1978'de "Oryantalizm"in yayımlanmasıyla Edward Said, çağımızın en etkili akademisyenlerinden biri haline geldi. Kitap, ırkçı söylemlerin Avrupa imparatorluklarını nasıl yarattığına ve devam ettirdiğine dair anlayışlar sunarak modern dünya tarihi çalışmalarını dönüştürdü. Siyasi faaliyetleri kadar Said ve eserleri de birtakım sağcı eleştirmenlerden tepki topladı. Bu kişiler arasında muhtemelen en tanınanı Bernard Lewis. Batı'da daha az bilinen isimse, "Avrupamerkezcilik" kavramını üreten Mısırlı ekonomist Samir Amin. Kavram, Amin'in Said'in imparatorluk görüşünü sol çizgiden eleştirdiği ve kültür ya da söyleme değil, kapitalizm ve emperyalizmin materyalist anlayışına dayanan alternatif bir bakış açısı sunduğu "Avrupamerkezcilik" (1988) kitabından geliyor.
Said kariyerinin çoğunda Küresel Kuzey'de New York'tayken, Amin ise kariyerini çoğunlukla Afrika'da, emperyalizm yoluyla yaratılan bağımlılıklara meydan okumak için Afrika merkezli akademik ve siyasi kurumlar inşa etmeye çalışarak geçirdi. Amin'le 2016'da bir röportaj için görüştüğümde 85 yaşındaydı; hâlâ canla başla alternatif kurumlar oluşturmakla ve Avrupamerkezci sosyal teoriye meydan okumakla uğraşıyordu. 2018'de vefat etti ama mirası son derece güncel kalmaya devam ediyor.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
"Avrupamerkezcilik"te Amin, kapitalizmin Avrupa'daki gelişimine dair varsayımların nasıl hatalı olduğunu açığa çıkardı. Avrupa'ya içsel nitelikler arasında yer alan ve sosyal teoride halen baskın konumdaki rasyonalite ve utkudan ortaya çıkan bu kapitalizm hikayesinin gerçeği çarpıttığını savundu. Bu anlatı, emperyalizmin ve ırkçılığın kapitalizm tarihinde oynadığı rol de dahil kapitalist sistemin gerçek doğasını gizliyor. Objektif bilimsel bir açıklama sunmak yerine Amin, Avrupamerkezciliği fark ettti. Ona göre kapitalizmin sözümona Avrupa'dakine benzer şekilde çevre ülkelerde gelişebileceğini varsaymak mantıksal açıdan imkansız. Ayrıca Amin, diller ve sahte tarihsel ikilikler arasında gerçek olmayan bir zıtlık (örneğin Yunanistan "Avrupalı" ve Doğu'yla bağlantısız olarak kabul edilir; Hıristiyanlık da Avrupalı kabul edilir) kurduğu göz önüne alındığında, Avrupa'nın kültürel bütünlüğünün temelinin ırkçı olduğuna dikkat çeker. Bu bakımdan Amin, sosyal bilimlerde kültürcü açıklamaları erken dönemde ve sofistike şekilde eleştirmişti.
Amin'in Avrupamerkezcilik eleştirisi, daha çok Batı dışının kültürel tasvirlerinin nasıl ırkçı ve zararlı olduğuna odaklanan Said'in eleştirisinden farklı. Nitekim Said ve Amin, birçok yönden sosyal bilimlerde emperyalizme dair postkolonyal ve Marksist görüşler - ilki "Oryantalizm" diğeriyse "Avrupamerkezcilik" - arasındaki zıtlığı temsil ediyor. Neo-Marksist Amin, postkolonyalistlerin uğraştığı tutumlara ve kültüre daha az ilgi gösterirken, Küresel Güney'deki kaynaklara yasadışı şekilde el koyan ve halkları sömüren küresel bir sistemi meşrulaştırarak, emperyalizmi ve sistematik eşitsizlikleri pekiştiren, kutuplaştırıcı ve ideolojik bir küresel proje olarak Avrupamerkezcilik'le daha fazla ilgileniyordu. Örneğin Amin, Avrupamerkezci sosyal bilimlerin, sermayenin somut şekilde önemli etkiler yaratmış sınırsız talanlarını meşrulaştırmaya nasıl katkıda bulunduğunu gösterdi. Said için muhalif tutumlar ve kültür emperyalizme meydan okumak için yeterli olabilirken, Amin açısından emperyalizme karşı çıkmak her zaman kapitalizm meselesine geri döndü.
Amin, Avrupa'nın İslami Doğu'ya dair farklı tasavvurları arasında ayrım yapmadığı için Said'in eleştirisinin fazlasıyla genel ve tarihötesi olduğunu düşündü. Said'den alınan bu ders, Amin'i Avrupamerkezcilik kavramını fazla serbestçe kullanmanın tehlikesine karşı uyarı yapmak durumunda bıraktı. Amin için Avrupamerkezcilik belirli bir tarihsel anda geliştirilen bir kavramdı. Said'i "hesaba katılması gereken olgular için olumlu başka bir açıklama sistemini önermeden" sadece Avrupa önyargısını -veya Oryantalizmi- kınadığı için de eleştirdi. Amin'in çalışmasında yapmak istediği şey aslında tam da bu. Kapitalizmin gelişimine dair Avrupamerkezci önyargıların yer almadığı daha bütünlüklü bir bakış açısını görünür kılarak Amin, "moderniteyi eleştiren modernite" niteliğindeki Avrupa tikelciliğinden arındırılmış evrensel bir projeyi takip etmeyi önerir. Herhangi bir sosyal bilimler teorisinin gerçekliği tarafsız şekilde bütünüyle yakalamasının kuvvetle muhtemel imkansız olduğu göz önüne alındığında, elbette böyle bir iddiaya eleştirel bir sosyal bilimler merceğinden de karşı çıkılabilir.
Amin'in ilk kez 1988'de Fransızca yayınlanan "Avrupamerkezcilik" kitabı, birçok şeyin yanı sıra Marksist analizleri Avrupamerkezci olduğu gerekçesiyle neredeyse sorgulamaksızın reddeden postkolonyal eleştirilere de bir yanıttı. Amin, Marksizmin gelişmekte olan ülkelerin bariz şekilde kapitalist kalkınmanın daha erken bir "aşamasında" olduğu ve zamanla Avrupa'yı yakalayacağı gibi teleolojik varsayımlarının Avrupamerkezci olduğuna katılıyordu. Ne var ki Marksist kavramların ve tarihsel materyalizmin, Avrupamerkezciliğe karşı nasıl güçlü eleştiriler getirebileceğini de ortaya koydu.
Peki, onun Avrupamerkezci bilime alternatifi neydi? Çevre ülkeleri söz konusu olduğunda Amin, küresel ekonominin eşitsiz yapılarını ortaya çıkarmak için Avrupamerkezci teorilerin sağlayamadığı bir çerçeve sundu.
Amin'in kalkınma iktisadı alanına katkısını düşünmenin iki yolu var. Bunlardan biri, ortaya koyduğu belirli kavramları ve bunların kapsamının dünyayı yorumlamak için çeşitli şekillerde nasıl genişletildiğini incelemek. Diğeriyse bir alan olarak kalkınma iktisadını en fazla yeniden şekillendirme potansiyeline sahip sosyal bilimlere yaklaşma şekliyle ilgili (Review of African Political Economy adlı bilimsel dergide ortak kaleme aldığım makalemde ayrıntılı olarak açıklandığı gibi). Ekonomi politiğe yaklaşımıyla başlayalım.
Amin'in ekonomi politik kavramı bizi küresel ekonomik sorunlar hakkında yapısal, zamansal, politik ve yaratıcı düşünmeye iter. Disiplinlerin sınırlarına meydan okur. Öncelikle onun yapıya gösterdiği önemi düşünelim. Ekonominin çoğunlukla metodolojik bireyciliğe veya metodolojik milliyetçiliğe - bireyi veya ulusu en önemli analiz birimi olarak merkeze alan yaklaşımlar - dayandığı bir zamanda Amin, yapısal biçimde düşünmemiz gerektiğini vurgulayarak işe koyulur. Uluslararası bir sömürü sisteminin temelini oluşturan küresel yapılara dikkat çeker. Amin'in kapitalizmin kutuplaşma eğilimiyle postkolonyal dünyaya getirdiği kısıtlamaları kalkış noktası olarak alan ve Güney merkezli bir gelenek olan bağımlılık teorisine önemli katkılar yapmasını sağlayan şey, aslında küresel ekonominin yapısı üzerine düşünmesiydi. Amin, eşitsiz mübadelenin - uluslararası ticarete gömülü eşitsizlikler - sömürgeciliğin mirası olan ve Küresel Güney'deki ülkeleri yapısal anlamda dezavantajlı hale getirmeyi sürdüren küresel kapitalist ekonominin nasıl can alıcı bir özelliği olduğunu araştırdı.
Amin, zamansal düşünme ihtiyacında da ısrarcıydı. Kendisini, merkez ve çevre ülkeler arasındaki kutuplaşmayı anlamanın anahtarının küresel kapitalizmin tarihsel yayılması olduğunu savunan, küresel tarihsel materyalizm okulunun bir üyesi olarak tanımladı. Aynı zamanda Amin'in yaklaşımı temelde politikti. Nihai hedefinin dünyayı daha iyi hale getirmek olduğunu asla inkar etmedi. Bu onu, sosyal bilimlerin tarafsız ve apolitik olduğunu iddia eden Avrupamerkezci gelenekteki ekonomistlerden ayırır.
Velhasıl Amin, dünyayı çevre ülkelerin en dış sınırlarından anlamak için metropoliten merkezde geliştirilen kavramları kullanımında yaratıcı bir düşünürdü. Kendisini "yaratıcı Marksist" diye niteledi ve Karl Marx'ta durmak yerine ondan yola çıkacağını vurguladı. Sınıf mücadelesine, sömürüye ve eşitsiz kapitalist kalkınmaya öncelik veren Marx'tan başlayarak Amin, emperyalizmi, eşitsiz mübadeleyi ve merkezle çevre arasındaki kutuplaşma eğilimlerini analiz etmek amacıyla bu kavramların kapsamını genişletti.
Ekonomi politiğe bu tarihsel yaklaşım göz önüne alındığında, emperyalizmi daha iyi anlamak için Marx'ın değer teorisinin kapsamını genişletmesi Amin açısından mantıklıydı. "Accumulation on a World Scale" (1974) (Dünya Ölçeğinde Sermaye Birikimi) kitabında, değerin çevre ülkelerden merkezdekilere akmaya devam ederek, uluslararası bir işbölümünü ve coğrafi düzlemde eşitsiz servet dağılımını yeniden ürettiği mekanizmaların, kolonizasyondan ve onun yapılarından kaynaklandığını gösterdi. Amin "emperyalist rant" kavramını, Neo-Marksist iktisatçılar Paul Baran ve Paul Sweezy'nin "Monopoly Capital" (1966) (Tekelci Sermaye) kitabından yola çıkarak oluşturdu. Amin için emperyalist rant fazla artı değerden elde ediliyordu. Bir başka değişle çevre ülkelerdeki üretim yoluyla işçilerden daha fazla değer elde edilebilir. Bu da merkez ülkelerde benzer işleri yapan çalışanlarla kıyaslandığında, sermayedar için ek bir rant oluşturabilir. Amin, çevre ülkelerdeki düşük ücretli işçilerin merkez ülkelerdekilerden daha az üretken olmamasına rağmen yarattıkları değerin daha az ödüllendirildiğini, böylesine (emperyalist) bir rant yaratan unsurun tam da bu olduğunu savundu. O zamandan bu yana Andy Higginbottom ve diğer akademisyenler, Britanya ve İspanya merkezli çokuluslu şirketlerin, emtia patlamasından nasıl faydalandığını göstermek için bu kavramı kullanarak, Amin'in anlayışının kapsamını genişletti. Ayrıca Maria Dyveke Styve'in "The Informal Empire of London" (Gayriresmi Londra İmparatorluğu) (2017) üzerine çalışmasına bakınız.
Sömürgecilik, postkolonyal ekonomileri öyle şekillendirdi ki sermaye birikimi özellikle adaletsiz veya eşitsiz biçimlerde gerçekleşti. "Unequal Development"ta (Emperyalizm ve Eşitsiz Gelişme) (1976) Amin, iki farklı sermaye birikimi türü arasında ayrım yaptı. Bunlardan birini, merkez ülkelerde yer alan ve sermayenin genişletilmiş yeniden üretimini teşvik eden "otosantrik birikim" diye adlandırdı. Çevre ülkelerse, Amin'in "dışadönük birikim" adını verdiği, kendisini sermayenin yeniden üretimine sunmayan birikim türüne sahip. Eşitsiz gelişmenin tarihsel olarak evrimleştiğini, çağdaş dönemde kendilerini eşitsiz mübadele olarak gösteren sömürücü yapılar oluşturduğunu savundu.
Amin'in "eşitsiz mübadele" fikri, faktör fiyatının emek karşılığında ödenen ücrete ya da diğer birincil üretilmemiş faktörlere işaret ettiği, küresel faktör fiyatları eşitsizliğini anlama girişimiydi. Bu, işgücünün, ham maddelerin ve toprağın çevre ülkelerde daha ucuz olduğu anlamına geliyor. Amin, çevre ülkelerde işgücünün değersizleştirilmesini "aşırı sömürü" diye niteledi. Onun için eşitsiz mübadele, tekelci sermayenin aşırı kâr (ya da emperyalist rant) arayışıyla çevre ülkelere yayılmasıydı.
Amin, eşitsiz mübadele üzerine tartışmaların temel yapı taşlarını da değiştirdi. Onun eserlerinden önce iktisatçılar arasındaki geleneksel görüş, çevre ülkelerdeki işçilerin merkezdekilere kıyasla açıkça daha az üretken olduğuydu. Eşitsiz mübadele ve "aşırı" sömürü fikrinin Marksistler arasında tartışma yaratmaya devam ettiğini belirtmek de önemli. Kapital'de (1867) Marx farklı uluslarda görülen farklı derecedeki sömürüleri karşılaştırmanın beyhudeliğini ve bundan doğan metodolojik sorunları bizzat tartışır. Birçok Marksist, Amin gibi Neo-Marksistlerin emeğin sömürülmesi pahasına piyasa ilişkilerine aşırı odaklandığını savunuyor.
Bu teorik tartışmalara katılmanın yanı sıra Amin, eşitsiz mübadeleyi ampirik biçimde ölçmeye çalışan ilk kişilerdendi. O zamandan bu yana Jason Hickel, Dylan Sullivan ve Huzaifa Zoomkawala gibi birçok kişi onun izinden gitti. Bu akademisyenler 2021'deki araştırmasında, Küresel Kuzey'in 1960 ila 2018'de Küresel Güney'in 62 trilyon dolarını (sabit 2011 ABD doları) gasp ettiğini ortaya koydu. Eşitsiz mübadeleyi hesaplamak için bir dizi farklı yöntem araştıran Hickel ve arkadaşları, sömürünün yoğunluğunun ve eşitsiz mübadelenin boyutunun, yöntemden bağımsız olarak 1980'ler ve 1990'lardan beri önemli ölçüde arttığını da tespit etti.
Amin adaletsiz bir sistemi değiştirmenin yollarını düşünmeye de kayda değer vakit ayırdı. Eylemlere yoğun şekilde katıldı ve siyasi değişim yaratmak için bazı teorik kavramlar geliştirdi. Bunlardan en bilineni, Amin'in hakkında bir kitap yayımladığı "kopuş" fikri (Fransızcası déconnexion, İngilizcesi delinking; Amin'in çevre ülkelerin kapitalist sistemle ilişkilerini radikal şekilde dönüştürmeden gelişmeyeceği tezi için ürettiği kavram -çn.). "Delinking: Towards a Polycentric World" (1990) (Kopuş: Çok Merkezli Bir Dünyaya Doğru), çevre ülkelerde egemen bir devlet kurulması için ileriye dönük muhtemel yollara dair bir değerlendirme sunar. Bu kitapta Amin, 19. yüzyılda Batı Avrupa'da kapitalizmin gelişmesini sağlayan belirli koşulların başka yerde yeniden üretilmesinin mümkün olmadığını savunur. Bu nedenle Amin, kapitalistleşmemiş köylü tarımı biçimlerinin yenilenmesiyle şekillenen yeni bir sanayileşme modeli önerdi ve bunun küreselleşmiş kapitalizmin zorunluluklarından kopuşa işaret edeceğini düşündü.
Kopuşun sıklıkla otarşi ya da kendi kendine yeten bir sistem veya sınırlı ticaret olarak yaygın biçimde yanlış anlaşıldığını belirtmek önemli. Fakta bu doğru bir tanımlama değil. Kopuş, küresel ekonominin geri kalanıyla tüm ilişkilerin kesilmesini değil, ulusal gelişim stratejilerinin küreselleşmenin zorunluluklarına tabi kılınmasının reddedilmesini gerektirir. Küresel sistemin ihtiyaçlarına tek taraflı uyum sağlamak zorunda kalmak yerine, kendi gereksinimlerine uygun bir ekonomi politiği zorlayarak elde etmeyi hedefler. Bu daha büyük egemenlik hedefine ulaşmak için bir ülke, kendi üretim sistemlerini geliştirecek ve uluslararası sermayenin taleplerinden ziyade halkın ihtiyaçlarına öncelik verecektir.
Vefatından önce kendisiyle yaptığım röportajda Amin, kopuşa dair olasılıkları anlamak ve konumlandırmak açısından herhangi bir ülkenin kendine özgü ekonomi politik gerçekliğinin önemli olduğunu vurgulamıştı. O dönemde Amin, sıradışı bir kesinlikle, "Yüzde 70 kopuşa ulaşırsanız, harika iş çıkarmış olursunuz" tahmininde bulunmuştu. Tarihsel nedenlere bağlı olarak nispeten istikrarlı ve belirli miktarda askeri ve ekonomik güce sahip güçlü bir ülkenin kopuş gerçekleştirmek için çok daha fazla koza sahip olacağına işaret etmişti. Dolayısıyla Çin yüzde 70'lik bir kopuş elde edebilirken, Senegal gibi küçük bir ülkeyse aynı ölçüde bağımsızlık kazanmakta zorlanacaktır.
Kopuş, bir ülkenin karşılaştırmalı üstünlüklerine uyum sağlama ve yabancı ülkelerin çıkarlarına farklı şekillerde hizmet etme talebinin reddedilmesini gerektirir. Tabii bunu söylemesi kolay, yapması zor. Amin bunun, hem böylesi bir ulusal proje için güçlü bir iç destek hem de merkez ülkelerle çevredekiler arasındaki sömürgeci ekonomik ilişkilere alternatif olarak güçlü bir Güney-Güney işbirliği gerektireceğine dikkat çekti. Kopuşun diğer yönleriyse kısa vadeli tüketimi veya kârı en üst düzeye çıkarmak yerine, halkın çoğunun yaşam kalitesini artırmak amacıyla altyapı gibi uzun vadeli projelere yatırımları içerir.
Birçok akademisyen, tarihsel kalkınma seyirlerini kopuş konusuyla ilişkisi açısından yakın dönemde incelemişti. Örneğin, 2020'de Francesco Macheda ve Roberto Nadalini, Çin'in kalkınma seyrini anlamaya çalışmak için bunları uygularken, 2021'de de Francisco Pérez bunu Doğu Asya'daki ekonomik kalkınmayı anlamak için kullanmıştı. Ne var ki dünya daha birbirine bağlı hale geldikçe, kopuş olasılıkları da zorlaşıyor.
Fotoğraflarla dünyadan haberler
Fotoğraflarla dünyadan haberler
-
1/30
14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP) -
2/30
13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP) -
3/30
12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters) -
4/30
11 Kasım 2024 - Sudan ordusuyla ilişkili silahlı kişileri taşıyan kamyon, ülkenin doğusundaki Gedaref sokaklarında. Sudan'da rakip generaller arasında Nisan 2023'ten beri süren savaş onbinlerce kişinin ölümüne ve 11 milyondan fazlasının da yerinden olmasına yol açtı. Birleşmiş Milletler'e göre yerinden edilenlerden 3,1 milyonu ülke sınırları dışında sığınacak bir yer arıyor (AFP) -
5/30
10 Kasım 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Deyr El Balah'ta Filistinliler yemek kuyruğunda. BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) Genel Komiseri Philippe Lazzarini, Gazze'nin kuzeyinde kıtlık yaşanabileceğini belirterek, "Açlık İsrail devleti tarafından silah olarak kullanılıyor" dedi. Lazzarini, "Gazze Şeridi'ne girmesine izin verilen yardım yetersiz. Günde ortalama 30 tırın biraz üzerinde ve bu günlük ihtiyacın yalnızca yüzde 6'sına tekabül ediyor" ifadelerini kullandı (Ramadan Abed/Reuters) -
6/30
9 Kasım 2024 - Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Berlin Duvarı'nın yıkılışının 35. yıldönümünde düzenlenen çiçek bırakma törenine katıldı. Törende Soğuk Savaş döneminde Doğu Berlin'den Batı Berlin'e geçerken hayatını kaybedenler anıldı. Berlin Duvarı'nın yıkılışının yıldönümü kapsamında her yıl canlı müzik, sergiler ve eski duvarın bir ucundan diğerine yapılan koşu da dahil olmak üzere çeşitli etkinlikler gerçekleştiriliyor (Ebrahim Noroozi/AP) -
7/30
8 Kasım 2024 - İspanya'daki atlı sivil muhafızlar, ölümcül afetin ardından ülkenin doğusundaki Valensiya bölgesinde zarar gören araçların yanından geçerek mağdurları arıyor. Ülkede son 50 yılda yaşanan en kötü sel felaketi, 210'dan fazla kişinin ölümüne, onlarca kişinin kaybolmasına ve kasabaların çamur altında kalmasına yol açtı. Sel özellikle Valensiya'da büyük bir yıkıma sebep oldu (Jose Jordan/AFP) -
8/30
7 Kasım 2024 - Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'ye sarılıyor. Avrupa Siyasi Topluluğu'nun 5'inci zirvesi, kıtanın karşı karşıya olduğu güvenlik zorluklarını ele almak amacıyla Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de başladı. Zirvede Avrupa Birliği üyesi ülkelerin liderleriyle üye olmayan ülkelerin liderleri bir araya geliyor. Ana gündem maddeleri arasında düzensiz göçle mücadele, ekonomi güvenliği ve iklim de var (Ludovic Marin/AFP) -
9/30
6 Kasım 2024 - 2024 ABD Başkanlık Seçimi'ni kazanan Donald Trump, Florida eyaletindeki West Palm Beach Kongre Merkezi'nde konuşma yaptı. Trump, zafer konuşmasında kendisini destekleyen herkese teşekkür etti ve ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik vaatlerinde bulundu. Sandıkların kapanmasıyla birlikte erken sonuçlar, seçim yarışının başa baş gittiğini gösterse de Trump, salıncak eyaletlerde kazanarak zafere ulaştı. Trump, rakibi Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'ten yaklaşık 5 milyon fazla oy aldı (Jim Watson/AFP) -
10/30
5 Kasım 2024 - ABD'nin New York kentinde seçmenler oy kullanıyor. ABD'de seçim gününe gelindi ve Demokrat Parti'nin adayı Kamal Harris'le Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Donald Trump arasındaki yarış haftalardır başa baş ilerliyor. Seçimin sonucunu 7 salıncak eyaletteki oyların belirleyeceği düşünülüyor (Leonardo Munoz/AFP) -
11/30
4 Kasım 2024 - İspanya'nın Valensiya bölgesindeki Alfafar'ın caddelerinde polis memurları sokaklardaki çamurun temizlenmesine yardım ediyor. İspanya'da uzun zamandır görülen en kötü sel felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı 217'ye ulaşırken arama kurtarma çalışmaları hâlâ sürüyor. Yetkililer sokakların temizlenmesinin en az bir hafta süreceğini belirtirken bölgede 17 bin polis, jandarma, asker ve sivil koruma görevlisi çalışıyor (Jose Jordan/AFP) -
12/30
3 Kasım 2024 - Brezilya'daki Formula 1 Sao Paulo Grand Prix'sini Red Bull Racing'in Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. "Uçan Hollandalı", son derece kaotik geçen yarışa 17. sıradan başlamıştı. İkinci ve üçüncü sırayı Alpine pilotları Esteban Ocon ve Pierre Gasly alırken, pilotlar şampiyonasında Verstappen'le Norris arasındaki fark 62'ye çıktı (Nelson Almeda/AFP) -
13/30
2 Kasım 2024 - Hindistan'ın Mumbai şehrinde, Ölüler Günü'nde mezara çiçek koyan bir kadının drone görüntüsü. Cadılar Bayramı'yla başlayan üç günlük dönemde, Hıristiyanlar ölülerle yaşayanlar arasındaki perdenin kalktığına inanıyor. Hıristiyanlar, Hindistan nüfusunun yalnızca yüzde ikisini oluşturuyor. Geçen ay çeşitli Hıristiyan mezheplerinin liderleri, kendilerine yönelik şiddetteki artışı protesto etmek üzere Yeni Delhi'de eylem düzenlemişti (Francis Mascarenhas/Reuters) -
14/30
1 Kasım 2024 - Afrika penguenleri, Cape Town yakınlarında turistlerin uğrak noktalarından olan penguen kolonisinde, sahilde dinleniyor. Boulders penguen kolonisi 1983'te kurulmuş ve kolonideki kuş sayısı çevredeki ada kolonileri sayesinde artırılmıştı. Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) yakın zamanda Afrika penguenini, nesli tehlike altında olan türlerden nesli kritik tehlikedeki tür kategorisine taşıdı. Halihazırda popülasyonunun yüzde 97'sini kaybetmiş olan kuşun nesli, bir değişiklik olmadığı takdirde 4 bin günden kısa bir süre içinde tükenebilir (Rodger Bosch/AFP) -
15/30
31 Ekim 2024 - ABD'nin Missouri eyaletindeki St. Charles kentinde bir yurttaş, Cadılar Bayramı'na özel kıyafetiyle oy kullandı. Seçime sayılı günler kala Kamala Harris ve Donald Trump arasındaki yarış başabaş devam ediyor. ABD Başkanı Joe Biden'ın, destekçilerini "çöp" diye nitelemesi üzerine Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adayı Trump, çöp kamyonuna bindi. Öte yandan Arnold Schwarzenegger, Kamala Harris'i desteklediğini açıkladı (Robert Cohen/AP) -
16/30
30 Ekim 2024 - İspanya'nın güneyindeki Valensiya'da gerçekleşen sel, arabaları bu hale getirdi. Kurtarma ekipleri, şiddetli yağmurların yol açtığı seller sonucunda 95 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Kayıpları arama çalışmalarıysa sürüyor. Valensiya'da 1996'dan bu yana metrekareye en fazla yağışın düştüğü bildirildi. Meydana gelen felaketten dolayı 3 günlük ulusal yas ilan edildiği açıklandı (Jose Jordan/AFP) -
17/30
29 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin merkezinde Filistinli mültecilerin kaldığı Nuseyrat kampındaki Birleşmiş Milletler Yardım ve Bayındırlık Ajansı'na (UNRWA) ait yardım dağıtım merkezinin kapısındaki açıklıktan bir adam dışarı bakıyor. İsrail, parlamentosunun yıkıma uğramış Gazze Şeridi'ndeki ana BM yardım kuruluşunu yasaklayan bir tasarıyı onaylamasının ardından artan bir uluslararası tepkiyle karşı karşıya kalıyor. 90 gün içinde yürürlüğe girmesi beklenen mevzuatın, UNRWA'nın Doğu Kudüs genel merkezinin kapatılmasına ve Refah üzerinden Gazze'ye insani yardım ulaştırılmasının engellenmesine yol açması öngörülüyor (Eyad Baba/AFP) -
18/30
28 Eylül 2024 - Eski ABD Başkanı Barack Obama, ABD Başkan Yardımcısı ve Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'in Pensilvanya eyaletinin Philadelphia kentinde düzenlenen mitinginde konuştu. Ayrıca Bruce Springsteen ve John Legend gibi sanatçılar da sahneye çıkıp seyircileri Harris'e oy vermeye ve arkadaşlarıyla ailelerini sandık başına gitmeye teşvik etmeye çağırdı (Matthew Hatcher/AFP) -
19/30
27 Ekim 2024 - Ferrari pilotu Carlos Sainz Jr. Formula 1 Meksika Grand Prix'sinde pitte. İspanyol pilot kariyerindeki 4. F1 zaferini elde ederken, takım arkadaşı Charles Leclerc, son turlarda yaptığı hatayla ikinciliği McLaren'in şampiyonluk mücadelesi veren pilotu Lando Norris'e kaptırıp üçüncülüğe razı oldu. Pilotlar şampiyonasında zirvedeki isim Max Verstappen ise yarış içinde toplamda 20 saniye ceza aldı ve 6. sırada bitirdi (Carlos Perez Gallardo/Reuters) -
20/30
26 Ekim 2024 - Birleşik Krallık'ta göçmen karşıtı protestolardaki bir eylemci, Cumhuriyetçi başkan adayı ve eski ABD Başkanı Donald Trump'ın maskesini takıyor. Eylem İngiltere'nin başkenti Londra'da, ülkedeki aşırı sağcı grupların başında gelen İngiliz Savunma Ligi'nin eski lideri Tommy Robinson'ın çağrısıyla organize edilmişti. Robinson, planladığı yürüyüş öncesi Terörle Mücadele Yasası çerçevesinde suçlanarak dün gözaltına alınmıştı. Irkçılık karşıtları da aşırı sağcılara tepki amacıyla eylem düzenledi. İki grubun karşı karşıya gelmesini engellemek üzere güvenlik önlemleri alındı (Hollie Adams/Reuters) -
21/30
25 Ekim 2024 - Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı sırasında Kursk bölgesinde Rus askerleriyle girdiği çatışmada hayatını kaybeden Ukraynalı asker Volodimir Baranov için Çernihiv'de düzenlenen cenaze töreninde halk milli marş söylüyor (Maksym Kishka/Reuters) -
22/30
24 Ekim 2024 - Mozambik'in başkenti Maputo'daki Maxaquene mahallesinde protestocular, güvenlik güçleriyle çatıştı. Çevik kuvvet polisi, iki muhalifin vurularak öldürülmesinden günler sonra seçimlere hile karıştırıldığı iddiasıyla eylem düzenleyen kalabalığı dağıtmak için göz yaşartıcı gaz kullandı. Avrupa Birliği gözlemcileri de Mozambik seçimlerinde düzensizlikler ve bazı sandık sonuçlarında oynama olduğunu tespit etmişti (Alfredo Zuniga/AFP) -
23/30
23 Ekim 2024 - Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta un kıtlığı yaşanıyor. İsrail, Gazze Şeridi'ne gıda, su, yakıt ve elektrik girişini engellemeye devam ediyor. Savaştan önce bile Gazze nüfusunun sadece yüzde 4'ü güvenli ve temiz suya erişim sağlayabiliyordu. Öte yandan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, "Gazze'nin kuzeyindeki çocuk felci aşılama kampanyasının son aşamasının artan şiddet ve erişim eksikliği nedeniyle ertelenmesinden büyük endişe duyduğunu" söyledi (Bashar Taleb/AFP) -
24/30
22 Ekim 2024 - İsrail savaş uçağı Beyrut'un güneyindeki bir mahalledeki binayı vurdu. Ayrıca İsrail'in Beyrut'ta Refik Hariri Devlet Hastanesi'nin çevresini hedef aldığı saldırıda ölenlerin sayısı 13'e yükseldi (AFP) -
25/30
21 Ekim 2024 - ABD'nin Kuzey Karolina eyaletinde gerçekleştirilen kampanya mitinginde eski ABD Başkanı Donald Trump'ın destekçilerinden biri, break dans yapıyor. Birleşik Devletler'de 2024 Başkanlık Seçimi, 5 Kasım'da gerçekleşecek. Donald Trump, pazar günü Pensilvanya eyaletindeki bir McDonald's'ta çalışırken, Kamala Harris, Stevie Wonder'la şarkı söyledi (Julia Demaree Nikhinson/AP) -
26/30
20 Ekim 2024 - İspanya Başbakanı Pedro Sanchez ve eşi Begona Gomez'i tasvir eden bir pankart, başkent Madrid'de hükümeti protesto etmek ve genel seçim çağrısında bulunmak için düzenlenen eylem sırasında İspanyol bayrakları arasında. Bugün Madrid'de bir meydanı dolduran binlerce kişi, sağcı partilerin de destek verdiği bir miting düzenledi. İspanyol bayrakları sallayarak Madrid'in finans bölgesinin kalbindeki Plaza de Castilla meydanında toplanan protestocular "hain" diye bağırarak Sanchez'i istifaya çağırdı. Sağ ve radikal sağla bağlantılı 100'den fazla az bilinen küçük grup, mitinge "Birlik, haysiyet, hukuk ve özgürlük için. Hemen genel seçim!" sloganıyla katıldı (Oscar Del Pozo/AFP) -
27/30
19 Ekim 2024 - Cadılar Bayramı öncesinde zombi kılığına giren bir sanatçı, Güney Kore yapımı korku filmi Zombi Ekspresi'nden (Train to Busan) ilham alan "Zombi Şinkansen" hızlı treninde performans sergiliyor. Japonya'nın Tokyo'yla Osaka arasında giden treninin kiralanan vagonunda, "yaşayan ölülerle" karşılaşmaya hazır 40'a yakın heyecan meraklısı vardı. Organizatörlerin koltuklara yerleştirdiği oyuncular, performans kapsamında korkunç bir dönüşüm geçirerek diğer yolculara "saldırmaya" başladı. Etkinlik organizatörü Kenta Iwana, "normalde güvenli ve huzurlu olan yolculuğun bir anda kaosa sürüklenişini canlandırmak istediklerini" söyledi (Kim Kyung-Hoon/Reuters) -
28/30
18 Ekim 2024 - Filistinliler cuma namazı kılarken bir kişi, İsrail'in saldırıları sırasında yıkılan Büyük Ömer Camisi'nin kalıntıları arasında yürüyor. Memlük ve Osmanlı döneminin mimari özelliklerini taşıyan caminin yaklaşık 1400 yıllık bir geçmişi var. Bir diğer adıyla Gazze Ulu Cami, Gazze'nin en eski, Filistin'in de üçüncü en büyük camisiydi. Bu cami, bir yılı aşkın süredir devam eden çatışmalarda enkaza dönen tarihi alanların en çarpıcı örneklerinden biri (Dawoud Abu Alkas/Reuters) -
29/30
17 Ekim 2024 - İngiliz pop müzik grubu One Direction'ın eski üyesi Liam Payne, Arjantin'de kaldığı otelin üçüncü katından düştükten sonra hayatını kaybetti. Arjantin Polisi, Payne'in başkent Buenos Aires'te Casa Sur adlı otelde kaldığını, "uyuşturucu ve alkol tesiri altında olma ihtimali bulunan agresif bir adam" hakkında gelen şikayet üzerine otele gittiklerini açıkladı. Arjantinli sağlık yetkilileri, otopsi yapılacağını belirtti (Agustin Marcarian/Reuters) -
30/30
16 Ekim 2024 - İtalyan lüks marka grubu Prada ve Houston merkezli girişim Axiom Space, NASA'nın Artemis 3 Ay misyonunda kullanılacak bir uzay giysisinin tasarımını İtalya'nın Milano kentinde tanıttı. NASA'nın Ay'ın güney kutbuna gerçekleştireceği ilk insanlı görevde Ay'da yürüyen astronotlar bu kıyafeti giyecek. Artemis 3 görevinin Eylül 2026'da gerçekleştirilmesi bekleniyor (Marco Bertorello/AFP)
Küresel Kuzey'deki üniversitelerin, "üniversiteyi dekolonize etme" arzusunu dile getirmesinin moda haline geldiği bir dönemdeyiz. Birçok akademisyen bunu nasıl yapacağını anlamak için Said'in Oryantalizmine koşarken, Amin'in çalışması ve Güney merkezli sosyal bilimlere bağlılığı daha radikal bir yaklaşım sunabilir. Said'in ardından sosyal bilimleri dekolonize etme vaadinin çoğu, müfredattaki ve akademik söylemdeki ırkçı kalıpların ve Avrupamerkezci tasvirlerin eleştirisiyle sınırlı kaldı. Bu durum, müfredatların kapsamının giderek daraldığı, Avrupamerkezci hale geldiği ve özellikle ekonomi alanında ciddi bir çeşitlilik eksikliğinin yaşandığı bir dönemde önemli. Peki, Aminci perspektif ekonominin dekolonize edilmesine dair tartışmalara Said'in katkısının ötesinde ne ekleyebilir?
Birincisi, Amin'in sömürgeciliğin miraslarının dünya ekonomisinin iktisadi ve toplumsal yapısını çeşitli biçimlerde nasıl şekillendirdiğine odaklanması, sömürge mirasları, emperyalizm ve eşitsiz mübadele hakkında sayısız akademik çalışma için de kapı açtı. Dolayısıyla üniversitelerin dekolonize edilmesi açısından Amin, kapitalizme dair alternatif anlayışların yanı sıra Güney merkezli dünya anlayışları da ön plana çıkarabilir. Bu önemli çünkü kapitalizme eleştirel yaklaşan akademik çalışmalar, dünya genelinde ekonomi müfredatlarında çoğunlukla kenara itilmiş durumda.
Amin, 1957'de Paris'teki Sciences Po'da doktora tezini savunduğunda, Marksist kavramların kapsamını genişleterek elit kurumlarda ekonomi alanında doktora derecesi kazanmanın mümkün olduğu bir dönem söz konusuydu. Bundan sadece birkaç yıl önce 1951'de, Marksist ekonomist Baran, bir diğer Marksist ekonomist Sweezy'nin 1947'de Massachusetts'teki Harvard Üniversitesi'nden emekli olmasından kısa süre sonra, Kaliforniya'daki Stanford Üniversitesi'nde kadrolu profesörlüğe terfi etti. O dönemde dünyanın her yerinden radikal akademisyenler, kapitalizmin kutuplaştırıcı eğilimleri hakkında yeni ve birbiriyle yarışan açıklamalar ortaya koyuyordu. Hindistan'daki akademisyenlerden Brezilya'dakilere kadar, postkolonyal dünyanın perspektifinden Marx'ı yeniden yorumlamaya dair özel bir ilgi vardı. Aynı zamanda Endonezya'da 1955'te ekonomik kalkınma ve dekolonizasyon etrafında şekillenen ittifaklar kurmak amacıyla, bağımsızlığını yeni kazanmış 29 Asya ve Afrika ülkesinden temsilcilerin bir araya geldiği Bandung Konferansı'nın, sömürgeciliğe ve neokolonyalizme karşı çıkanlar için umut vaat ettiği bir dönemdi.
Çağdaş ekonomi alanında analiz, neoklasik ekonomi çerçevesinde ve belirli kabul görmüş ekonometrik yöntemlerle incelenebilecek olana indirgenirken, buna karşı Avrupamerkezcilikle ilgili 20. yüzyıl ortasındaki tartışmalar, sömürgeci ve neokolonyal ilişkilere karşı gerçek ve somut mücadelelerden evrilmişti. Aminci bir perspektiften bakıldığında üniversitenin dekolonize edilmesi, küresel eşitsizliklerin ve adaletsizliklerin üretiminde bizzat kapitalist sistemin rolünü eleştirel şekilde irdeleyen, 20. yüzyılın ortalarında mümkün olan türden radikal akademik çalışmalara yer açılmasını gerektirir.
İkincisi, Amin ana akım ekonominin ideolojik temellerini ve sosyal bilimin kuramlaştırmalarını etraflıca görmemizi sağlayabilir. Böylelikle Avrupamerkezci olmayı sürdüren bir alanı eleştirmek için bize gerekli başlangıç noktasını sağlar. Üçüncüsü de strateji söz konusu olduğunda Amin'den önemli dersler öğrenebiliriz. Merkez ülkelerdeki elit üniversitelerle çok ilişki kurmadı. Pan-Afrikanistti ve gelişmekte olan dünyanın bir yurttaşıydı; Afrika'da siyasi ve entelektüel kurumlar inşa etmeyi hayatının odağı haline getirdi. Bu, Güneyli kurumları ve epistemolojileri desteklemek yerine, çevre ülkelerdeki akademisyenleri (genellikle Avrupamerkezci) kurumlara dahil etmeye çalışan merkez ülkelerdeki üniversitelerin birçok girişimiyle tezat oluşturur.
Nihayetinde Amin, çalışmalarını her zaman gerçek ve somut mücadelelerle ilişkilendirdi. Avrupamerkezci sosyal bilimlere karşı koyma ihtiyacı önemliydi çünkü küresel ekonomik sistemin sömürgeci boyutunu ortaya çıkardı. Bu, genellikle dekolonizasyonla ilişkili daha kapsamlı toplumsal mücadelelerden kopuk şekilde dile getirilen üniversiteyi dekolonize etme çağrıları bağlamında önemli. Dolayısıyla Amin'in çalışması, sömürgeciliğin somut kaynaklarla ilgili olduğuna, bu yüzden de dekolonizasyonun yalnızca epistemolojideki değişimlerle elde edilemeyeceğine dair çok önemli bir hatırlatma işlevi görüyor.
https://aeon.co/essays
Independent Türkçe için çeviren: Yasin Sofuoğlu
Bu makale kaynağından aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. İfade edilen görüşler Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
