faiz ödemelerine harcandı. 

Ocak-Eylül 2022 arası bütçe açığı 45 milyar 500 milyon lira oldu. 2 trilyon liranın biraz üzerindeki bütçe giderlerinde faiz giderleri 207 milyar 111 milyon Türk lirası. 

2022'nin başında bütçe açığı 278,4 milyar TL öngörülmüştü. 
 

Fotoğraf: AA

Haziranda bütçe gelir ve harcamalarına ek bütçeyle 1 trilyon 80 milyar TL ilave edilmiş gerekçesi şu şekilde açıklanmıştı: 

2021 sonunda döviz kuru ve emtia fiyatlarında artış ile izleyen aylarda enerji fiyatlarının öngörülerin üzerinde artması, genel fiyat düzeyinde artışa sebep olmuştur. 

Bu gelişme, bütçe gelir ve gider büyüklüklerinde revizyon yapılması ihtiyacı doğurmuştur. 

Ek bütçeye rağmen 2022 yılında bütçe açığının 461,2 milyar TL olacağı tahmin ediliyor. 

2021 sonunda 2022 için faiz giderlerinin 179,5 milyar TL olacağı öngörülmüştü. Bu seviye çoktan aşıldı. 

Söz konusu giderler için 2022 tahmini 329,8 milyar liraya revize edildi. 

2023'te ise 659,4 milyar TL'lik bütçe açığı öngörülürken, faiz giderleri için 565,6 milyar TL değeri programda yer aldı.