Türkiye farklı kimlikleri içerisinde bulunduran rengârenk mozaiği içinde barındıran bir ülke, farklı dillerle, farklı kültürlerle bir arada yaşıyoruz. Peki, bu kültürleri ve dilleri ne kadar biliyoruz?
Independent Türkçe olarak 21 Şubat Ana Dil Günü vesilesiyle, Türkiye’de ana dil konusunda çalışmalar yapan, yazan, konuşan insanların kapısını çaldık, kendi anadilleriyle, anadilin önemini anlattılar,
Esra ÇİFTÇİ
@esraciftci96
Hikmet Akçiçek- Vova Müzik Grubu Kurucu ve Solisti. Independent Türkçe 'ye ana dili olan Hemşince konuştu:
"Lizut ku anunda, morlizvovet xabra!"
"İm lizus Hamşentsnaka. Yes Hamşentsiim. Kervadz lizu ça im lizus. Kiç mart xabragu. Anama orai or molervigu. Meg molervuşnus vare himigatska kaşık gu.
Marilizun martu anunna, hokina, anu emmenu erand nergna. Marilizun xabruşn anuşutin guda martu. Emmen mart, emmenu erand xoskie uine more lizuin asel gaa. More lizun çkidanoğ martun meg cote bagas menagu, çor dzari bes gelli.
İm ağçignerus im lizus sorvetsenel çgarnuşes serdis medz vara. Ç'kidanutinas yes an oxte paxutsi, tuk paxtsenemik, sorvetsutsek dağotset, ağçgenut. Zora, haman ancar ça. Aşxars u ka, hatta aşxars kalu, vordağ u ellek ağik, marilizvov xabretsek dağotset, ağçgenut hed, sabr aek, sorvoğun. Ku lizvovet niyaz desnunoç ana al, kezi hed xabruşi çag sorvoğun. Emmen asnoğ or nerge tskoğ as aşxeris, istar Astedzan, istar asxeras elluşin avda, medz pana meg lizun abretsnuşe.
Emmen lizu, kani hazar dari tartsadz u egadz aşxeris inçug himi megdağadz u mezi kidanelik ağadznin bahagu meçe. Emmen lizu asxeris homn a hodn a, fonetik ove dialekt ove anu tsenna. Mernoğ, gortsevoğ emmen lizvi hed, mernoğe aşxars a kiçma.
Abri u xendatoğ mer kedannuke Can'in, Gyurci'in, Hamşets'un u Horum'in lizun. Abri u xendatoğ Turkiyeis inç u marilizu go, abri u xendantoğ aşxeris inçu lizu go.
Muxiyes geri oç, tsenies edi tsen elli oç!
Kimanak ta, hozaik, modvenit.”
Dil senin adındır, anadilinle konuş!Benim dilim Hemşincedir. Ben Hemşinliyim. Yazılı bir dil değil benim dilim. Az insan konuşur. Onun için gün be gün unutuluyor. Biz unutuluşumuzun acısını şimdiden duyumsuyoruz.
Anadili insanın adıdır, canıdır, onun en güzel rengidir. Anadilini konuşmak haz verir insana. Her insan en güzel sözlerini kendi anadilinde söyleyebilir. Anadilini bilmeyen insanın bir yanı eksik kalır, kuru bir ağaca benzer.
Kendi kızlarıma anadilimi öğretememek yüreğimin büyük acısıdır. Bilgisizlikten ben o fırsatı kaçırdım, siz kaçırmayın, öğretin çocuklarınıza. Zordur ama imkânsız değildir. Doğumdan itibaren, hatta dünyaya gelmeden önce, nerede olursanız olun anadilinizle konuşun çocuklarınızla, sabırlı olun, öğrenecekler. Senin dilinde rüya görmeseler de, seninle konuşacak kadar öğrenecekler. Her geçen gün rengi solan bu dünyada ister Tanrının yarattığına inan ister doğanın oluşturduğuna büyük iştir bir dili yaşatmak.
Her dil kaç bin yıldır dönüp duran dünyanın biriktirip bize bilgi yaptıklarını taşır içinde. Her bir dil dünyanın tadıdır, kokusudur, fonetik ve diyalekti ile dünyanın sesidir. Ölüp yok olan her bir dille ölen dünyadır biraz da.
Yaşasın ve gelişsin bizim derelerimizde Laz, Gürcü, Hemşin ve Romeika dilleri, yaşasın ve boy versin Türkiye’de ne ki anadili var, yaşasın ve gelişsin dünyanın bütün dilleri.
Ocağımız sönmesin, sesimiz son ses olmasın!
Duyuyor musunuz buradayız, yanı başınızda.
(Türkçe Çeviri-Metin Akçiçek)
Erdal Ceviz-Tiyatro Sanatçısı, İndependent Türkçe 'ye anadili olan Zazaca (Kirmançkî) konuştu:
Efkarê Jiwanî
"Kokimî ke dêwanê xo de merdena xo pînê, ebi xo dest mezela xo kinenê u homa kê welê nê erjîyo serê cendegê xo raver tersa têynayî xo danê we u xeleşînê. Belkî kav kenê ke têynayîyê ecelo de verêno. Kam zano.?
Hetê ra bîn kî, sanika juan u zagonê xo, ra u rêçê xo ke babokê pîrbabî bî u vengê u ahengê na herd u asmênî têy de vîyarna bî emrê xo, endî rayê nemendî bî ke babokê az uze xo kero,. Çikê ju rayê, pird u layê famkerdenê îcab keno. Hama çi hêyf! Şîwarê de vêng birrîyayî erjîno merdenê ser na taw. Seweta nayê ra kî têy ju juwanî nêno famkerdayî dê herçî beno sirrê binê herdî.
Zemanî qasê emrê kokîmî pêyser berîmê vênenîmê ke, domanî o waxt nî zondê çîmê xo dîna rê kerdînê ya. Ebi nî juwanî zirçênê, berbênê, huyênê. Pergalê dînalîgê, zagon u îtîqatê qomî ebi nî zonî sanayî bî pê. Pergala no weşîyê de ebi zagonê afirnayişî têyrî refê xo de, astêrêy tarîya xo de, darî birrê xo dê, gulî mergê xo de, hengurî rezê xo de royîyînê. Herçî wayîrê sanikê bî, têy sanikî de hukmê xo, qeyde u klama xo, qesa u seda xo est bî. Rindî u nerindî, hewn u xeyalî, xof u xurafeyî, a dîna na dîna u dînayên tultamaseyên efsunînî. Tica hometê, asma bimbarekê,,,, koyê berzî, çemên hersinî, yênîyê pîlî, dara kokimê, paga qesrên ricyayîy, kelayên waroginayî … marê wayîrê çêyî, pezkovîya malê xizirî, gogercîna anafatmayî. Nînay têdînê pê hîkmet u kerameta xo wayîrê ju efsaneyîyê. Sarê nî juwanî ebi îtîqatê de xorî, ebi zirçayîş u qirrayîşî, berbîş u cokranoyîşî, cêrîyênê rê ver. Merdenê herdî, deca xo asmênî qilaşneno. Naza de gulbang u dua, qese u qeyde, huner u edebiyat beno têra. Royê juwanî neqişîno alemî rê. Hama her zagonê afirnayîş u bîyayîşî de amênê hurêndî. Tufan kî têy de. Xora Tufana Nuhî hentê ju sewê de sanikî nêjdîyo. Ma her çî aca ra vila nêbîbî nî ware wargehê destananî rê? Felaket u serebut, kef u kelebut çîqa zêde bî hentê bîyênê dêyra hêkat u sanik, lowik u şîwarî. Xiravî u lanetîyê u mijdan u çareserîyê amênê nustenê sanikî de . Eb mixenetîyê ginênîmê quyîya tarîyê, pêdima hemgênê şirînî de… Dimpistika ke vêcîya ters u xof dana ma, nîyadanay rayê kerda ra marê, ma resnena Şahmarano ke zanox u loqmano. Pêynîya nî rayên derga derg u xezebtulayê dê merdena Şahmaranî kê ma beno hîrê xetê loqman hekîmî. Nî hîrê xetî ke nêzon bagokê kamcî zemanîyê u pistinê kamcî cinikî de wedardayîyê. Dayika çend çaxîya kam zano? Çerx, dewran, zeman, zan u hîkayet, her çî nêwî ra royîno, beno têra, beno awa. Tabiî zanayîş eke fam bî zanayîşo. Seba nayê kî lîsan lazimo. Lîsan kî ekê fam bî beno vila reseno her ca, cuwyîno. E kê nêresîmê efkarê kokimo kê mezela xo ser dero seba nayê Belqîyawo ke pêdima rastî u roştîyê kewto rayê çîle, sebir u înadê êyî îcab keno. Kê xora ra u rêça bêtexelîyayîşîya eyî goyneno marê Şahmaran. U helbet bext u çust u saleqerîya Camisanî … a hîrê pelgî rê çiqa zan, tarîx, xatirat, destan, şiîr, klam, film u tiyatro esto ebi serfîrazîyê heta fek bêro pirkenê ke qe çî besenê kêro bido xovîrra kerdenê.
Madem no juwan her kê şî beno vîndî, nêno qesêkerdenê, nêno famkerdênê.
Wayîrî nî juwanî ke terteleyî dîbî, seweta nî zîwan u zagonî amê bî qirkerdenê, derêyî ra gonî şî bî, asmên de roz vindet bî.dêwî vêsay bî, koyî ricîyay bî. Însan, qom u qewil goç keno. Xo rê wareyê de bîn welatê de bîn vêneno, her çiqa nêmecet ke bimano lîsanê bînan de wêşîya xo rameno. Ma juwan u lîsan? Jîwano xovîrra kerdayî, jîwano tekitayî u teynayîya jîwanî. Têynayîya jiwanî çiqa serdino, çiqa kederino, jiwan ra bîn kam kotî ra bizano nekê? Jîwan neşkîno ke xo rê warê de bînî, qomê de bînî, mordemê de bînî bivîno ke… Jiwan kamcî koyî xo rê ware kero?
U axirê tornên wayîrê nî jîwanî kî sonê dîyarê mezelan u kelê xo birnenê î kemeru de u eke biberbê jiwanî bînî de berbênê,jiwanê bînî de nîyaz danê, dîwayî kenê… Mabênê binê herdî u serê herdî, mabênê merde u wêşîyê, kalik u ewladan ke ebi ju jîwanî girêdînê, a girê vîşoyo, nemendo … No efkarê kamîyo? Kamîyo? Rîtuel darîna we sona ebi na tore. Jîwan mireno.”Dilin Efkârı
Köylerinde ölümü bekleyen yaşlılar kendi elleriyle kazıdıkları mezarları başında, ölü bedenleri üzerinde toprak atılmazdan önce yalnız korkularını gömer ve onlardan kurtulurlar. Yalnızlığın erken ölüm olduğunu seziyorlardır belki, kim bilir?Diğer yandan atalarından devraldıkları kültür ve yaşam biçimleri hayatın doğal ahengi içinde sürdürülmekteydi ama bunu çocuklarına devredecekleri kanallar giderek kapanmaktadır. Bunun için birbirlerini anlayacak bir aracı gereklidir. Ama ne yazık! Tam burada sesinden doğmuş bir ağıt serpilecektir ölünün üzerine. Bu yolla anlaşılmaz dilin bağrında her şey toprağa sırlanacaktır.
Zamani bir yaşlının ömrü uzunluğunda geriye çektiğimizde göreceğiz ki, çocuklar o zamanlar bu dilde dünyaya gözlerini açmaktaydı. Bağırış çağırışları, sevinçleriyle. Dünyanın düzeni, inanç sistemi bu dille kurulmuştu. Hayatın bu düzeneği içinde yaradılış gereği her şey kendi doğasınca hareket etmekteydi. Her şeyi kendi hikâyesi, hikâye içinde kendi hükmü, kendi ezgisi ve sözü vardı. Hayaller, iyilik ve kötülük, korku ve hurafe, bu dünya ve diğer efsunlu dünyalar. Güneş ana, kutsal ay, yüksek dağlar, öfkeli nehirler, büyük çeşme, asırlık ağaçlar, yıkık kasırlar ve yitik kaleler. Hane sahibi yılan, Hızır’ın dağ keçileri, Anafatmanın güvercinleri. Bütün hikmetiyse bir efsaneye sahiptirler. Bu dili taşıyanlar derin bir inanç, içten bir yakarışla gerçekleştirirler ibadetlerini. Ölüm toprağın bağrını ama acısı göğü yarar. Burada dua, burada makam ve söz, burada edebiyat ve sanat oluşur. Dilin ruhu atmosfere nakşolur. Her yaratılış ve oluşumda gerçekleşir bu. Tufan da dâhil. Zaten Nuh Tufanı bir gece masalı kadar yakındır. Zaten her şey oradan yayılmamış mıydı bu destanlar yurduna? Ne kadar felaket geçerse başımızdan ve ne kadar bulaşıcıysa bizi eğlence ve şenlik o kadar çoğalır masal, şarkı, dans ve ağıtlar. Lanet ve kötülük, müjde ve kurtuluş kendi masalını yazar. Bir ihanetle karanlık kuyulara düşeriz bit kaşık bal peşinde. Gördüğümüzde bize korku veren akrep bize Şahmeran’ın yolunu aralar. Ki lokman ve bilgedir. Bu uzun ve zahmetli yol Şahmeran’ın ölümüyle bizi Lokman Hekimin sırladığı üç yaprağa vardırır. Ne zamandan kaldığı bilinmeyen bu üç yaprak hangi kadının bağrında saklıdır bilinmez. Kaç çağa analık etmiştir kim bilir? Devran, zaman, bilgi ve hikâye. Her şey yeniden oluşur, çoğalır, yayılır. Tabi bilgi anlaşılabildiğinde bilgidir. Bunun için lisan gereklidir. Lisan anlaşıldığında her yere ulaşır, hayat bulur. Kendi mezarını kazan o yaşlının efkârına düşmemek için Belkiya'nın aydınlığa erişmek için katlandığı sabrı gerektirir. Zaten Şahmeran ondan övgüyle bahsetmişti ya bize. Bir de Canmusa’nın yiğit ve cesurluğu. Şimdi o üç sayfayı ne kadar tarih, sanat ve edebiyat eserleriyle doldurmamız gerekir ki hiçbir şeyin gücü unutulmasına yol açmasın. Madem bu dil unutulmak üzere, konuşulmuyor, unutulmakla yüz yüze. Değil mi ki, bu dili konuşanlar büyük yıkımlar soykırımlar görmüştü. Dereler kan akmış, ay gökte donakalmıştı. Köyler yakılmış, dağlar yıkılmıştı. İnsan ve halk göç eder. Kendi başka diyarlarda yırt edinir. Başka dillerle yaşam sürer ne kadar yarım kalsa da. Ya dil? Unutulan ve terk edilen dil. Ve dilin yalnızlığı. Dilin yalnızlığı ne kadar soğuktur, ne kadar kederlidir. Bunu dilden başka kim bilebilir ki? Dil kendine başka bir insan, başka bir yurt, başka bir halk bulamaz ki. Dil hangi dağı kendine yurt edinsin ki?
Ve nihayetinde bu dili konuşanların torunları dedelerinin mezarını ziyarete giderler. Başka bir dille dualar eder niyaz verirler. Toprağın altıyla üstünü, ölümle yaşamı, dedeyle torunu bir eden dil bağı kopmuş, ortadan kalkmıştır. Bu kimin efkârıdır şimdi? Ritüel yitip gitmiştir burada ve dil ölmüştür.Türkçe Çeviri-Erdal Ceviz
Katrin Nikolao-Emekli- Independent Türkçe ’ye anadili olan Rumca konuştu:
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
"Η μητρική είναι η γλώσσα που μαθαίνουμε από την πιο μικρή ηλικία. Δεν αποτελεί μόνο έναν κώδικα συνεννόησης, αλλά μία αξία. Είναι ένα από τα βασικά συστατικά της ιδιαίτερης ταυτότητας ενός ατόμου και κατ' επέκταση ενός λαού.
H μητρική είναι η γλώσσα των αισθημάτων και των αισθήσεων, η γλώσσα των οσμών και των χρωμάτων. Είναι η γλώσσα των ονείρων. H μητρική είναι η γλώσσα της τρυφερότητας, των παιδικών αναμνήσεων, η γλώσσα του παράπονου, η γλώσσα της αγάπης, η πιο δικιά του γλώσσα ανάμεσα σε όλες τις ποικιλίες και γλώσσες που μεγαλώνοντας μπορεί να μάθει.
Στη μητρική του διάλεκτο θα εκφράσει τον πόνο ή το φόβο, την απόγνωση ή τον ενθουσιασμό ο κάθε άνθρωπος, η μητρική διάλεκτος θα του έρθει σε όλη τη ζωή του αυθόρμητα στο στόμα, όταν σκοντάφτει, όταν κανακεύει ένα μωρό, όταν ερωτεύεται.
Η μητρική γλώσσα είναι ο κόσμος μας, οι σκέψεις μας, ο εαυτός μας. Με τη μητρική γλώσσα οι άνθρωποι συνομιλούν, έρχονται πιο κοντά, νιώθουν οικεία μεταξύ τους.
Η δική μου μητρική γλώσσα είναι η γλώσσα του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, η γλώσσα του Αχιλλέα στον Τρωϊκό Πόλεμο, η γλώσσα του Ελύτη και του Ρίτσου, η γλώσσα που χρησιμοποιείται σε όλες τις επιστήμες και αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές βάσεις για άλλες γλώσσες όπως η αγγλική, η γαλλική ή η ιταλική.
Η μητρική γλώσσα είναι αξία την οποία πρέπει να σεβόμαστε και να προστατεύουμε και να κάνουμε το παν για να έχουν τα παιδιά μας το δικαίωμα να τη μάθουν.”
Ana dilin değeri
Ana dil küçüklüğümüzden başlayarak öğrendiğimiz dildir. Sadece anlaşmayı sağlayan bir kodlar bütünü değil, bir değerdir. Bireyin, dolayısıyla da bir halkın, kimliğini oluşturan en temel unsurlardan biridir.
Ana dil duyguların, kokuların ve tatların dilidir. Rüyalarımızın dilidir. Ana dil çocukluk anılarının, hassasiyetin, sevginin, şikâyetin, sonradan öğrenebileceğimiz diller arasında en çok bizim olan dildir.
Her insan duyduğu acıyı veya korkuyu, çaresizliği veya heyecanı ana dilinde ifade eder. Bütün hayatı boyunca ayağı takıldığında, bir bebeği sevdiğinde veya âşık olduğunda ihtiyaç duyduğu kelimeler ilk olarak ana dilinde dilinin ucuna gelir.
Ana dil dünyamız ve düşüncelerimizdir, bizi ifade eder. Ana dillerinde konuşsan insanlar yakınlaşırlar ve daha samimi hissederler.
Benim ana dilim Aristoteles ve Platon’un dilidir. Aşil’in Troya savaşında konuştuğu, Elitis ve Riços’un şiir yazdığı dildir. İngilizce, Fransızca veya İtalyanca gibi dillerin temelini oluşturan dillerdendir.
Ana dil saygı duyulması ve korunması gereken bir değerdir ve bu yüzden çocuklarımızın ana dillerini öğrenme hakkına sahip olmaları için elimizden gelen her şeyi yapmalıyız.
Türkçe Çeviri- Katrin Nikolao
Pakrat Estukyan-Gazeteci- Agos Gazetesi Yazarı- Independent Türkçe ’ye ana dili olan Ermenice konuştu:
Լեզուասպանութիւնը
"Լեզուասպանութիւնը ցեղասպանութեան լրացուցիչն է: Քանզի ինքնութեան բնորոշիչ գլխաւոր տարրն է լեզուն: Լեզուի այս յատկութեան կը յաջորթէ անձանուններու հանդէպ ցուցաբերուած նախապատուութիւնը:
Ներկայ իրողութեան մէջ այս երկու յատկանիշերն ալ արագօրէն կը մաշին համաշխաարհային հայութեան մօտ: Հայաստանը տակաւ կը մնայ հայախօսութեան գլխաւոր ամռոցը: Սակայն հոն եւս կը հանդիպինք անձանուններու այլասեռման տխուր երեւոյթին: Լեզուէ ու ազգային անձանուններէ կամաւոր հրաժարման ետին կարելի է տեսնել ինքնութենէ հրաժարելու փաստը: Նման հարաժարումը պարտադրողը օտարի դժկամութիւնն է:”
Dilkırımı
Dilkırımı, soykırımın tamamlayıcı aşamasıdır. Dil, şahıs adlarıyla birlikte kimliği tanımlayan başlıca unsurdur zira. Coğrafyamızın diller mezarlığı olmasının yanı sıra, birçok halkın da tarihe gömüldüğü alan olduğunu unutmamalı.
Günümüz Ermeni gerçekliğinde bu iki unsurun da hızla aşındığına tanık oluyoruz. Ermenistan halen Ermenicenin korunduğu başlıca kale olma özelliğini korumakta. Ancak şahıs isimleri tercihlerinde orada da yaygın bir asimilasyon gözlenmekte. Anadilinden ve gelenekselleşmiş ulusal şahıs isimlerinden gönüllü olarak uzaklaşmanın arka planında ise, bizatihi sahip olunan kimliğin inkârı veya reddi yatmakta.
Türkçe Çeviri-Pakrat Estukyan
Zana Fargînî-Dilci-Yazar- Independent Türkçe'ye ana dili olan Kürtçe konuştu:
Zimanê dayikê
"Ziman ne bi tenê navgîneke ragihandinê ye. Ziman hêmaneke sereke ya çandê ye ku hem wê hildiberîne, hem wê hildigire û hem jî wê vediguhêze nifşên nû. Loma ew pêkhênerê aîdbûn û nasnameya hevpar e, nîşaneya hebûnê ya gelekî ye. Raborî ye, niha ye û dahatûya wî gelî ye. Eynika hevpar a wê civakê ye ku civak xwe bi tevahî tê de dibîne.
Zimanê dayikê, ew ziman e ku ferd di nav de tê dinyayê. Tê de dikemile, tê de xwe, derdora xwe, civaka xwe, dinyaya xwe nas dike û ew ziman e ku cara pêşîn pê difikire. Ew diyardeya xurt e ku ferd ji aliyê giyanî ve dişêwîne û hesta aîdiyetê pê re çêdike. Loma takekes dike civat û civatê jî dike civak.
Ziman muzîk e, çîrok e, çîrçîrok e, destan e, efsane ye, mît e. Hemû celebên wêjeyî ye. Maka hemû hunerên gotinkî ye. Keresteyê xam a hemû tiştan e ku bi riya gotinê tên hilberandin. Ziman rengê gelan e, hêmaya wan a berbiçav a cudaker e. Reh û rîşalên gelan e ku xwe berdaye kûrahiya raborî ye.
Ziman ava jiyanê û ruhê gelekî ye ku sedema mayîna gelekî, ya neteweyekê ya bi awayekî cihê ye. Mertalê li dijî pişaftinê û di bin rojê de mîsogeriya mayîndetiyê ya li baxçeyê hezar û yek rengî ye. Berdewamiya rêwîtiya gelekî ya dîrokî ye. Berevajiyê vê yekê, neman û qelîna axêverên wî zimanî ye ku ew wek gelek, wek neteweyeke cuda tên zanîn.
Ji bo kesên ku zimanê wan qedexekirî ye, ne azad e, bêstatu ye û nikarin zimanê xwe veguhêzin zarokên xwe ku ew dahatûya wan in, hêmaya hebûnê û nasnama berxwedanê ye.”
Ana dili
Dil sadece bir iletişim aracı değildir. Kültürün bir temel öğesi olup onu hem üreten, hem taşıyan hem de yeni nesillere aktarandır. Bundan dolayı o ortak aidiyet ve kimliğin oluşturucusudur. Bir halkın geçmişi, bugünü ve geleceğidir. Toplumun ortak aynası olup kendini bir bütün olarak içinde gördüğü şeydir.
Ana dili ise bireyin içinde doğduğu dildir. İçinde olgunlaştığı, kendini, çevresini, toplumunu, dünyasını tanıdığı ve ilk kez onunla düşündüğü dildir. Bireyi ruhi olarak şekillendirip onda aidiyet duygusunu oluşturan güçlü bir olgudur. Ferdi topluluk, topluluğu da toplum yapandır.
Dil müziktir, hikâyedir, masaldır, destan, efsane ve mittir. Bütün edebi türlerdir. Zira söze dayalı bütün sanatların kaynağıdır. Hâsılı söz aracılığıyla yaratılan bütün etkinliklerin ana ham maddesidir. Dil halkların rengi, onların somut simgesi olup onları birbirinden farklı kılandır. Halkların damar ve kılcal damarları olup kendisini geçmişin derinliklerine salandır.
Dil bir halkın hayat suyu ve ruhu olup bir halkın, bir milletin diğerlerinden ayrı olarak kalıcı olmasına neden olandır. Asimilasyona karşı bir kalkan ve bu güneşin altında bin bir çiçekli bahçede kalıcı olmanın garantisidir. Bir halkın tarihsel yolculuğunun devamlılığıdır. Bunun tersi durumu ise ayrı bir halk, ayrı bir ulus olarak bilinen o dil konuşucuların bitimi ve tükenmesidir.
Dilleri özgür olmayan, yasaklı ve statüsüz olanlar, kendi dillerini gelecekleri olan çocuklarına aktaramayanlar için de dil var olmanın ve direniş kimliğidir.
Türkçe Çeviri Zana Fargînî
Erdoğan Yılmaz-Jineps Gazetesi Yayın Kurulu Üyesi-Mimar. Independent Türkçe'ye ana dili olan Adığece konuştu:
Жылъэ псоми ди зэхуэдэ къалэн
"Нобэ, Мазаем и 21-м, Анэдэлъхубзэхэм я Махуэу дуней псом ээдыдогъэлъапIэ. Дэтхэнэ лъэпкъми хуэдэу, ди дежкIэ ди анэбзэм мыхьэнэшхуэ иӀэш. Абы дрипсалъэ къудейкъым. атӀэ ар ди лъэпкъ щӀэныгъэш, лъэпкъ гъэсэныгъэш, лъэпкъ шэнхабзэш.
Дэтхэнэ бзэми, псом хуэмыдэу лъэпкъ цIыкIухэм я анэдэлъхубзэхэм, къапэплъэр псом япэу зэлъытар къэралым абы хуищӀ пщӀэмрэ ирит увыпIэмрэщ. Абы къыхэкӀыу дэтхэнэ лъэпкъри хущӀэкъун хуейщ и анэбзэр, тхыбзэр зэрихъумэным. Адыгэ псоми ди зэхуэдэ къалэнщ ди бзэм зедгъэужьыныр, абы и дахагъым, къабзагъым хэдмыгъэщIу, зэфIэкIыу бгъэдэлъым хэдгъэхъуэныр. УнафэщIхэми, адэ-анэхэми, егъэджакIуэхэми, бзэм елэжь щIэныгъэлIхэми, тхакIуэхэми, усакIуэхэми, газетым, радиом, телевиденэм я лэжьакIуэхэми - дэтхэнэми ди фарзщ, нэр напIэм зэрихъумэм хуэдэу ди бзэм гу зэIухарэ псэ къабзэу дыхущытыну. Бзэр димыIэжмэ, дэри лъэпкъ щхьэхуэу дыщыІэжынукъым.
Ди жагъуэ зэрыхъущи, ЮНЕСКО-м 2010 гъэм къыдигъэкIа "КІуэдыжынкIэ шынагъуэ зыщхьэщыт бзэхэм я атлас» тхылъым ихуащ лъэпкъхэм я бзэхэр, адыгэбзэри яхэту. Ар гупсысэ куухэм ухэзыдзэ Іуэхугъуэщи, лъэпкъым щыщ дэтхэнэми щыгъупщэ хъунукъым. Бзэр, псом япэрауэ, хъумэн хуейщ. Ар хьэкъщи, тщыгъупщэ хъунукъым.
Нобэрей махуэшхуэмкIэ си гуапэу сохъуэхъу, фIыщIэ яхузощI анэдэлъхубзэр хъумэным зи къару, зэфIэкI, щIэныгъэ езыхьэлIэ дэтхэнэми.
Бзэ хьэкъхэр цIыху хьэкъхэм гуомыхыфыну я зы Iыхьэщ!”
Bütün halkların ortak sorunu
Bugün, 21 Şubat Dünya Anadili Günü’nü hep birlikte kutluyoruz. Diğer bütün halklar gibi Adığe halkının da anadili büyük önem taşıyor. Anadilimizle sadece konuşup iletişim kurmuyoruz, halkımızın bilimini, geleneklerini, kültürünü de öğreniyoruz.
Hangi dil olursa olsun, özellikle sayıca az ve anadillerini kamusal alanda kullanamayan halkların dillerinin geleceğini, yaşadıkları devletlerde verilen önem ve destek belirlemektedir. Bu nedenle tüm halklar anadillerine sahip çıkıp korumak durumundadır. Tüm Adığelerin de ortak sorunudur dillerini koruyup geliştirmek, onun güzelliğinden, saflığından ödün vermeden değerini artırmaya çalışmak. Kanun yapıcılar, anne-babalar, eğitimciler, dilbilimciler, yazarlar, şairler, gazeteciler, radyo-TV programı çalışanları, hepimize bu konuda büyük sorumluluk düşmektedir. Anadilimize açıkkalplilikle ve canla başla sahip çıkıp korumalıyız. Anadilimiz yoksa biz de halk olarak olmayacağız, yok olacağız.
Üzüntü duyduğumuz bir konu da şudur; UNESCO’nun 2010 yılında yayımladığı "Yok olma tehlikesi altındaki diller atlası”nda birçok dille birlikte Adığece de bulunmaktadır. Bu, insanı derin düşüncelere sevk eden, halkımızın her bireyinin unutmaması gereken bir durum. Her şeyden önce dili korumamız gerekiyor. Hiçbir zaman aklımızdan çıkarmamalıyız, ANADİLİ HAKTIR.
Bu günü candan kutluyor; emeğiyle, becerisiyle, bilgisiyle anadillerinin yaşatılması için uğraş veren herkese teşekkür ediyorum.
Dil hakları insan haklarının ayrılmaz bir parçasıdır.
Türkçe Çeviri- Erdoğan Yılmaz
Muammer Tekin- Alan Vakfı Genel Sekreteri, Independent Türkçe'ye ana dili olan Oset’çe konuştu:
ЦАРДЫ МИДÆГ ФЫЦЦАГÆН ÆВЗАГ.... ИННÆТÆСТЫ КЬАБÆСТÆ
"Адæмы куылтурон хьæуæнтæ ахьуды кæнгæйæ уæд æвзаг фыццаг бынат ахсы. Иннæтæ сты æрæджау.. Æвзаг адæмты исы нысан у. Йевзаг чи ферох кæны уыцы адæм историйæ cæрфт æрцæуынц. Дунейы цæрæг адæм, кæд хицæн куылтурæйы мидæг цæрынц уæддæр, севзаг кунæ зоной уæд сæфтысты. Сæфт адæмты рæнхьыл нымад уыдзысты.
Æвзаг у адæмæн сæ хьарахтер. Кæд æвзаг ис , адæмдæр ис.
Иры адæм 'сты искиф, сармат æмæ Аланты кьабæстæ . 3 мин азæй фылдæр зæххы кьорийыл цæрынц. Ныртæггæ у сæ нымæц иу милуан. Уырыссагау цæгат æмæ хуыссары кæд фыццаг æвзаг у, уæддæр дзуырынц сæхи æвзаг дыггагæн.
Уырысы мидæг политикон, куытуырон закьонты руыаджы ирон æвзаг бонæй бон кьуылымпдæр фæци æмæ ЮНЕСКО 2009 азы ирон æмæ дигорон æвзаг чи фесæфдзæн уыцы æвзæгты рæнхьыл сæвæртта. Кæд æвзаг ис æмæ йæ ничиуал дзуры уæд сæфты рæнхьыл нымад у .
Индо еурупа æвзæкты рæнхьыл нымад ирон æвзаг цæгат æмæ хуссар иры ирон, дигорон æмæ кьудайраг диалектæй дзурæг адæм ис. Фæлæ 17. æнусы онг уенгрийы сефзаг дзурæг йастæ , ныртæггæ сефзаг нал зонынц æмæ сæфтысты.
Адæмы бæрæггæнæг æвзагы кæд зæххы кьорийыл дзуырæг нал ис уæд уыцы адæмы дунемæ ракæсæн руыдзынг сæхгæдис. Æмæ æппæт дунейы тыххæн дæр 'стыр хьуаг у.
КОСТА
йемдзæвгæйы цы зæгьы
Оххай гье, 'знагнæ былмæ фæтæры
Кадмæ бæлгæйæ æгадæй мæлæм
Адæмы фарнæ Гье мардзæ исчи
бынтон сæфт кæнæм.
Коста йемдзæвгæйы куыд зæгьы
Оххай гье'' незнаг нæ былмæ фæтæры
Кадмæ бæлгæйæ æгадæй мæлæм
Адæмы фарнæй кьæдзæхдæр ныннæры
Гье мардзæ исчи бынтон сæфт кæнæм”VAR OLUŞTA, DİL ESASTIR… GERİSİ TEFERRUATTIR
Bir millete ait kültür ögelerini sıralamak isterseniz.’’ Dil '’ mutlak surette en başta yer alır. Diğer ögeler dilden sonra gelir. Dil, toplumların temel varlık sebebidir. Dili kaybolan toplumlar tarih sahnesinden silinirler. Dünya tarihinde zamanında var olmuş olan toplumlar, günümüzde genetik varlıklarını, başka toplumların içinde sürdürüyor olsalar bile, dilleri kaybolduğu için onlar artık, tarih sahnesinden silinmiş '’Yok’’ hükmünde olan '’ Kayıp '’ toplumlardır.
Halkın dili kaybolunca, halkın artık kendisi de yoktur. Bir halk ancak ve ancak anadilini konuştuğu sürece devamlılık sağlayabilir, çünkü bir halkın en büyük karakteristiği onun dilinde kendini gösterir. Anadilin önemini bu şekilde vurguladıktan sonra, Oset dili özeline gelir isek; Osetler köken olarak İskit, Sarmat, Alan zincirinin son halkasıdır ve dünya üzerindeki varlıkları üç bin yıllık bir tarihe dayanır. Bu gün sayıları bir milyon civarında olan Osetler, Kuzey ve Güney Osetya’da Rusçadan sonra kullanılan ikinci resmi anadil olmakla birlikte, Rus merkezi yönetiminin siyasal ve kültürel yaşamı domine etmesinden dolayı Oset dili kullanılırlığını yitirmekte ve bunun sonucu olarak da 2009 yılından itibaren Unesco’nun "nesli tükenmekte olan diller” kategorisine alınmıştır. Konunun, diğer en can acıtıcı tarafı ise, bir dil konuşanı kalmadığı zaman değil, o dili bilenlerin, kendi ana dillerini konuşmadığı zaman dilin kaybolmuş sayılmasıdır.
Hint Avrupa dil grubunun bir üyesi olan Oset dili, İron, Digoron ve Kudar lehçeleri olmak üzere üç farklı lehçede konuşulmaktadır.17.yüzyıla kadar Macaristan’da kullanılmakta olan Oset dili Yas lehçesinin konuşanı ise maalesef kalmamıştır.
Anadilin, bir milletin var oluşunun, bir milletin, dünyaya açılışının bir penceresi olduğunu düşündüğümüzde, binlerce yıldır var olan bir dilin, dünya sahnesinden silinmesi, bu alanda kapanacak her pencere, o toplumun kendi kaybı olduğu kadar, insanlık tarihinin de bir kaybıdır.
Ünlü Oset edebiyatçısı Kosta’nın dediği gibi;
Heyhat... İtiliyoruz uçurumlara
Horlanıyoruz, saygı beklerken
Kayalar bile inliyor ıstırabından
Gayret etsin birileri, Yok oluyoruz"
Türkçe Çeviri-Muammer Tekin
© The Independentturkish
