Boeing 737 Max uçakların anti-stall sistemindeki hata sebebiyle martta yaşanan iki uçak kazasının ardından Boeing 737 Max tip uçaklar tüm dünyada yasaklandı. Son olarak Türk Hava Yolları da filosunda 24 adet bulunan 737 Max’ları bu yaz kullanmayacağını ve bu yüzden uçuş iptalleri yaşanabileceğini bildirdi.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
10 Mart’ta yaşanan son kazadan 10 hafta sonra dünyanın dört bir yanından gelen güvenlik yetkilileri, uçak üreticisinin ne gibi önlemler aldığını öğrenmek üzere Teksas'taki Fort Worth kentinde toplanmıştı. 33 ülkeden temsilciler ve ICAO ve EASA gibi uluslararası kuruluşların yetkilileri Federal Havacılık İdaresinin uçağı ruhsatlandırmada oynadığı rolü sorgulamıştı.
Yapılan toplantıda ülke temsilcileri, gerek tasarım değişikliği ve yazılım güncellenmesi gerekse de yeni sistem sebebiyle ortaya çıkan eğitim ihtiyacı giderilmeden söz konusu uçakların tekrar hizmete verilmesinin söz konusu olmayacağını belirtilmişti. Toplantıda ortaya çıkanlar ışığında Boeing 737 Max’le ilgili bildiğimiz her şeyi masaya yatırdık:
1-Boeing 737 neden önemli?
Boeing 737 havacılığın demokratikleşmesine diğer tüm uçaklardan daha çok katkıda bulundu. Geçen yarım yüzyılda 10 binden fazla sayıda üretilen Boeing 737 en büyük rakibi Airbus A320'yi açık ara geçerek dünyanın en çok satılan yolcu uçağı haline geldi.
Boeing 737, Amerika’nın en bilinen düşük bütçeli havayolu Southwest ve yalnızca 737-800 tip uçakları kullanan Ryanair de dahil olmak üzere birçok havayolu şirketinin ilk tercihiydi.
2- Boeing 737 Max’ın farkı ne?
Şirketin havayollarına daha verimli çift motorlu bir uçak sunması gerekiyordu ve Boeing yeni bir uçak tasarlamak yerine 737’yi geliştirmeyi seçti. Mevcut uçağı kullanma deneyimi olan pilotların asgari eğitimle Max’ı da kullanabilmesini hedefleyen bu yaklaşım masrafları azaltıyordu.
Boeing serisinin en yeni versiyonu tarifeli uçuşlarda iki yıl önce hizmet vermeye başladı. Uçağın gövdesi eski modellerdekine çok benzese de motorların çok daha büyük olması uçağın yakıt verimliliğini artırıyor.
Boeing 737’nin yüksekliğinin Airbus A320'den daha az olması mühendisler için kolaylık sağlıyor ve yolcuların uçağın dahili merdivenlerini kullanarak uçağa binmesine olanak tanıyor.
Bu tasarımcılar için bir meydan okumaydı. Boeing 737 Max’ın motorları önceki modellerde olduğu gibi kanatlarda bulunsa uçakla zemin arasındaki mesafe yetersiz kalacaktı.
Sorun, motorların kanatların ön kısmına uygun yükseklikte monte edilmesiyle çözüldü. Ancak bu değişikliğin sonuçları da olacaktı: uçağın bazı durumlarda yukarı doğru meyletmesine neden olan bu tasarım kanatların güvenli bir uçuş için yeterli taşıma kuvvetini oluşturmasını engelliyordu.
3- Bu problem nasıl çözüldü?
Manevra Kabiliyeti Geliştirme Sistemi (MCAS) adlı yeni yazılımla. Sistem sayesinde kanatla hava akımı arasındaki "hücum açısı" olarak bilinen açı kontrol edilir. Bu açı uçağın dışındaki bir kanatçık aracılığıyla ölçülür. Sistem açının tehlike verici derecede dikleştiğini tespit ederse, gerekirse pilotların komutlarını geçersiz kılarak uçağın burnunu aşağı doğru indirir.
Lion Air’in 610 sayılı seferini gerçekleştiren Boeing 737 Max 29 Ekim 2018'de Cakarta’dan havalandı. Hatalı bir hücum açısının MCAS’ı devreye sokmasıyla pilotlarla durma önleyici sistem arasında kıyasıya bir mücadele başladı. Kaptan pilot ve yardımcı pilotlar uçağın kontrolünü sağlamaya çalışırken, sistemin uçağın burnunu sürekli olarak aşağıya indirmesi kazaya yol açtı. Kazada uçaktaki 189 kişinin tamamı hayatını kaybetti.
4- Felaketin ardından neler oldu?
Şirket, sistemin hatalı aktifleşmesiyle nasıl mücadele edilmesi gerektiğine dair pilotlara eğitim vermeye başladı. Ancak bu kez 10 Mart 2019'da Etiyopya Havayollarına ait 302 sefer sayılı uçak Addis Ababa'dan havalandıktan kısa süre sonra düştü. Kazada 157 kişi yaşamını yitirdi.
Yapılan ilk incelemeler pilotların sorunun tamamen farkında olduğunu ve uygun bir şekilde karşılık verdiğini gösterdi. Ancak pilot kabinindeki ses kayıt cihazı ve kara kutu incelendiğinde dünyanın en modern uçaklarından Boeing 737 Max’a yerleştirilen sistemle pilotlar arasında bir mücadele yaşandığı görüldü.
Kazanın sebebinin ortaya çıkmasıyla Boeing 737 Max dünya genelinde yasaklanmaya başladı. İngiltere’deki Sivil Havacılık İdaresi’nin (CAA) uçağı İngiliz hava sahasından yasaklamasına rağmen Federal Havacılık İdaresi (FAA) ısrarla uçakta mühim bir sorun bulunmadığını belirtti.
Yaklaşık 24 saat sonra FAA’da uçak için yasaklama emri çıkardı.
5- Güvenlik yetkilileri ne bilmek istiyor?
Yetkililer; mühendislerin uçaktaki sistemi geliştirmek için neler yaptığını, prosedürdeki değişiklikleri ve şirketin uçuş ekiplerinin yeni sisteme adaptasyonunu sağlamak için nasıl bir eğitim sunduğunu öğrenmek istiyor.
Yetkililer ayrıca Boeing 737 Max'in nasıl ruhsatlandırıldığını da sorgulayacak. Üretici firma ve FAA'nın karşılıklı ilişkileri sebebiyle, güvenlik yetkililerinin tasarımcıları layıkıyla sorgulamadığına dair suçlamalar bulunuyor.
Üretimde birden fazla arıza bir arada yaşanması halinde bile uçağın güvende olması ilkesinin göz ardı edildiği görülüyor. Bir uçağın tek bir faktördeki hatanın tetiklemesiyle -bu durumda hücum açısı sensörü- düşmesi havacılıktaki güvenlik felsefesine tümüyle aykırı.
Daha önce yasaklanan uçaklarda, -bilhassa 2013'teki Boeing 787 Dreamliner- dünya FAA'nın liderliğinden memnundu. Bu bir daha gerçekleşmeyebilir.
6- Uçağın yasaklanmasının ne gibi etkileri oldu?
Havacılık dünya çapında en yoğun yazını yaşıyor. Uçağın yasaklanması 500’den fazla uçağı kullanmayacak olan American, Norwegian, Tui and Ryanair gibi havayolu şirketlerinin büyük sorunlar yaşamasına neden oldu.
Uçuşları sürdürmek için ilave uçaklar kiralansa da seferler iptal edilmeye devam ediyor. Bu havayollarına milyarlarca liraya mal oluyor. Tui hava yolları yasak sebebiyle 200-300 milyon euro (yaklaşık 1,3 milyar ila 2 milyar TL) arasında ek masraf yaptığını belirtti.
FAA’nınn yöneticisi Dan Elwell, “Yasağı güvenli şekilde kaldırmak için bir yıl da geçse önemli değil” dedi.
7- Yaşananların Boeing’in marka güvenirliğine etkisi ne oldu?
Tüm bu yaşanan felaketler şirketin havayolları, pilotlar ve yolcular nezdindeki itibarına çok zarar verdi. Kullanımı 4 ay boyunca yasaklanan Boeing 787 Dreamliner’ın bataryasında çıkan yangınlardan hiçbir yolcu zarar görmemişti. Şimdiyse bu modele yaygın bir talep var.
Ancak yasak kaldırılsa bile iki vahim felakete yol açan uçakla ilgili endişeler büyük ihtimalle devam edecektir.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice
Independent Türkçe için çeviren: Nezir Sümerkan
© The Independent
