Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre eylülde merkezi yönetim bütçe giderleri 108,6 milyar ve bütçe gelirleri 78,9 milyar lira oldu. Böylelikle eylül ayında bütçe açığı yüzde 21,4 yükselişle 29,7 milyar lira seviyesinde kaydedildi.
Türkiye'nin bütçe açığı yılın ilk 9 ayında ise 140,6 milyar Türk lirasına yükseldi. Bütçe açığı geçen yılın eylül ayında 17,7 milyar lira, ocak-eylül döneminde 85,8 milyar lira düzeyinde gerçekleşmişti.
Geçen yıl, pandemi öncesi açıklanan Yeni Ekonomi Programı’nın hedefi bütçe açığının gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranının yüzde 3’ün altında olması yönündeydi. Ancak eylülde açıklanan son YEP’te bu hedef, 2020 için yüzde 2,9’dan yüzde 4,9’a revize edildi. Hedef, 2021 için yüzde 4,3, 2022 için yüzde 3,9, 2023 için yüzde 3,5.
Tera Yatırım Ekonomisti Enver Erkan, Reuters’a yaptığı açıklamada ”Merkezi yönetim bütçesi, ağustos ayında ekonomideki normalleşmeyle büyüyen iç talebin vergi gelirlerini artırmasının etkisiyle fazla vermişti. Sosyal güvenlik ödemelerini de içeren cari transferlerin harcamaları artırıcı etkisiyle bütçe eylül ayında açık verdi" dedi.
AA Finans Analisti ve ekonomist Haluk Bürümcekçi, konuya ilişkin yaptığı değerlendirmede, eylül ayında vergi yeniden yapılandırmaları kapsamında bütçeye ilave 461 milyon lira gelir yazıldığını, ayrıca imar barışından 93 milyon lira ve bedelli askerlik düzenlemelerinden 125 milyon lira gelir elde edildiğini söyledi.
Diğer taraftan, özelleştirme gelirlerinin 400 milyon lira olduğuna işaret eden Bürümcekçi, "Bu sonuçlarla dokuz aylık açık 140,6 milyar liraya yükselirken, geçen yılın aynı döneminin (85,8 milyar lira) belirgin üzerinde kaldı. Son 12 aylık denge de 178,5 milyar liraya yükseldi" dedi.
Bürümcekçi, bütçe açığının YEP tahminine doğru yükselişini sürdüreceği öngörüsünde bulunarak, şu değerlendirmeleri yaptı:
Eylül sonunda açıklanan YEP'te programdan en büyük sapmanın gözlendiği alanlardan biri olan bütçe dengesi için önceki tahmine göre 2 puanlık artışla yılı milli gelire oranla yüzde 4,9 açıkla kapatması öngörülmüştü.
Eylül sonunda son 12 aylık açığın yüzde 3,8 seviyesinde olması kalan aylarda belirgin bozulmanın devam edeceğini düşündürmekte. Kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izinlerde günlük 39 lira ödenmesi gibi maliyetlerin ise Türkiye İş Kurumu tarafından karşılandığı biliniyor. Bu doğrultuda, kurumun bütçesinin yılın dokuz ayında 22,1 milyar lira açık verdiği görülmüştü.
Ne olmuştu?
Salgın sürecince önceliği istihdam piyasasına verdiğini açıklayan hükümet, vergi tahsilatlarının ertelenmesi gibi önlemleri içeren paketi uygulamayı sürdürüyor.
Bütçeye yansıyan vergi gelirlerinin ötelenmesi dışında istihdam piyasasını desteklemek için atılan adımların (kısa çalışma ödeneği gibi) büyük bir bölümü bütçe dışından, İşsizlik Sigortası Fonu'ndan finanse ediliyor.
Bütçe 2019 yılında ekonomideki yavaşlamanın gelirleri sınırlaması, artan güvenlik harcamaları ve yavaşlayan ekonomiyi canlandırmak adına atılan adımların da etkisiyle bir önceki yıl aynı döneme göre yüzde 70 artışla 123,7 milyar lira açık vermişti.
TCMB yedek akçesi, yapılandırmalar, bedelli askerlik gibi tek seferlik ve 2019'da büyüklüğü 70 milyar liraya yaklaşan gelirlere rağmen bütçe açığı yüzde 70 artmıştı.
Benzer ülkelere bakıldığında Türkiye son dönemdeki artışa karşın hâlâ birçok ülkeden daha az bütçe açığı vermeye de devam ediyor.
Bütçe açığının GSYH'ya oranı 2013'ten 2016 yılına kadar yaklaşık yüzde 1 seviyesindeydi. Düşük kamu borcu Türkiye piyasalarını da destekleyen önemli bir unsur oldu. 2017 yılında bütçe açığı/GSYH yüzde 1,5, 2018'de yüzde 1,9’a, 2019'da yüzde 2,9’a kadar genişledi.
Independent Türkçe, Reuters, AA
