17 Ekim'e kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne (TBMM) sunulması gereken merkezi yönetim bütçesine yol haritası olacak orta vadeli mali plan ya da diğer adıyla 2021-2023 dönemine ilişkin Yeni Ekonomi Programı (YEP) Hazine ve Maliye Bakanu Berat Albayrak tarafından açıklandı.
Enflasyon, istihdam, büyüme, ihracat, cari açık gibi temel makro göstergeleri kapsayan YEP, ekonomideki gelecek üç yılın da yol haritasını çiziyor.
30 Eylül 2019'da açıklanan bir önceki YEP'te Berat Albayrak, 2019-2020 yıllarını “dengeleme dönemi” olarak adlandırmıştı.
Albayrak, bu yılın Yeni Ekonomi Programı'nı tanıtırken söze "Dengelenme Sürecinde Türkiye muazzam bir başarı elde etti" diyerek başladı.
Pandemi yılı 2020'de gelişmekte olan ülkelerin para birimlerinin ciddi anlamda değer kaybettiğini hatırlatan Bakan Albayrak, Türkiye'de enflasyondaki aşağı yönlü trendin yerini yatay seyre bıraktığını söyledi.
Albayrak, Yeni Ekonomi Programı hakkında "Ekonomide algın etkisiyle ortaya çıkan finansal ve makro ekonomik dengesizliklerle nasıl mücadele edeceğimizi, salgın sonrası yeni normale nasıl uyum sağlayacağımızı ve yeni ekonomi yaklaşımımızın ne olacağını ortaya koyacak" dedi.
Salgında açıklanan destek paketlerinin toplam büyüklüğünün 494 milyar TL olduğunu söyleyen Berat Albayrak, "Destek paketi, milli gelirin yüzde 10'una ulaştı" ifadesini kullandı ve ekonomik verilerin güçlü bir "V" tipi toparlanmaya işaret ettiğini belirtti.
Albayrak, bu seneki programın ana temalarının "Yeni dengelenme, yeni normal ve yeni ekonomi" olduğunu söyledi.
Albayrak, “Yeni Dengelenme”, “Yeni Normal” ve “Yeni Ekonomi” başlıklarını şu şekilde açıkladı:
Yeni dengelenme, salgının makroekonomik denge ve finansal istikrar üzerindeki olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılmasını, iç ve dış dengenin yeniden sağlanmasını, enflasyonun kalıcı olarak düşük tek haneli rakamlara indirilmesini ve cari işlemler açığının kapatılmasını ifade ediyor. Albayrak, bu denge üzerine sürdürülebilir bir büyüme modeli inşa edeceklerini dile getirdi.
Ekonomideki iş yapış şekillerinin, davranışların ve tercihlerin yeniden biçimlendiği yeni normalde, dijital dönüşüme hız kazandırılması, e-hizmetlerin hayatın her alanına yaygınlaştırılması, yeni finansal çözümlerin üretilmesi ve yeni çalışma modelleri oluşturulması bir zorunluluk olacak. Hazine ve Maliye Bakanı, “Bu zorunluluklara en doğru yanıtı vermek, katma değerli üretimi destekleyecek iş süreç ve modellerini yaygınlaştırmak, yani 'Yeni Normale' uyum sağlamak ikinci hedefimiz olacak" ifadelerini kullandı.
Albayrak’ın açıklamasına göre yenilikçi, yüksek katma değerli, ihracata dayalı, insan odaklı ve kapsayıcı bir kalkınma modelini temsil eden “yeni ekonomi” başlığı altında enflasyon ve cari dengedeki kırılganlıklar azaltılacak, rekabet, teknoloji ve verimlilik odaklı 'stratejik reformları' hayata geçirilecek. Türkiye, üretim ve yatırımda küresel bir cazibe merkezi haline gelecek.
Büyüme için bir iyimser bir kötümser senaryo
Dengelenme döneminde salgın önlemlerinin kademeli olarak kaldırılacağını söyleyen Berat Albayrak, büyüme hedeflerini 2020 için yüzde 0,3, 2021 için yüzde 5,8, 2022 ve 2023 için yüzde 5 olarak açıkladı.
Albayrak pandeminin etkisiyle bir de "kötü senaryo" belirlendiğini söyleyerek kötümser senaryoda 2020 büyüme beklentisini eksi yüzde 1,5 olarak açıkladı.
Büyümede olası riskleri göz ardı etmediklerini söyleyen Albayrak, "Küresel ekonomide ve Türkiye ekonomisinde salgın koşullarındaki normalleşme sürecinin tersine döneceği ve ekonomilerdeki toparlanma sürecinin sekteye uğrayacağı kötümser bir senaryoda da 2020 yılının sonuna doğru ve 2021 yılına etkilerine baktığımızda olabilecek bir eksi 1,5, 2021 yılında ise YEP tahminimiz 5,8’den 2,1 puan altında kalarak yüzde 3,7 seviyesinde büyüyebileceğini değerlendiriyoruz" dedi.
"İşsizlik kademeli olarak azalacak"
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, program dönemi boyunca istihdamın yıllık ortalama 1 milyon 336 bin kişi artması ve iş gücüne katılım oranlarındaki artışa rağmen işsizlik oranının kademeli olarak gerileyerek 2023 yılında yüzde 10,9 seviyesinde gerçekleşmesinin öngörüldüğünü söyledi.
İşsizlik hedefleri 2020 için yüzde 13,8, 2021 için yüzde 12,9, 2022 için de yüzde 11,8 seviyesinde belirlendi.
Kovid-19 salgını sonrası ekonomik toparlanmayı destekleyici, gençlerin deneyim kazanarak iş gücü piyasasına girişlerini kolaylaştırıcı, kısmi süreli çalışmayı teşvik edici İşgücü Piyasasının Esnekleştirilmesi yönünde politikaları hayata geçireceklerini ifade eden Albayrak, tarım alanındaki sulama ve seracılık yatırımlarının yanında, 1 milyon istihdam projesi gibi özellikle sektör odaklı işbaşı eğitim ve meslek edinme programları ile istihdama önemli katkı sağlayacaklarını anlattı.
| Eylül 2020'de Açıklanan Yeni Ekonomi Programı Hedefleri | ||||
| (%) | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 |
| İşsizlik | 13,8 | 12,9 | 11,8 | 10,9 |
| Enflasyon | 10,5 | 8 | 6 | 4,9 |
| Büyüme | 0,3 | 5,8 | 5 | 5 |
| Cari denge/GSYH | - 3,5 | - 1,9 | - 0,7 | 0,1 |
| Bütçe açığı/GSYH | 4,9 | 4,3 | 3,9 | 3,5 |
Enflasyon oranı üç yılda yarı yarıya gerileyecek
Fiyat istikrarının sağlanmasının ve enflasyonun kalıcı olarak düşük tek haneli seviyelere indirilmesinin öncelik olmaya devam ettiğini anlatan Albayrak, şunları söyledi:
Enflasyonun 2020 yılı sonunda yüzde 10,5’e gerilemesi, 2021 yıl sonunda yüzde 8 olarak gerçekleşmesi, program dönemi sonunda ise yüzde 4,9 düzeyine gerilemesi hedeflenmektedir.
Para ve maliye politikalarının güçlü eşgüdümünün sürdürülmesi enflasyondaki düşüş eğiliminde belirleyici olacaktır. Başta arz yönlü kısıtların ortadan kaldırılmasına olanak sağlayacak, mal ve hizmet piyasalarında rekabet ve verimliliği artıracak politikalar bu süreci destekleyecektir.
Pandemi olmasaydı yüzde 1,7 cari fazla verilecekti ancak mevcut durumda tahmin yüzde 3,5 açık
Berat Albayrak, Yeni Ekonomi Programı’nın cari denge ile ilgili olan kısmında ise 2019’un cari fazla ile kapandığını hatırlatarak “Turizm gelirlerindeki beklenmedik daralmanın ve global altın talebine paralel olarak hızlı bir şekilde artan net altın ithalatının etkisiyle yılı cari açık vererek kapatacağız" dedi.
Albayrak, pandeminin turizm gelirlerini 25 milyar dolar düşürdüğünü, altın ithalatını ise net olarak 12 milyar dolar artırdığını söyledi.
Altının bir sermaye malı olduğunu, alınıp tüketilmediği için bir tüketim malı olmadığını söyleyen Bakan, "Altın ithalatını bir ithalat olarak görmüyorum” dedi.
Pandemi olmasaydı 2020’de 12,4 milyar dolar cari fazla verileceğini belirten Albayrak, bunun da gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) yüzde 1,7’sine denk düştüğünü açıkladı. Ancak mevcut durumda cari açık/GSYH oranı 2020 ve sonraki iki yıl için şöyle öngörülüyor:
2020: Yüzde 3,5
2021: Yüzde 1,9
2022: Yüzde 0,7
2023 için belirlenen cari fazla ise yüzde 0,1.
Rekabetçi kur avantajını kullanarak ve yurt içi üretim kapasitesini artırarak, sürdürülebilir ihracat artışı sağlayacaklarını söyleyen Albayrak, Karadeniz’deki doğal gaz keşfinin enerji ithalatına olumlu yönde katkı yapacağını söyledi:
1990'ların o meşhur 25-30 yıllık kontratlarının sonuna geliyoruz artık. İşte bunun etkisiyle ve bunun yanında doğal gaz keşif kaynaklarının, Karadeniz'deki güzel haberin de etkisiyle birlikte önümüzdeki dönemde çok daha uygun düzeylerde oluşan enerji ithalatı fiyatlarıyla inşallah bu sürecin sonunda enerji ithal eden değil, bir de bakmışsınız enerji ihraç eden bir Türkiye'den söz ediyoruz ki Türkiye oraya gidiyor. Bu toplam Türkiye'nin cari dengesine inanılmaz olumlu yönde katkı yapacak.
“Sürekli ve kalıcı gelir kaynakları ile vergi tahsilatında etkinliğin artırılmasını sağlayacağız”
Berat Albayrak, salgının ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik alınan tedbirlerin bütçeye maliyet olarak yansıdığını söyledi ve ekledi: Salgınla mücadelede yakalanan başarıyla orantılı olarak önümüzdeki dönemde azalacak.
Ekonomik faaliyetlerde yaşanan iyileşmeye bağlı olarak bütçe gelirlerinin artacağını söyleyen Albayrak, program dönemi boyunca bütçe açığının GSYH’ye oranının kademeli bir şekilde gerilemesi ve dönem sonunda yüzde 3,5 olmasının beklendiğini dile getirdi:
Salgın kaynaklı belirsizlik dönemi etkisi ile özel sektörün çekingen kalabileceği yatırımlarda kamunun sürükleyici rol üstlendiği bir dönem göreceğiz.
Oranların ortaya koyduğu kamu harcamalarındaki artışı üretimi, verimliliği ve istihdamı destekleyecek belli alanlarda yapılacak sabit sermaye yatırımları ile sınırlı tutacağız.
Bu kapsamda artış, demiryolu yatırımları, sulama projeleri, eğitim, Ar-Ge harcamaları, yeni OSB’lerin desteklenmesi ve üniversite araştırmalarında gerçekleşecek.
Ayrıca, sürekli ve kalıcı gelir kaynakları ile vergi tahsilatında etkinliğin artırılmasını, ekonomide kayıt dışılığın azaltılmasını, teşvik sisteminin verimliliğinin artırılmasını sağlayacak politikaları devreye alacağız.
Bu yıl 702 milyar dolar olacağı öngörülen milli gelirin, 2021'de 735 milyar dolara, 2022'de 801 milyar dolara ve 2023'te 875 milyar dolara ulaşacağı hedefine de programda yer verildi.
2018’de 789 milyar dolar seviyesinde gerçekleşen milli gelir, 2019 sonu için 749 milyar dolar, 2020 için 812 milyar dolar, 2021 için 856 milyar dolar, 2022 için 900 milyar dolar olarak tahmin edilmişti.
2019’da gerçekleşen gayrisafi yurt içi hasıla seviyesi ise 761 milyar dolar oldu.
2018 ve 2019'da ne olmuştu?
Son iki yılda açıklanan Yeni Ekonomi Programı Hedefleri ve gerçekleşmeler ise şöyle:
| Eylül 2019'da Açıklanan Yeni Ekonomi Programı Hedefleri | |||||
| (%) | 2019 | 2019 Gerçekleşme | 2020 | 2021 | 2022 |
| İşsizlik | 12,9 | 13,7 | 11,8 | 10,6 | 4,9 |
| Enflasyon | 12 | 11,84 | 8,5 | 6 | 4,9 |
| Büyüme | 0,5 | 0,9 | 5 | 5 | 5 |
| Cari denge/GSYH | 0,1 | 0,2 | - 1,2 | - 0,8 | 0 |
| Bütçe açığı/GSYH | 2,9 | 2,9 | 2,9 | 2,9 | 2,6 |
Yeni Ekonomi Programı’nda 1 milyar dolar civarında beklenen cari fazla, 2019’da 1 milyar 674 milyon dolar seviyesini gördü. Cari fazlanın gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı ise yüzde 0,2.
2019 yılında bütçe dengesi ise 123,7 milyar lira açık verdi. Yeni Ekonomi Programı tahmini ise 125 milyar liraydı. Bütçe açığı/GSYH oranı da yüzde 2,9 ile YEP tahmini ile uyumlu gerçekleşti.
| Eylül 2018'de Açıklanan Yeni Ekonomi Programı Hedefleri | |||||
| (%) | 2018 | 2018 Gerçekleşme | 2019 | 2020 | 2021 |
| İşsizlik | 11,3 | 11 | 12,1 | 11,9 | 10,8 |
| Enflasyon | 20,8 | 20,30 | 15,9 | 9,8 | 6 |
| Büyüme | 3,8 | 2,6 | 2,3 | 3,5 | 5 |
| Cari denge/GSYH | - 4,7 | - 3,5 | - 3,3 | - 2,7 | - 2,6 |
| Bütçe açığı/GSYH | 1,9 | 1,9 | 1,8 | 1,9 | 1,7 |
2018'e bakıldığında, söz konusu yılın sonunda cari açığın 36 milyar dolar, cari açığın GSYH’ye oranının ise yüzde 4,7 olması bekleniyordu. Cari açık, 27,6 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.
Yeni Ekonomi Programı'nda 72,1 milyar lira öngörülen bütçe açığı ise 2018'de 72,6 milyar lira oldu. Bütçe açığı/GSYH oranı ise beklentilere paralel yüzde 1,9 seviyesinde gerçekleşti.
Independent Türkçe, AA
